Bir Motifin Peşinden: Osmanlı Sanatında “Bereket Boynuzu”

Bereket, tarihöncesi çağlarından beri insanoğlunun hayatında önemli bir kavram olmuştur.İnsanların müdahale edemediği iklim koşullarına bağlı olarak hasatlarının iyi geçmesi, hayvanlarınındoğurganlığı; zaman içinde toplumsallaşmayla birlikte aile yaşantılarının, çocuklarının, gelirlerininbol ve uğurlu olması hep bereket kavramıyla ilişkilendirilmiştir.Pagan inancında bolluk-bereket tanrıları/tanrıçaları için çeşitli ayinler yapılmış; aynı zamanda butanrılar/tanrıçalar bereketi temsil eden bazı sembollerle tasvir edilmişlerdir.İslam inanışında bereket, hem dünya hem ahirete yönelik kazançla ilişkilendirilmiş; İslam sanatındaise, gerek mimari süslemede gerek küçük el sanatlarında bolluk/bereketi temsil eden birçok sembolkullanılmıştır.Yunan mitolojisinden kaynaklanarak Roma ve Bizans kültürlerinde de devamlılık bulan bolluk vebereket sembolü bereket boynuzu (cornucopiae) motifi ise, Erken İslam ve Avrupa Sanatı’nda dakendini göstermiştir. Bu motif, Osmanlı sanatına 18. yüzyılda Lale devrini kapsayan Batılılaşmasürecinde girmiş; Başkent İstanbul’dan sonra farklı tür ve malzemeyle yapılan birçok sanat eserinde,dönemin yeni süsleme anlayışının bir göstergesi olarak taşraya kadar yayılmıştır.Zarifliği, esnekliği, içine yerleştirilen çiçek, yaprak ve meyvelerle yarattığı zengin görünümüyleoldukça sevilen bu motif, Osmanlı armasında devletin bereketli topraklarını temsil etmek üzerekullanılmıştır.Bereket boynuzunun özellikle kadın mezar taşlarındaki yoğunluğu, tarih boyunca bereket sembolü bumotifin, zaman aşımına uğramadan dişil anlama yani üreme, doğurganlık kavramlarına bir göndermeyaptığını düşündürtmektedir.

Tracing a Motif: Cornucopiae in Ottoman Art

Since prehistoric times abundance has been an important concept in the life of mankind. Climatic conditions which affects harvesting, fertility of animals and with the socialization of people over time; the family life, children, and income have always been associated with the concept of abundance. Pagan faith has made various rituals for abundance-fertility gods/goddesses and these deities are depicted with different symbols representing fertility. In Islamic belief abundance is associated with the gains both in the world and in the Hereafter; in Islamic art, many symbols representing abundance / fertility have been used both in architectural ornamentation and in small handicrafts. The abundance/fertility symbol cornucopiae motif, which has emerged from Greek mythology and has continued in Roman and Byzantine cultures , also manifested itself in Early Islam and European Art. This motif entered the Ottoman art during the westernization process which included the Tulip period in the 18th century. As a demonstration of the new ornamentation trend, after the capital city Istanbul, the motif has spread to the countryside. This motif, which is very popular with its rich appearance and flexibility with inserted flowers, leaves and fruits, is used to represent the fertile lands of the Ottoman army. The density of cornucopiae, especially in Islamic female tombstones, suggests that this motif as a reference to the concepts of fertility and female reproductivity has not changed throughout the ages.

PDF

___

AÇA, Mehmet, “Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve”, Fikret Türkmen Armağanı, Kanyılmaz Matbaacılık, İzmir 2005, s. 11-22.
AKARPINAR, Bahar, “Anadolu'da Çok Tanrılı Dinler Döneminde Görülen Bereket Törenleri”, Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, c. 1, s. 1, 2000, s. 178- 184.
AKAY, Tolga, “Osmanlı Devleti’nde Arma-i Osmânî ve Tuğrâ-yi Hümâyûn’un Alâmet-i Farika Olarak Kullanımı”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 9, 2012, s. 1-15.
AKIN, Günkut, “Mahmud II Türbesi ve Sebili”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 5, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, İstanbul 2003, s. 263-265.
AKTEPE, M. Münir, “İzmir Suları, Çeşme ve Sebilleri ile Şadırvanları Hakkında Bir Araştırma”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, s. 30, 1976, s. 135-200.
