Ürgüp Kiliseleri

Orta Çağ'ın güçlü uygarlıklarından biri olan Bizans İmparatorluğu (Doğu Roma İmparatorluğu)'nun önemli dini merkezlerinden biri de Kappadokia'dır. Günümüzde başta Nevşehir olmak üzere, Kayseri, Aksaray ve Niğde, Kappadokia bölgesindeki Hıristiyan kilise/manastırlarını barındıran şehirlerdir. Bu bölgede, Bizans İmparatorluğu ile başlayan Hıristiyanlık, Anadolu'nun Selçuklular tarafından alınmasıyla sona ermemiş; Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde de devam etmiştir. Gerek Orta Çağ'da, gerek Osmanlı döneminde yaşayan gayrımüslimlerin inşa ettiği dini yapıların bazıları bilimsel açıdan ele alınmış, incelenmiş ve yayınlanmıştır. Ancak özellikle de fetihten sonra bölgede, Osmanlı yönetiminde yaşayan gayrımüslim vatandaşların eserleri günümüze kadar yeterince araştırılmamıştır.Bu yazıda, Kappadokia'nın önemli yerleşimlerinden biri olan Ürgüp'te bulunan (H. Prokopios/Prokopi) ve bu güne kadar yayınlanmayan dört kayaya oyma, günümüze gelememiş iki kagir kilise ele alınacaktır. Ayrıca, 18. veya 19. yüzyılda Ürgüp'te yaşamış Rus asıllı "Kutsal Bir Kişi" (Osios Ioannis Rossos) ve ona ithaf edilen kilise hakkında kısa bilgi verilecektir.

The Churhes of Ürgüp

Cappadocia was one of the most crucial religious centres of Byzantine (East Roman) Empire, which was among the most powerful civilizations of the Middle Ages. Nevşehir being the prominent, Kayseri, Aksaray and Niğde were the cities of the region of Cappadocia, where the Christian churches and monastaries were situated. The Christianity in the region did not come to an end with the capture of it by the Seljuks, but it still carried on in the periods of the Emirates and the Ottoman Empire. Some of the religious structures constructed both in the Middle Ages by the Christians and in the Ottoman regimen by the non-Muslim minorities were scientifically surveyed and published. However, the religious monuments of these minorities in the region, especially the ones constructed just after the Conquest, have not been sufficiently regarded and analyzed to our day.In this present study, four rock-cut and two built churches, situated at one of the most important settlements of Cappadocia, Ürgüp (H. Prokopios/Prokopi) are examined. Besides, a little information is also meant to be given about a Russian 'Holy Person', Osios Ioannis Rossos.

