Mehmet Sabir ÇEVİK, Nilay NEYİŞCİ, Şefika Şule ERÇETİN

Okul Yöneticilerinin Stres Kaynakları ve Stresle Baş Etme Yolları: Nitel Bir Çözümleme

Bu araştırma okul yöneticilerinin stres kaynaklarını ve stresle baş etme yollarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırma betimsel tarama modelindedir ve nitel araştırma türlerinden durum çalışması yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubu, 2017-2018 eğitim-öğretim yılında Siirt il merkezinde ilkokul, ortaokul ve lise devlet okullarında görev yapan 11 okul yöneticisinden (müdür ve müdür yardımcısı) oluşmaktadır. Araştırmaya stres kaynaklarının yoğun olabileceği okullarda görev yapan okul yöneticilerinin dâhil edilmesine dikkat edilmiştir. Bu nedenle amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış sorulardan oluşan bireysel görüşme formu ile toplanan veriler, betimsel analiz yöntemiyle çözümlenmiştir. Araştırma verileri 5 tema ve 37 alt tema altında analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda velilerin ilgisizliği, velilerin çocukları şımartması, öğrencilerin disiplinsiz davranışları, öğretmen ve personelin gereksiz yere rapor ve izin alması gibi durumların okul yöneticilerinde strese neden olduğu saptanmıştır. Stresin okul içerisinde gerginliğe ve huzursuzluğa yol açtığı, sosyal ilişkileri olumsuz etkilediği, baş ağrısı, mide yanması, iştahsızlık, gerginlik ve uykusuzluk gibi sağlık problemlerine neden olduğu ortaya çıkmıştır. Okul yöneticilerinin strese karşı başkalarıyla konuşarak rahatlama, stresli ortamlardan uzak durma, spor yapmak, kitap okumak, strese karşı duyarsızlaşma, iyimser olma, güzel şeyler düşünme, empati kurma ve strese sebep olan olayların çözümüne odaklanmak türünden farklı yollar denedikleri saptanmıştır.

Stress Sources of School Principals’ and Ways of Coping with Stress: A Qualitative Analysis

This study aims to determine the sources of stress of school principals’ and ways of coping with stress. The research is in a descriptive survey model and it is carried out as a case study. Study group consists of 11 school administrators who were working in the city center of Siirt in the 2017-2018 academic year and were selected by criterion sampling from purposeful sampling methods. In the collection of research data, a semi structured individual interview form was used. The data of the research were analyzed by descriptive analysis. The research data were analyzed under 5 themes and 37 sub-themes. As a result of the research, it was determined that parents' indifference, indecisive behaviors of parents, undocumented behaviors of teachers, unnecessary reports and permission of teachers and staff, the empty lectures of the students and the unimportance of the given task cause stress in the school administrators. It has been revealed that stress causes tension and discomfort in the school, negatively affects social relations, causes health problems such as headache, heartburn, anorexia, tension and insomnia. It has been determined that school administrators have tried different ways to relieve stress, to stay away from stressful environments, to do sports, to read books, to be insensitive to stress, to be optimistic, to think about beautiful things, to develop empathy and to solve stressful events.

PDF

___

Alemdar, T. (2002). Stresin calısma verimliligi uzerine etkisi Anadolu otelcilik ve turizm meslek liseleri yonetici ve ogretmenleri uzerine bir arastırma [Impact of stress on the productivity of the work the investigation on the administrators and teachers of Anatolia hotel and tourism vocational high school] (Yayinlanmamis Yuksek Lisans Tezi). Gazi Universitesi, Ankara, Turkey.
Akgemci, T. (2001). Örgütlerde stres ve yönetimi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1-2), 301-309.
Akpınar, Ü. (2006). Kocaeli ilköğretim okulu öğretmenlerinin stres kaynakları ve stres yönetimi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Avcı, A, & Bozgeyikli, H. (2017). Okul yöneticilerinin yönetici kaygı düzeylerinin yordayıcısı olarak psikolojik sermaye. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 45, 43-57.