ALBAYRAK, Yusuf, Anadolu’da Artemis Kültü, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2008.
ALTAY, Suna Canan Aydın, Yıldız Çini Fabrika-i Hümâyûnu Üretimi Art Nouveau Eserler, (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2015.
ALTUNAY, Erhan, Paganizm 2, Mezopotamya ve Mısır, Hermes Yayınları, İstanbul 2018.
ANONİM, Osmanlı Fermanları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1992.
ANONİM, “Bereket Boynuzu”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 1, Yapı Endüstri Merkezi, İstanbul 1997, s. 222
ALGAN, Şazimet Korkmaz, 19. Yüzyıl Osmanlı Saraylarında Kullanılan Kumaşlar ve Bu Kumaşlarda Hereke Fabrika-i Hümayunu’nun Yeri ve Günümüze Yansımaları, (Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli 2005.
ASLANAPA, Oktay, Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2011.
AREL, Ayda, 18. Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul 1975.
ARIK, Rüçhan, Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Türkiye İş Bankası Yayını, Ankara 1976.
ARSEVEN, Celal Esad, “Arma”, Sanat Ansiklopedisi, c. 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983, s. 103.
ARSEVEN, Celal Esad, “Bereket Boynuzu”, Sanat Ansiklopedisi, c. 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983, s. 108-109.
ARSLAN, Necla, “Batılılaşma Dönemi Osmanlı Sarayları”, Türkler, c. 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 374-381.
ARSLAN, Sevim, “Kumkapı Halılarında Desen ve Teknik Özellikler”, İdil, c. 7, s. 46, 2018, s. 695-700.
ARTUK, İbrahim, “Madalya”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 27, 2003, s. 301-302.
ATEŞ, Ahmet, Mitolojiler ve Semboller Anatanrıça ve Doğurganlık Sembolleri, Aksiseda Matbaası, İstanbul 2001
AYBEK, Serdar- Mehmet Tuna- Mahir Atıcı, İzmir Tarih ve Sanat Müzesi Heykel Kataloğu Orijinaller, Roma Kopyaları, Portreler ve Kabartmalar, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2009.
AYDIN, Önder, Son Dönem Osmanlı Mimarlığı’nda Batılı Klasik Oranların Kullanımı Üzerine Bir Araştırma: Sultan II. Abdülhamid Devri (1876-1909) Hükümet Konaklarında Sütun Düzeni Analizi, (Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
AYDOĞDU, Ayfer, 19. Yüzyılda İstanbul’daki Bazı Hazirelerdeki (Sur İçi Bölgesi) Mezar Taşlarında Kullanılan Motiflerin Analizi, (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2011.
AYVANSARAYİ HÜSEYİN EFENDİ, Hadikatü'l-Cevami. İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar, İşaret Yayınları, İstanbul 2001.
BARİK Melahat, Barok Dönemi Levha Tezyinatı, (Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2010.
BATUR, Afife “Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı”, Tanzimattan Cumhuriyete Osmanlı Ansiklopedisi, c. 4, İletişim Yayınları, İstanbul 1986, s. 1038-1067.
BATUR, Afife, “Dolmabahçe Sarayı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 3, 1994, s. 91-96.
BATUR, Selçuk, “Balyan Ailesi, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c. IV, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s.1089-1090.
BAYATLI, Osman, Bergama Tarihinde Türk İslam Eserleri, Bergama Belediyesi, İzmir 1996.
BERK, Süleyman, Zeytinburnu’nun Tarihi Mezar Taşları Zamanı Aşan Taşlar, Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul 2006.
BEYDİLİ, Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap Yayınları, Ankara 2005.
BOZKURT, Nebi, “Kubbetü’s Sahre”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 26, 2002, s. 304-398.
BULUT, Mustafa, Sultan II. Mahmut Türbesi Haziresi, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2012.
CAMPBELL, Joseph, İlkel Mitoloji-Tanrının Maskeleri 1 Çev: Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi, Ankara 1995.
CAMPBELL, Joseph, Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri III, Çev: Kudret Emiroğlu, İmge Kitabevi, Ankara 1995.
CAN, Selman, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Mimarlığı’nın Teşkilat Yapısı ve Balyanlar”, 150. Yılında Dolmabahçe Sarayı Uluslararası Sempozyumu, 23-26 Kasım 2006, Bildiriler, I, İstanbul 2007, s. 64-78.
