Salih AYDEMİR, Tahsin TONKAZ, Ergün DOĞAN

GAP Bölgesi toprak sıcaklıklarını alansal değişimleri ve hava sıcaklığı ile ilişkileri

Güneydoğu Anadolu Proje (GAP) alanında, farklı derinliklerdeki aylık ortalama toprak sıcaklıkları olası gidiş bileşeni Mann-Kendall testi ile incelenmiş ve hava sıcaklığı ile ilişkisi regresyon eşitliği kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışma periyodu olarak 1975-2004 yılları ele alınmış, GAP bölgesinde yer alan 13 meteoroloji istasyonun 5, 10, 20, 50 ve 100 cm derinliklerindeki toprak ve hava sıcaklığı değerleri kullanılmıştır. Bölgede, özellikle yaz aylarında hemen hemen tüm derinliklerde toprak sıcaklıklarında istatistiksel olarak önemli artma eğilimleri saptanmıştır. Bu artışın en yükseğinin Kilis istasyonunda 100 cm toprak derinliğinde Ağustos ayında olduğu belirlenmiştir. Alansal bazda artma eğilimi ise bölgenin %76'ini kapsayacak şekilde 100 cm toprak derinliğinde Ekim ayında gerçekleşmiş olup, toprak sıcaklık değişimler hava sıcaklıklarının özellikle yaz aylarındaki artışı ile açıklanmıştır. Bu bağlamda, örneğin, Şanlıurfa istasyonunda Mayıs ayında 10 cm toprak derinliğinde hava sıcaklığı toplam varyansın %86'sini açıklamıştır. Toprak sıcaklık artışı miktar olarak, 10'ar yıllık ortalamalar şeklinde incelenmiş ve en fazla artışın 3.3 °C ile Temmuz ayında Mardin istasyonunda 5 cm derinlikte olduğu belirlenmiştir. GAP bölgesi topraklarının sıcaklık değerlerinde azalma eğilimleri de tespit edilmiş ancak bunun artma trendlerine oranla daha az olduğu saptanmıştır. Toprak sıcaklıklarındaki artma yada azalma eğilimlerinin tarımsal üretim ve mühendislik çalışmalarında etkileyici ve belirleyici rol oynayacağı düşünülmektedir.

Spatial changes of soil temperature in GAP Region and relationships with air temperature

Monthly mean soil temperature series at different soil depths were analyzed to determine likely trend components using Mann-Kendall test in Southeastern Anatolian Project region (GAP). Additionally, relationships between air and soil temperature were investigated using basic linear regression. Study period covered 1975 to 2004 years in the GAP region at 5, 10, 20, 50 and 100 cm soil depths from 13 different stations. Soil temperature series especially in summer season showed statistically significant upward trend at all depths. The highest increasing trend magnitude appeared in Kilis station at 100 cm depth in August. Spatial distribution of upper trend was reached its peak value in 100 cm depth in September covering the 76% of region. Relationship between air and soil temperatures showed high correlation, for example, air temperature explained 86% of total variation in soil temperature changes in May of 10 cm depth in Şanlıurfa. Decadal changes of soil temperature series, also, were analyzed and indicated that the highest increase was (as difference between mean of first and last decade) determined as 3.3 °C at 5 cm depth in July, at Mardin station. Additionally, there were some downward trends in soil temperature series, but it was relatively lower than increasing trend. Detected upward or downward trends of soil temperature series may play a crucial role on agricultural production and engineering structures.