PDF

___

Ainsworth, W. F. (1842). Travels and Researches in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia. London.
Altınay, A. R. (1922). Anadolu Şehirleri, Damat İbrahim Paşa Zamanında Ürgüp ve Nevşehir. Türk Tarihi Encümeni Mecmuası, 1340, s. 156.
Anagnostakis, I. ve E. Balta (1994). La Decouverte De La Cappadoce Au Dix Neuvieme Sivolo. (Çev. B. Dulibine). İstanbul: Eren Yayıncılık.
Augustinos, G. (1997). Küçük Asya Rumları 19. Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite. Dipnot Yayınları. Balta, E. (2004). Ürgüp. Athens: Centre for Asia Minor Studies.
Ballian, A., N. Pantelaki ve I. Petropoulo (1994). Cappadocia: Travels in the Christian East. Athens: Adam Editions.
Bozkurt, G. (1996). Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Coşkuner, B. (2010). Wall-painting Methods of Byzantine Art: Examples from Cappadocia. 1. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu, s. 495-504.
Dvornik, F. (1990). Konsiller Tarihi: İznik'ten II. Vatikan'a (çev. M. Aydın). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ercan, Y. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrımüslimler, Kuruluştan Tanzimat'a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukiki Durumları. Ankara: Turhan Kitabevi.
Hamilton, W.J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontos and Armenia, II. London: J.Murray, Albemarle Street. Hasluck, F. W. (1973). Christianty and Islam under the Sultans. New York: Octagon Books.
Hild, F. ve M. Restle (1978). Kappadokia. K.Wessel ve M.Restle (Eds.). Reallexikon zur Byzantınıschen Kunst, III, 968-1115.
Hild, F. ve M. Restle (1981). Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos) Tabula Imperii Byzantini, 2, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
İşçen Y. (2011). Ürgüp: Düşler Ülkesinde Bir Kültür Yolculuğu. Ankara: Ürgüp Tanıtma Vakfı Kültğr Yayınları.
Jerphanion, G. De (1925-1942). Une Nouvelle Province de l'Art Byzantine Les Eglises Rupestre de Cappadoce, I-VII. Paris.
Karatay, M. (2007). Seyahatnamelerde Nevşehir. Nevşehir Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Kazhdan, A. (1991). Saint. A. Kazhdan ve A. M. Talbot (Eds.). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press, s.1828-1829.
Levidis, A. M. (1899). Ai en monolithois monai tes Kappadokkias kai Lykaonias. Constantinople.
Lucas, P. (1714). Voyage du Sieur Paul Lucas, fait par orde du Roy dans li Grece, l'Asie Minaure, la Macedoine et l'Afrique I-II. Amsterdam.
Moltke, H. von (1969). Türkiye Mektupları. (Çev. H. Örs). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Oberhummer, R. ve H. Zimmerer (1899). Durch Syrien ınd Kleinasien II-III, Reiseschilderungen und Studien. Berlin.
Ötüken, S.Y. (1987). Göreme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., Tanıtma Eserleri Dizisi.
Ötüken, S.Y. (1990). Ihlara Vadisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Tanıtma Eserleri Dizisi.
Öztürk, F. G. (2010). A Comparative Architectural Investigation of the Middle Byzantine Courtyard Complexes in Açıksaray-Cappadocia: Questions of Monastic and Secular Settlement. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Doktora Tezi..
Pekak, M. S. (1993). Güzelyurt'ta (Gelveri) Bulunan Bizans / Post-Bizans Dönemi Eserleri 1. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), s. 123-160.
Pekak, M. S. (1994) . Güzelyurt'ta (Gelveri) Bulunan Bizans /Post Bizans Dönemi Eserleri
2. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11(1-2), 177-216.
Pekak, M. S. (1998). 18.-19. Yüzyıllarda Anadolu'da Yaşayan Gayrimüslimlerin İmar Faaliyetleri ve Foça'daki Post-Bizans Kiliseleri. Geçmişten Günümüze Foça Uluslararası Sempozyumu Bildirileri , s. 75 -90.
Pekak, M. S. (1999). Selçuk ve Çevresinde Osmanlı İdaresindeki Gayrımüslim Tebaanın İmar Faliyetleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi,15/2, s. 125-155 (Suavi Aydın ile birlikte).
Pekak, M. S. (2002). Aksaray Çevresi Araştırmaları. Ortaçağ'da Anadolu. Prof.Dr. Aynur Durukan"a Armağan, s. 383-396. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Pekak, M. S. (2002). The Mission of Protecting Culutral Legacy is first ours then the world's. İnanç Turizmi Günleri Bildirileri. Kuşadası.
Pekak, M. S. (2005). Kapadokya'da Osmanlı Dönemi Kilisleri. (Ed. M. Pekin). Yeniden Kurulan Yaşamlar:1923
Türk-Yunan Zorunlu Nufusu Mübadelesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, s. 245-276.
Pekak, M. S. (2008). Mustafapaşa (Sinasos) ve Aziz Nikolaos Manastırı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25 (1), s.199-217.
Pekak, M. S. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrı Müslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafapaşa (Sinasos). Bilig, 51, s. 203-236.
Pekak, M. S. (2009). Kappadokia Bölgesi Osmanlı Dönemi Kiliseleri: Örnekler, Sorunlar, Öneriler. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 26 (2), s. 249-277.
Pekak, M. S. (2009). Mustafapaşa (Sinasos), Konstantin ve Helena Kilisesi, Kilise I, Kilise II, Kilise III, Kilise IV. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26(1), s. 163-186.