CAN, Selman, “Osmanlı Arması'nın Doğuşu”, Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2012, Ed. Meryem Acara-Ebru Bilget Fataha-Gülseren Koyuncu, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2014, s. 173-179
CAN, Şefik, Klasik Yunan Mitolojisi, İnkılap Yayınevi, İstanbul 1994.
CANTAY, Gönül, “Türk Süsleme Sanatında Meyve”, Turkish Studies, v. 3-5, 2008, s. 32-64.
CARR-GOMM, Sarah, The Hutchinson Dictionary of Symbols in Art, Helicon, Oxford 2005.
CEZAR, Mustafa, “Süslemeler Yönünden Dolmabahçe ve Beylerbeyi Sarayları”, Milli Saraylar, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul 1992, s. 8-29.
CEZAR, Mustafa, Sanatta Batı'ya Açılış ve Osman Hamdi Bey, Erol Kerim Aksoy Kültür Eğitim Spor ve Sağlık Vakfı, İstanbul 1995.
CIRLOT, Juan Eduardo, A Dictionary of Symbols, Routledge, London, 1971.
CİVELEK, Aynur, Antik Dönem Sanatında Bereket Boynuzu, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, s. 143, Mayıs-Ağustos, 2013, s. 103-112.
ÇAĞLITÜTÜNCİGİL, Ersel, “Türk Süsleme Sanatında Nar: “Form, Köken ve İkonografik Anlamı”, Türklük Bilimi Araştırmaları, s. 33, 2013, s. 61-92.
ÇALIŞIR, Deniz, “Osmanlı Görsel Kültüründe Meyve Teması: Geleneksel Natürmort Resimleri Bağlamında Bir Değerlendirme”, Turkish Studies, v. 3/5, 2008, s. 65- 86.
ÇALIŞKAN, Uğur Can, İstanbul Camilerinde Süslemeleriyle Hünkâr Mahfilleri (1808– 1909), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2010.
ÇAYAN, Servet, Geleneksel Antep Evlerinde Kalem İşi Bezeme ve Duvar Resimleri, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2012.
ÇELİK, Esra-İnci Kuyulu Ersoy, “Kocaeli Yapılarında Bulunan Resimli Bezemelerden Örnekler”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Ed. Haluk Selvi, M. Bilal Çelik, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayını, Kocaeli 2015, s. 1651-1665.
ÇETİN, Cengiz, “Anadolu’da Bereket Kültü ve Anadolu Türk Köylüsü Seyirlik Oyunlarına Yansımaları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46, 1, 2006, s. 189-210.
ÇİFTÇİ, Aynur -Nadide Seçkin, “19. Yüzyılda İstanbul’da İnşa Edilen Askeri Yapıların Koruma Sorunları”, Megaron, YTÜ Mim. Fak. e-Dergisi, c. 1, s. 1, 2005, s. 51- 66.
ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2000.
ÇORUHLU, Yaşar, “Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kâse İçinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi”, II. Eyüp Sultan Sempozyumu, Eyüp Belediyesi, İstanbul 1998, s. 118–127.
DAŞ, Ertan, Çeşme Mezarlığı'ndaki Mimari Tasvirli Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Dergisi, c. 8, s. 8, 1996, s. 21-32.
DEITSCH, Jeremy Stafford, Kingdoms of Ruin: The Art and Architectural Splendours of Ancient Turkey, I. B. Taurus, London 2010.
DEMİR, Ayşe Nur Kaya, Abdülhamid Dönemi Kayseri Yapıları, (Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2006.
DEMİRCİ, Kürşat “İslam Öncesi Din ve Toplumlarda Hayvan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 17, 1998, s. 81-85.
DEMİRİZ, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatlarında Natüralist Üslupta Çiçekler, Acar Matbaacılık Tesisleri, İstanbul 1986.
DERİNGİL, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeolojisi -II. Abdülhamid Dönemi (1876- 1909), Çev: Gül Çağalı Güven, Doğan Kitap, İstanbul 2014.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 1999.
DÖKÜ, Eray, Anadolu'da Eril Bereket, Koruyucu Kültler ve Tanrılar. Phallik Sembol ve Ritüeller, (Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2002.
DUYMAZ, Abdullah Şevki, “XIX. yüzyılda Samsun'un Kentsel Gelişimine Dair Bir Kaç Mimari Örnek”, Geçmişten Geleceğe Samsun Sempozyumu, 4-5-6 Mayıs 2006, Samsun 2006, s. 449-462.