PDF

___

Boucher, O., Myhre, G. ve Myhre, A. 2004. Direct human influence of irrigation on atmospheric water vapour and climate. Climate Dynamics, 22, 597-603.
da Silva, V.P.R. 2004. On climate variability in Northeast of Brazil. Journal of Arid Environments, 58(4), 575-596.
Draper, N.R. ve Smith, H. 1981. Applied Regression Analysis. John Wiley&Sons, Inc. New York, 709 s.
Gong, D-Y. ve Ho, C-H. 2004. Intra-seasonal variability of wintertime temperature over east Asia. International Journal of Climatology, 24, 131-144.
Isaaks, E. H. ve Srivastava, R. M. 1989. An Introduction to Applied Geostatistics.Oxford University Press, Inc., New York. 561s.
Kahya, E. ve Kalaycı, S. 2004. Trend analysis of streamflow in Turkey. Journal of Hydrology, 289(1-2), 128-144.
Karaca, M., Tayanç, M. ve Toros, H. 1995. Effects of urbanization on climate of İstanbul and Ankara. Atmos. Envrion. 29(23), 3411-3421.
Karl, T.R., Jones, P.D., Knight, R.W., Kukla, G., Plummer, N., Razuvayev, V., Gallo, K.P., Lindseay, J., Charlson, R.J. ve Peterson, T.C. 1993. Asymmetric trends of daily maximum and minimum temperature. Bull. Amer. Meteorol. Soc, 74, 1007-1023.
Marengo, J.A. 2004. Interdecadal variability and trends of rainfall across the Amazon Basin. Theor. Appl. Climatol 78, 79-96.
Nicolardot, B. Fauvet, G. ve Cheneby, D. 1994. Carbon and nitrogen cycling through soil microbial biomass at various temperatures. Soil Biol Biochem. 26,253-261.
Proedrou, M., Theoharatos, G. ve Cartalis, C. 1997. Variations and trends in annual and seasonal air temperatures in Greece determined from ground and satellite measurements. Theor. Appl. Climatol. 75, 65-78.
Serra, C, Burgueno, A. ve Lana, X. 2001. Analysis of maximum and minimum daily temperatures recorded at Fabra observatory (Barcelona, NE Spain) in the period 1917-1998. International Journal of Climatology, 21:617-637.
Siegel, S. ve Castellan, N. J. Jr. 1988. Nonparametric Statistics for the Behavioral Sciences. McGraw-Hill Book Co., 399 sayfa.
Sneyers, R. 1990. On the Statistical Analysis of Series of Observations. WMO Technical Note No: 415, World Meteorological Organization, Geneva. 192 s.
Stark J. M. ve Firestone, M. K. 1996. Kinetic characteristics of ammonium-oxidizer communities in a California oak woodland-annual grassland. Soil Biol. Biochem. 28,1307-1317.
Tonkaz, T., Aydemir, S. ve Doğan, E. 2006. Soil temperature trends in southeastern Turkey (GAP Region). 18th International Soil Meeting, May 22-26, Şanlıurfa, Turkey, s. 619-623.
Tonkaz, T. ve Çetin, M. 2007. Effects of urbanization and land-use type on monthly extreme temperatures in a developing semi -arid region, Turkey. Journal of Arid Environments, 68(1), 143-158.
Tonkaz, T., Çetin, M. ve Şimşek, M. 2003. Güneydoğu Anadolu Projesinin Şanlıurfa ilinde bazı iklim parametreleri üzerine etkilerinin araştırılması. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(3), 29-38.
Türkeş, M. 1999. Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions. Tr. J. of Engineering and Environmental Science, 23, 363-380.
Türkeş, M., Sümer, U. M. ve Kılıç, G. 1996. Observed changes in maximum and minimum temperatures in Turkey. International Journal of Climatology, 16, 463-477.
Türkeş, M., Sümer, U. M. ve Demir, İ. 2002. Re-evaluation of trends and changes in mean, maximum, and minimum temperatures of Turkey for the period 1929-1999. International Journal of Climatology, 22, 947-977.
Um, H.H., Ha, K.J., Lee, S.S. ve Nam, J.C. 2004. The characteristics of urban effect on the change relative humidity in Seoul, Korea. http://ams.confex.com/ams/pdfpapers/79808.pdf.
van Wijngaarden, W.A. ve Vincet, L.A. 2004. Trends in relative humidity in Canada from 1953-2003. http://ams.confex.com/ams/pdfpapers/70289.pdf.
Yue, S. ve Hashino, M. 2003. Temperatures trends in Japan: 1900-1996. Theor. Appl. Climatol 75,15-27.
Zhang, X., Harvey, K.D., Hogg, W.D. ve Yuzyk, T.R. 2001. Trends in Canadian streamflow. Water Resources Research, 37(4), 987-998.