Aydın, Ş. (2004). Otel işletmelerinde örgütsel stres faktörleri: 4-5 yıldızlı otel işletmeleri uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(4), 1-21.
Balcı, A. (2000). Öğretim elemanının iş stresi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Bayrakcı, M. (2001). İlköğretim ve ortaöğretimde görev yapan yöneticilerin kişilik özellikleri ile stres kaynakları arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
Borg, M. G., Riding, R. J. & Falzon, J. M. (1991). Stress in teaching: A study of occupational stress and its determinants, job satisfaction and career commitment among primary school teachers. Educational Psychology, 11, 59-75.
Boswell, W. R. & Olson-Buchanan, J. B. (2004). Experiencing mistreatment at work. The role of grievance filing, nature of mistreatment and employee withdrawal. Academy of Management Journal, 47, 129-139.
Braham, B. (1998). Stres yönetimi: Ateş altında sakin kalabilmek. (Çev.: V. G. Diker). İstanbul: Hayat Yayınları.
Brown, S. P., Jones, E. & Leigh, T. W. (2005). The attenuating effect of role overload on relationships linking self-efficacy and goal level to work performance. Journal of Applied Psychology, 90(5), 972-979.
Buckingham, D. A. (2004). Associations among Stress, Work Overload, Role Conflict and Self-Efficacy in Maine Principals. Doctor of Education Thesis. The University Of Maine.
Çevik Büyükşahin, G. (2017). Okul yöneticilerinin empatik eğilimlerini yordamada öfke, yaşam doyumu ve stresle başa çikmanin rolü. Eğitim ve Bilim, 42(191), 283-305.
Can, E. (2019). Öğretmenlerin meslekî gelişimleri: Engeller ve öneriler. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(4), 1618-1650.
Can, E. (2017). Öğretmenlik mesleği: Mevcut durum ve uygulamalar. E. Babaoğlan, E.Kıral, A.Çilek ve F.G.Yılmaz (Ed). Eğitime farklı bakış içinde (s.41-56). Ankara: EYUDER Yayınları.
Can, E. (2015). Qualitative obstacles in Turkish education system and suggestions. Anthropologist, 20(1-2), 289-296.
Cavanaugh, M. A., Boswell, W. R., Roehling, M. V. & Boudreau, J. W. (2000). An empirical examination of self-reported work stress among U. S. managers. Journal of Applied Psychology, 85, 65-74.
Demirbilek, M. & Bakioğlu, A. (2019). Okul müdür yardımcılarının görevlerinden ayrılma nedenleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 52(3), 737-769.
Demirci, M. A. (2015). Ortaokullarda çalışan branş öğretmenlerinde stres yaratan yönetici davranışları. (Yayımlanmamış tezsiz yüksek lisans projesi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
Doğan, F. (2008). Sınıf öğretmenlerinin stres kaynakları ve baş etme yoları (Kilis ili örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Ekinci, A , Sakız, H. & Bindak, R . (2017). Okul yöneticilerinde algilanan yaşam kalitesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16 (2), 410-424. DOI: 10.21547/jss.281655
Epli Koç, H. (2006). Üniversite öğrencilerinin utangaçlık düzeylerine göre stresle başa çıkma stratejilerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Eren, E. (2001). Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. İstanbul: Beta Basın Yayım Dağıtım.
Evans, G. W. & Johnson, D. (2000). Stress and open-office noise. Journal of applied Psychology, 85, 779-783.
Frone, M. R. (2008). Are work stressors related to employee substance use? The importance of temporal context in assessments of alcohol and illicit drug use. Journal of Applied Psychology, 93(1), 199-206.
Göksoy, S. & Argon, T. (2014). Okullarda öğretmenleri engelleyici ve destekleyici stres kaynakları. Journal of Teacher Education and Educators, 3(2), 245-271.