ECESOY, Yasemin, Osmanlı Dönem Anadolu Duvar Resimlerinde İstanbul Tasvirleri, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2011.
EĞRİ, Sadettin, “Meyvelerin Dilinden Fal ve İşaretler”, Turkish Studies, v. 3-5, 2008, s. 626-660.
ELDEM, Edhem, “Geç Osmanlı Döneminden Günümüze İntikal Eden Bir Kitsch Nümunesi: Arma-i Osmani”, Toplumsal Tarih, 192, Aralık 2009, s. 2-11.
ERBEK, Mine, Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.
ERHAT, Azra, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1996.
EYİCE, Semavi “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neoklasik Üslubu”, Sanat Tarihi Yıllığı, s. 9-10, 1981, s.163-189.
EYİCE, Semavi “Kayserili Ahmed Paşa Konağı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 4, Tarih Vakfı ve Kültür Bakanlığı, İstanbul 1994, s. 511.
EYİCE, Semavi, “Batılılaşma. Mimari”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 5, İstanbul 1992, s. 171-181.
EYİCE, Semavi, “Nusretiye Camii”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 33, 2007, s. 274-276.
EYİCE, Semavi, “Batı Sanat Akımlarının Değiştirdiği Osmanlı Dönemi Türk Sanatı”, Türkler, Ed. Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca, c. 15, Ankara 2002, s. 284-309.
EYÜBOĞLU, İzzet Zeki, Anadolu İnançları Anadolu Üçlemesi 1, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1988.
FAZLIOĞLU, Ayşe-Oktay Aslanapa, Düğümün Son Halkası. Osmanlı Sarayı Halıları, TBMM Milli Saraylar, İstanbul 2006.
FRAZER, James George, Altın Dal: Dinin ve Folklorün Kökenleri I, Çev: Mehmet H. Doğan, Payel Yayınevi, İstanbul 1991.
GIMBUTAS, Marija, The Language of the Goddess, Thames & Hudson, London 2001.
GRIMAL, Pierre, Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1997.
GOODWIN, Godfrey, A History of Ottoman Architecture, Thames & Hudson, London 1971.
GEYİK, Gül, İzmir Su Yapıları (Çeşme, Sebil, Şadırvan), (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2007.
GÜL, Selma, Kadıköy Tasköprü Caddesi Mezarlığı (Batı Yönündeki 18. Yüzyıl Mezar Taşlarının Sanat Tarihi Açısından Değerlendirilmesi), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009.
GÜLTEKİN Eser Rukiye, “Tarihi Kemeraltı Çarsısı’ndaki Ali Paşa Meydanı ve Şadırvanı Üzerine Görüşler”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, s. 14, 2005, s. 81-93.
GÜLTEKİN, Eser Rukiye, “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Değerlendirilmesi”, Turkish Studies, c. III, 2008, s. 9-31.
GÜNER, Yasemin Oğuz, Şaman Giysi Unsurları Üzerlerinde Kullanılan Semboller, (Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2017.
GÜRCAN, Yardımcı Kevser, Altay Bölgesi Türk Halklarında Şaman Başlıkları”, International Journal of Cultural and Social Studies, c. 3, Aralık 2017, s. 509- 521.
GÜLENSOY, Tuncer, Orhun'dan Anadolu'ya Türk Damgaları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1989.
GÜLERSOY, Çelik, Dolmabahçe Çağlar Boyu İstanbul Görünümleri III, İstanbul Kitaplığı, İstanbul 1984.
HAMILTON, Edith, Mitologya, Çev: Ülkü Tamer, Varlık Yayınları, İstanbul 2016.
HASOL, Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yem Yayın, İstanbul 2008.
HOOKE, Samuel Henry, Ortadoğu Mitolojisi, Mezopotamya Mısır Filistin Hitit Musevi Hıristiyan Mitosları, Çev: Alâeddin Şenel, İmge Kitabevi, İstanbul 2015.
İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
İSLİMYELİ, Nüzhet, Sanat Terimleri Ansiklopedisi, 1. c., Doğuş LDT. Şirketi Matbaası, Ankara 1973.
KALYONCU, Hülya, Topkapı Sarayı Müzesi Yıldız Porselenleri Koleksiyonu’nun Değerlendirilmesi, (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2011.
KARAKULLUKÇU, Demet Coşansel, 150 Yılın Sessiz Tanıkları Saray Porselenlerinden İzler, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul, 2007.