Pekak, M. S. (2009). Nevşehir'de Osmanlı Döneminde İnşaa Edilen bir Kilise. (Ed. A. O. Alp). Ebru Parman"a Armağan, s. 335-341.
Pekak, M. S. (2010). Ürgüp, Yesilöz, (Tagar) Kilisesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), s. 203-218.
Pekak, M. S. (2010). Kasaba, Kilise, Ressam. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 133, s. 77-10.
Pekin, F. (2014). Kapadokya, Kayalardaki Şiirsellik: Gezi Rehberi. İstanbul: İletişim.
Pekin, M. ve Ç. Turan (2002). Mübadele Bibliyografyası, Lozan Nüfus Mübadelesi ile İlgili Yayınlar ve Yayınlanmamış Çalışmalar. İstanbul: Lozan Mübadilleri Vakfı.
Restle, M. (1967). Die Byzantinische Wandmalerei in Kleinasien I-II-III. Recklinghausen: Verlag Aurel Bongers.
Restle, M. (2007). Byzantinische Wandmalereitechniken über den augenblicklichen Forschungsstand. Anadolu ve Çevresinde ORTAÇAĞ, s. 89-114.
Rodley, L. (1985). Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia. Cambridge. Rott, H. (1908). Kleinasiatische Denkmaler aus Pisidien, Pamhylien, Kappadokien, Leipzig.
Sözen, M. (Ed.)(1988). Kapadokya. İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı Yayınları.
Strabon (1993). Antik Anadolu Coğrafyası: XII-XIII-XIV. (Çev. Prof. Dr. A. Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Texier, C. (2002). Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, I-III. (Çev. A. Suat). Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı.
Thierry, N. (2002). La Cappadoce De L'Antiquite au Moyen Age. Belgium: Turnhout.
Yenişehirlioğlu, F., Pekak, M.S., Cengizkan, A. (2004). Türkiye ve Yunanistan'da Lozan Mübadelesinin Mimari Mirası", Mimarlar Derneği Dönem Etkinlikleri, 231-253
Aksoy, N. (1988) Ürgüp'te Kentsel Dokunun Gelişimi, Korunması. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Basımevi.
Akşit, İ. (1988). Kappadokien (Çev. U. Türel). İstanbul: Akşit Kültür ve Turizm Yayınları.
Aktepe, M. M. (1960). Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'ya Aid İki Vakfiye. İstanbul: Edebiyat Fak. Basımevi.
Aktuğ, İ. (1992). Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Tanıtma Eserleri 147.
Aldan, M. (1988). Nevşehir. Türk Dili, c.56/440, s. 110-116.
Anadol, K. (1970). Nevşehir'de Damat İbrahim Paşa Külliyesi. İstanbul: Yapı Merkezi.
Avanoslu, Ş (1997). Nevşehir ve Yöresi Ziyaret Yerleri. Yayınlanmamış Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi.
Balta, E. (1987). Karamanlidika Additions: Bibliographie Analythique. Athens: Centre d'etudes d'asie Mineure.
Bell, G.L. (1906). Notes on a Journey Through Cilicia and Lycaonia. Revue Archeologique, 8, 225-252.
Benlisoy, S. (2003). Areti Maarifiperveran Cemiyeti. Tarih ve Toplum Dergisi, 233.
Bilge, A. (1966). Nevşehir ve Lale Devri Tarihi. Konya: Nazımbey Basımevi.
Birand, M. A. (1992). Nevşehir:Kapadokya. İstanbul: And Kartpostal ve Yayınları.
Boz, M. (1984). Kapadokya. İstanbul: Dönmez Ofset.
Cahen, C. (1985). Osmanlılardan Önce Anadolu'da Türkler (Çev. Y. Moran). İstanbul: E Yayınevi.
Calder, W. M. ve G. E. Bean (1958). A Classical Map of Asia Minor.
Cantay, G. (1999). Türkiye İpek Yolu Üzerindeki Kuruluşlar. Uluslar arası Üçüncü Türk Kültür Kongresi Bildirileri, 1, 203-214.
Çavuşoğlu, S. (1969). Ürgüp Kazasının Beşeri ve İktisadi Etüdü. İstanbul Üniversitesi, Yayınlanmamış Lisans Tezi.
Çetintürk, E. N. (1986). Aksaray (Niğde) ve Çevresindeki Türk Eserleri. Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Epstein, A. W. (1975). The Iconoclast Churches of Cappadocia. A. Bryer ve J. Herin (Ed.). Iconoclasm (s. 103-111). University of Birmingham.
Eravşar, O. (1996). Kapadokya'da Yerleşim Alanları ve Sorunları:Settlement Areas and Their Problems in Cappadocia. Nevşehir: Kapadokya Vakfı.
Göksel, H. (1995). Ürgüp İlçesinde Dini Eğitim ve Dini Yaşayış. Atatürk Üniversitesi Yayınlanmamış Lisans Tezi. Göktan, V. (1943). Ürgüp'ün Coğrafyası ve Tarihi Durumu. Erciyes, 21, 632-636.
Gündüz, H. (1988). Nevşehir Tarihi. Erciyes üniversitesi, Yayınlanmamış Lisans Tezi.
Hild, F. (1977). Das Byzantinische Strassensystem in Kappodokien. Wien: Österrichische Akademic der Wissenschaft, Philospohische, Historiche Kl., Denkschriften.
Janin, R. (1975). Les Eglises et les Monasteres des Grands Centres Byzantins. Paris.
Karpat, K. (1975). The Background of Ottoman Concept of City and Urbanity. Structure Sociale et developemment culturel de villes Sud-Est Europeenees et Adriatiques aux XVII-XVIII siecles. Bükreş.
Kaya, M. (1993). Eski Ürgüp Evlerinde Duvar Resimleri. Kültür ve Sanat 17, 48-50.
Kaya, M. (1994). Geçmişten Günümüze Ürgüp. Ankara: Günorta Yayınları.
Kinneir, J. M. (1813). A Geographical Memoir of The Persian Empire. London.
Kinneir, J. M. (1818). Journay Through Asia Minor, Armenia and Koordistan. London: J.Murray, Albemarle Street.
Levy, C. J. (1991). Les Eglises Byzantines de Cappadoce. Paris.
Kirsten, E. (1960). Kappadokia'da IV.yy.'da Yerli Kültürün Sosyal Bünyesi. V. Türk Tarih Kongresi, Ankara:TTK, s. 60-61.
Koç, B. (1985). Ürgüp ve Çevresinde Halk İnançları ve Adak Yerleri. Ankara Üniversitesi, Yayımlanmamış Lisans Tezi.