Graham, H. (2002). Stresi kendi yararınıza kullanın. (Çevirenler: M. Sağlam, T. Tezcan). İstanbul: Alfa Yayınları.
Gümüştekin, Y. & Öztemiz, A. (2013). Örgütlerde stresin verimlilik ve performansla etkileşimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 271-288.
Günbayı, İ. & Akcan, F. (2013). İlköğretim kurumları yöneticilerinin yaşadıkları iş streslerine ilişkin görüşleri: bir durum çalışması. Öğretmen Eğitimi ve Eğitimcileri Dergisi, 2(2), 195-224.
Güney, S. (2015). Örgütsel davranış. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Gündüz, Y. & Can, E. (2011). Öğretmenlerin eğitim sistemi ve uygulamalarına ilişkin güncel sorunları algılama düzeylerinin incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(4), 745-774.
Hall Reynolds, C. & O’Dwyer, L. M. (2008). Examining the relationships among emotional intelligence, coping mechanisms for stress, and leadership effectiveness for middle school principals. Journal of School Leadership, 18, 472-500.
Kaplan Sayi, A. & Kul, M. (2020). Examining the strategies used by school principals to cope with stress in an Istanbul context. Cypriot Journal of Educational Sciences, 15(1), 33-45. https://doi.org/10.18844/cjes.v15i1.4436
Karadavut, Y. (2005). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel stres kaynakları, stres belirtileri ve stresle başa çıkma yolları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Karasar, N. (2002). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kaya, E. (2006). Örgütsel stres kaynakları ve akademisyenler üzerine bir araştırma örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Kaya, Y. (2004). Küçük ve orta boy işletme yöneticilerinin stres kaynaklarını tespit etmeye yönelik Kayseri ilinde bir araştırma. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Keman F. Y. (2019). Göreve yeni başlayan okul yöneticilerinin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kayum, A. (2002). İlköğretim okulu yöneticilerinin örgütsel stres kaynakları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
Kıral, B., Kıral, E. & Taştan N. (2009). Ortaöğretim okul yöneticilerinin yaşadıkları stres belirtileri düzeyi (Amasya ili örneği). I Uluslararası Türkiye Eğitim Araştırmaları Kongresi Bildirileri Kitabı, 1-3 Mayıs, Çanakkale.
Kırel, A. Ç. (2013). Örgütsel stres kaynakları ve yönetimi. A. Ç. Kırel, O. Ağlargöz (Ed.), Örgütsel davranış (ss.144-167). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Koçel, T. (2001). İşletme yöneticiliği. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
Korkmaz, M. & Ceylan, B. (2012). Örgütsel stres yönetimi ve stresin İstanbul büyükşehir belediyesi çalışanlarının iş performansı üzerine etkisinin uygulamalı olarak incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 313-344.
Korkut, F. (2004). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı Yayıncılık.
Kyriacou, C. & Chien, P. (2004). Teacher stress in Taiwanese primary schools. Journal of Educational Enquiry, 5(2), 86-104.
Lazuras, L. (2006). Occupational stress, negative affectivity and physical health in special and general education teachers in Greece. British Journal of Special Education. 33(4), 204-209.
Lowe, R. & Bennett, P. (2003). Exploring coping reaction to work-stress: application of an appraisal theory. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 76, 393-400.
Luzumlu, U. (0213). Cinsiyetleri farklı üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma tarzlarının aleksitimi düzeylerine göre incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
Manabete, S. S., John, C. A., Makinde, A. A. & Duwa, S. T. (2016). Job stress among school administrators and teachers in Nigerian secondary schools and technical colleges. International Journal of Education, Learning and Development, 4(2), 1-9.
Madenoğlu, C. (2013). Eğitim kurumu yönetcilerinin stresle başa çıkma tarzlarının benlik saygısı düzeyleriyle olan ilişkisi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2(1), 83-105.