KESKİN, Candaş, “Eyüpsultan’da Bulunan Osmanlı Dönemi Armalı ve Nişanlı Mezar Taşları” Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu 28-30 Mayıs 1999, İstanbul 1999, s. 366-371.
KIRIKÇI, Emine, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Osmanlı Devlet Simgelerinin Mimaride Kullanımı, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2012.
KOÇAK, Aynur, “Bilgelik” Varlık Bereket Sembolü İncirin Serüveni”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, s. 4, 2014, s. 151-154.
KOÇU, Reşat Ekrem, “Nusretiye ve Dolmabahçe Camileri”, Hayat Tarih Mecmuası, 7, 1966, s. 43-48.
KOÇU, Reşat Ekrem, “Arma”, İstanbul Ansiklopedisi, c. 1, 1958, s. 1035-1036.
KOPECKY, Veronika, Die Beischriften des Peter Paul Rubens, der Universität Hamburg, Hamburg und London 2008/2012.
KOZANOĞLU, M. Tahsin, Yunan Mitolojisi, Mitologya Yayıncılık, İstanbul 1992.
KUBAN, Doğan, Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, Pulhan Matbaası, İstanbul 1954
KUBAN, Doğan, “Türk Mimarisi’nde Barok ve Rokoko”, Türk ve İslâm Sanatı Üzerine Denemeler, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1995, s. 131-139.
KUFRAVÎ, Kasım, “Bereket”, İslam Ansiklopedisi, c. II, Milli Eğitim Bakanlığı, 1970, s. 546-547.
KURUKAYA, Nilgün, Aydın Merkezdeki Mezar Taşları, (Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2014.
KUYULU, İnci, Kara Osman-oğlu Ailesine Ait Mimari Eserler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
KÜÇÜK, Mehmet Alparslan, “Geleneksel Türk Dini’ndeki Ana/Dişil Ruhlar’a Mitolojik Açıdan Bakış”, Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s.-no 1, Nisan 2013, s. 105-134.
KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa S. “Orta Çağda Meyve Sembolizmi”, Meyve Kitabı, Kitabevi, İstanbul 2006, s. 545-562.
KÜÇÜKERMAN, Önder-Nedret Bayraktar- Semra Karakaşlı, Milli Saraylar Koleksiyonunda Yıldız Porseleni, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, İstanbul 1998.
MÜLAYİM, Selçuk, “Arma”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 3, 1992, s. 382.
NECATİGİL, Behçet, 100 Soruda Mitologya, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1988.
NICOLSON, Benedict, “Pictures from Hampshire Houses”, The Burlington Magazine, s. 99, no. 653, Ağustos 1957, s. 271-274.
OKAN Emre, “Tykhe ya da Fortuna” Tykhe Sanat Tasarım Dergisi, c. 1, s. 1, Aralık 2016, s. 1-14.
OKÇUOĞLU, Tarkan, 18. ve 19. yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2000.
ÖNKAL, Hakkı, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
ÖZ, Tahsin, İstanbul Camileri I-II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Lale Devri”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 27, 2003, s. 81- 84.
ÖZDEMİR, Kemal, Osmanlı Arması, Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri, İstanbul 1997.
ÖZGÜVEN, Burcu, “Mahmud II Türbesi, Sebili Çeşmesi ve Haziresi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 27, 2003, s. 357-358.
ÖGEL, Semra, “18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı Sanatında Taş Üzerinde Cennet İmgelerinden Örnekler”, Sanat Tarihi Defterleri, s. 3, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi Yayını, İstanbul 1999, s.73-79.
ÖZTUNA, Yılmaz, Başlangıcından Zamanımıza Kadar Büyük Türkiye Tarihi, Ötüken Yayınevi, c. 6, İstanbul 1978.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, MEB, İstanbul 1993.
PATACI, Özlem Oral, “Ampir Üslûbu’nda Bir Sultan Camii: Nusretiye”, Akademik Bakış Dergisi, s. 59, Ocak-Şubat 2017, s. 170-207.
PAMUKCİYAN, Kevork, “Balyan Mimarları”, İstanbul Ansiklopedisi Haz. Reşat Ekrem Koçu, c. IV, İstanbul 1960, s. 2090-2095.
RENDA, Günsel, Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara 1977.
RENDA, Günsel, “Yenileşme Döneminde Kültür ve Sanat”, Türkler, Ed. Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca, c. 15, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 265-279.