Mahfouz, J. (2020). Principals and stress: Few coping strategies for abundant stressors. Educational Management Administration & Leadership, 48(3), 440–458. https://doi.org/10.1177/1741143218817562
Meneses, E. L., Olivencia, J. J. L. & Vázquez-Cano, E. (2017). The impact of personal interactions on the stress of school administrators: The validation and application of an assessment tool. Intangible Capital, 13(3), 499-522.
Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (Çeviri Edt.: S. Turan). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Misra, R., & McKean, M. (2000). College students’ academic stress and its relation to their anxiety, time management, and leisure satisfaction. American Journal of Health Studies, 16(1), 41–51.
Moorehead, G., & Griffin, R. W. (2000). Organizational behavior. Houghton Miftlin Company, Boston.
Mueser, K. T., Rosenberg, S. D., & Rosenberg, H. J. (2009). Treatment of posttraumatic stress disorder in special populations: a cognitive restructuring program. Washington, DC: American Psychological Association.
Mutlu, D. (2017). Üniversite öğrencilerinin özel yaşam alanlarına yönelik umut düzeyleri ile stresle başa çıkma tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Okutan, M. & Tengilimoğlu D. (2009). İş ortamında stres ve stresle başa çıkma yöntemleri: bir alan uygulaması. G. Ü. İ.İ.B.F Dergisi, 3, 15-42.
Oral, E. A. (2004). Ergenlik döneminde stresle başa çıkma: stresle başa çıkma programının geliştirilmesi ve etkililiğinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Örnek, A. Ş. & Aydın, Ş. (2006). Kriz ve stres yönetimi. Ankara: Detay Yayıncılık.
Özdağ, S., Aydın, E., Ünsal, V., Saydam, M. & Akçakoyun, F. (2009). Stres yaratan faktörlerin okul yöneticileri tarafından değerlendirilmesi. Türkiye Kick Boks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi, 1(2), 20-29.
Özdayı, N. (1990). Resmi ve özel liselerde çalışan öğretmenlerin iş tatmini ve iş streslerinin karşılaştırmalı analizi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Özdevecioğlu, M. (2004). Sosyal destek ve yaşam tatmininin mesleki stres üzerindeki etkileri: Kayseri’de faaliyet gösteren işletme sahipleri ile bir araştırma. H.Ü İİBF Dergisi, 22(1), 209-233.
Özen, H. Ö. (2013). Çalışanların cinsiyetine göre örgütsel stresten etkilenme düzeyleri: Zonguldak ilinde görevli hemşireler üzerinde bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 8, 74-95.
Quick, J. & Ouick, J. D. (1984). Organizational stress and preventive management. McGraw-Hill, New York.
Patton, M. Q. (2002). Qualitative evaluation and research methods (3rd Ed.). London: Sage.
Pervez, S. & Hanif, R. (2006). Levels and sources of work stress among women school teachers. Pakistan Journal of Psychological Research, 18(3-4), 97- 108.
Rees, F. (1989). Teacher stress: an exploratory study. Slough NFER.
Riggio, R. E. (2014). Endüstri ve örgüt psikolojisine giriş. (Çeviri Editörü: Belkıs Özkara). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Rosenthal, U. & Pijnenburg, B. (1991). Crisis management and decision making. London: Kluwer Academic Publishers.
Rowshan, A. (2003). Stres yönetimi (4. Baskı). (Çev.: Ş. Cüceloğlu). İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2012). Örgütsel davranış. (Çeviri Editörü: İ. Erdem) (14. Baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Rosen, R. H., & Berger, L. (1991). The healthy company: eight strategies to develop people, productivity and profits. New York: Jeremy P. Teacher/ Perigee Books.
Rout, U. (2002). Stress management for primary health care professionals. Hingham, MA, USA: Kluwer Academic Publishers.