ROUX, Jean-Paul, Eski Türk Mitolojisi, Çev: Musa Yaşar Sağlam, Bilgesu Yayıncılık, Ankara 2011.
SEYFİ, Serpil, Samsun’da XIX. Yüzyılda Batı Tesirli Binaların Cephe Mimarisi, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2015.
SÖYLEMEZ, Duygu İlkhan, Batılılaşma Dönemi İstanbul Cami Cephelerinde Taş Süsleme (1703–1839), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi), Konya 2010.
SÖZEN, Metin, “Dolmabahçe Sarayı”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 9, 1994, s. 503-507.
SÖZEN, Metin-Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1996.
SUNER, Yasemin, “Nusretiye Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 6, 1994, s. 105-107.
SÜRÜN, Mustafa, İstanbul Seyh Vefâ Cami Haziresi (Mezar Taşları Tipolojisi Üzerine Bir Deneme), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2006.
ŞAHİN, Pınar, Hırka-i Şerif Camii, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2015.
ŞEHSUVAROĞLU, Haluk, “Dolmabahçe Sarayı”, Arkitekt, s. 173-174, 1946, s. 127- 130.
ŞEHSUVAROĞLU, Haluk, Asırlar Boyunca İstanbul, Sarayları, Camileri, Abideleri Çeşmeleri, Cumhuriyet Gazetesi Yayınları, İstanbul t.y.
ŞENOCAK, Ebru, “Türk Halk Kültüründe ve Mitolojik Bağlamda Üzümün Yeri”, Turkish Studies, v. 3-5, 2008, s. 175-192.
ŞİMŞEK, Fitnat, Eskiçağ Toplumlarında Boğa Algısı ve İnancı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 10, s. 52, Ekim 2017, s. 592-599.
TEKİN, Oğuz, “Byzantion’un Palamutları ve Altın Boynuz”, Tarih ve Toplum 135, 1995, s. 171-174.
TANMAN, Mehmet Baha “Galata Mevlevihanesi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 13, 1996, s. 317-321.
TANMAN, Mehmet Baha, “Hırka-i Şerif Camii”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 17, 1998, s. 378-387.
TANMAN, Mehmet Baha, “Âşık Paşa Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. 1, Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı, 1993, s. 364-368.
TEKİN, Başak Burcu, Batılılaşma Sürecinde Osmanlı Tezhip Sanatı (1789-1922), (Erciyeş Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Kayseri 2008.
TEKİNMİRZA, Ferhan, Dolmabahçe Sarayı’nın Süslemelerinde Kullanılan Teknikler ve Mekânlardaki Dağılımı, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2008.
TUĞLACI, Pars, Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma ve Balyan Ailesi, İnkilap ve Aka, İstanbul 1981.
TUĞLACI, Pars, Osmanlı Mimarlığı’nda Balyan Ailesi’nin Rolü, Yeni Çığır Kitabevi, İstanbul 1993.
TUNCEL, Gül, Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
TUNCEL, Mebruke, Osmanlı Dönemi Tezhip Sanatında Barok-Rokoko Üslubu (18-19 yüzyıl), (Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2002.
TURAN, Namık Sinan, “II. Abdülhamid Döneminde Diplomaside Sembolik Dil İnşasında Nişanın Yeri: Toplumsal Anlamda Ötekini Taltif Etmek “Şefkat Nişanı”, Halil İnalcık Armağanı III, Ed. Ahmet Özcan, Doğu Batı Yayınları, İstanbul 2017, s. 216-245.
TÜMAY, Günay, “Bereket”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 5, 1992, s. 487-489.
UYSAL, Nafi, Dinî Bir Kavram Olarak Bereketin Mahiyeti, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2009.
ÜLKER, Necmi, Cahit Telci-Turan Gökçe, İzmir'de Türk Mührü: Emir Sultan Dergâhı Haziresi Mezar Kitâbeleri, Şenocak Yayınları, İzmir 2008.
YETKİN, Şerare, “Abbasiler. Sanat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 1, 1988, s. 49-56.
YILMAZ, F. Yaşar- Pelin Aykut, Milli Saraylar Isıtma Araçları Koleksiyonu, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayını, İstanbul 1998.
BAKIR, Betül, Mimaride Rönesans ve Barok, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2003.
BALDICK, Julian, Hayvan ve Şaman Orta Asya'nın Antik Dinleri, Çev: Nevin Şahin, Hil Yayınları, İstanbul 2016.