Sayi, A. K., & Kul, M. (2020). Examining the strategies used by school principals to cope with stress in an Istanbul context. Cypriot Journal of Educational Sciences, 15(1), 33-45.
Silah, M. (2005). Endüstride çalışma psikolojisi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Soysal, A. (2009). Farklı sektörlerde çalışan işgörenlerde örgütsel stres kaynakları: Kahramanmaraş ve Gaziantep’te bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 333-359.
Stein, F. (2001). Occupational stress, relaxation therapies, exercise and biofeedback. Work: Journal of Prevention, Assessment Rehabilitation, 17(3), 235-246.
Sökmen, A. (2005). Konaklama işletmeleri yöneticilerinin stres nedenlerinin belirlenmesinde cinsiyet faktörü: Adana’da ampirik bir araştırma. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 1–27.
Steers, R. M. (1981). Introduction to organizational behavior. Glenview, IL: Scott, Foresman.
TDK (2018). Güncel Türkçe sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index. php? option= com gts & arama=gts&guid=TDK.GTS.5a4be1234ec5b1.59127338 (E.Tarihi: 02/01/2018).
Telef, B. B. & Yazıcı, H. (2009). Öğretmenlerin kişilik özellikleri, stresle başa çıkma yolları ve kontrol algıları arasındaki ilişkiler. Milli Eğitim, 183, 259-271.
Tınaz, P. (2005). Çalışma yaşamından örnek olaylar. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Torun, A. (1997). Stres ve tükenmişlik. S. Tevrüz (Ed.), Endüstri ve örgüt psikolojisi. Ankara: Türk Psikologları ve Kal-Der Yayınları.
Turhan, M., Karabatak, S., Şengür, D., & Zincirli, M. (2018). Managerial Resourcefulness in School Administrators: Association with Stress and Depression. Çukurova University Faculty of Education Journal, 47(1), 216-232.
Tutar, H. (2000). Kriz ve stres ortamında yönetim. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
Turkoglu, M. E. & Cansoy, R. (2020). School principals’ opinions on the meaning and sources of workload. International Journal of Contemporary Educational Research, 7(1), 177-191. DOI: https://doi.org/10.33200/ijcer.657994
Ural, A. (2002). Okul müdürlerinin yönetsel stres kaynakları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(3), 2-12.
Ünal, S. (2009). Okullardaki stres kaynakları ve verimlilik ilişkisi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11, 365- 372.
Ünver, G., Bümen, N. T. & Başbay, M. (2010). Ortaöğretim alan öğretmenliği tezsiz yüksek lisans derslerine öğretim elemanı bakışı: Ege üniversitesi örneği. Eğitim ve Bilim Dergisi, 35(155), 63-77.
Wells, C. M., & Klocko, B. A. (2018). Principal Well-Being and Resilience: Mindfulness as a Means to That End. NASSP Bulletin, 102(2), 161–173. doi:10.1177/0192636518777813
Williams, K. & Mcgillicuddy-De Lisi, A. (2000). Coping strategies in adolescents. Journal of Applied Developmental Psychology, 20(4), 537-549.
Yamuç, V. A. & Türker, D. (2015). Örgütsel stres kaynaklarının analizi: bir üretim işletmesinde kadın ve erkek çalışanlar üzerine etkisi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 13(25), 389-423.
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yılmaz, A. & Ekici, S. (2003). Örgütsel yaşamda stresin kamu çalışanlarının performansına etkileri üzerine bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi, 10(2), 1-19.
Yılmaztürk, A. (2013). İlkokullarda görev yapan yöneticilerin örgütsel stres kaynakları ve çözüm yolları (İstanbul ili Sultanbeyli ilçesi örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Yin, R. K. (2003). Case study research. Design and methods (3rd Ed.). Thousand Oaks, CA.: Sage.
Yumuşak, S. (2007). İşgörenlerde iş stresini etkileyen faktörlerin incelenmesine yönelik bir araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(1), 101-112.