Saf Aklın Eleştirisi'nde Matematik ve Empirik Kavramların Şematizmi Sorunu*

Kant, modern felsefede ele alınan temel epistemolojik sorunların hemen hepsini eleştirel bir biçimde incelemiş ve bu sorunlara çözüm önerileri getirmiştir. Bu sebepten yorumcular onun açtığı felsefi çığırı anlamaya çalışmış ve daha çok felsefe tarihinde yarattığı etki üzerinde durmuşlardır. Dolayısıyla Kant'ın sisteminde karşımıza çıkan kimi epistemolojik sorunlar, Hegel ve Schopenhauer gibi filozofları bir tarafa koyarsak, yorumcular tarafından yeterince ele alınıp eleştirilmemiştir. Bu durum Kant'ın doğru anlaşılmasını ve etraflıca değerlendirilebilmesini zorlaştırmaktadır. Zira onun da her filozof gibi kimi epistemolojik sorunlarla karşılaştığı ve bu sorunları çözme denemesinde bulunurken bazı noktalarda etkili açıklamalar getirmekten uzak kaldığı görülmektedir. Bu sorunlardan en önemlisi, Kant'ın da önemine dikkat çekip hayatı boyunca halline uğraştığı şematizm sorunudur. Şematizm konusu birçok tartışmalı hususu içermekle birlikte bu konunun en çetrefil yanı matematik ve empirik kavramların şematizmi meselesinde karşımıza çıkmaktadır. Kant'ın epistemolojisi için hayati bir öneme sahip olan bu konunun incelenip ortaya konması, Kant felsefesini eleştirel bir gözle değerlendirip anlamak için büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada da önce Kant'ın eleştirel dönemde ortaya koyduğu temel epistemolojik yapı ele alınacak, bu bağlamda duyarlık, anlama yetisi, akıl ve bu yetilerin a priori biçimleri üzerinde durularak bunların bilginin oluşmasındaki önemine dikkat çekilecektir. Böylece çalışma için bir zemin oluşturulduktan sonra, farklı doğalara sahip olan kategoriler ve görüler arasında nasıl bir bağ kurulabileceğini göstermeye çalışan Şematizm bölümü üzerinde ayrıntılı biçimde durulacaktır. Ardından Kant'ın açık bir biçimde üzerinde durmadığı, ancak onun felsefesi açısından ciddi soru işaretleri oluşturan matematik ve empirik kavramların şematizmi sorunu incelenecektir. Bu inceleme, matematik ve empirik kavramların nasıl kuruldukları, bunların şematizminin gerekli olup olmadığı, eğer gerekliyse kategorilerin şematizminden ne gibi farklarının olması gerektiği gibi sorular çerçevesinde yürütülecektir. Sonuç olarak da Kant'ın bu sorunları çözmek konusunda ne derece başarılı olduğu tartışılıp kimi tespitler yapılacaktır. Bu çalışma yürütülürken Kant'ın eleştirel dönemindeki eserleri dikkate alınacak ve çeşitli eserlerinden alıntılar yapılacak olmasına rağmen, problemi iyi işleyebilmek ve sorunun sınırlarını yeterince açık çizebilmek için özellikle Saf Aklın Eleştirisi isimli eserle sınırlı kalınmaya çalışılacaktır. Bunun bir başka nedeni de konunun doğrudan ele alındığı eserin Saf Aklın Eleştirisi olması, diğer eserlerde sorunla ilgili sadece bazı göndermelerin bulunuyor olmasıdır.

The Problem of Schematism of Mathematical and Empirical Concepts in the Critique of Pure Reason

Immanuel Kant had scrutinized critically almost all of the epistemological problems discussed in modern philosophy, and proposed some solutions to these problems. For this reason, commentators tried to understand the new philosophical road which had been opened by Kant and they mainly emphasized the influence he had made on the history of philosophy. Therefore, some epistemological problems of Kant's philosophical system have not been exhaustively investigated by commentators, except by the philosophers like Schopenhauer and Hegel. This fact impedes a correct understanding and scrutinization of Kant's ideas. We can easily see that Kant had encountered various problems just like every other philosopher and he had not been able to explain certain issues effectively during his attempts to solve these problems. The most important of them is the problem of schematism which Kant had emphasized and tried to solve in his entire lifetime. Although the issue of schematism contains a lot of controversial points, its most tortuous aspect shows up in the schematism of mathematical and empirical concepts. Examination and clarification of this issue, which is of vital importance to the epistemology of Kant, are crucial to achieve a critical evaluation and understanding of the epistemology of Kant. In this paper, first the basic epistemological framework of Kant's critical philosophy will be examined with a focus on the importance of sensibility, understanding, reason and a priori forms of these faculties as well as the role of these faculties in the acquisition of knowledge. After providing a proper background for the topic, the section of Schematism where Kant tries to demonstrate how a link can be created between categories and intuitions will be discussed in detail. Next, the problem of the schematism of empirical and mathematical concepts, which had not been clearly explained by Kant despite very serious questions they create about his philosophical system, will be analyzed. This analysis will center upon the following questions: How can we construct empirical and mathematical concepts? Whether schematism is necessary for these concepts or not? If yes, what kinds of differences must there bebetween the schematism of categories and schematism of these concepts? In conclusion, we will discuss whether Kant was successful in solving these problems, and suggest some ideas. In this study, Kant's works written in his critical epoch will be taken into consideration. Although we will quote passages from his different works, for the purpose of limiting our topic in a proper way and dealing with it in detail, especially The Critique of Pure Reason will be the center of discussion. Another reason for focusing on this particular work is that Kant had studied all these issues in The Critique of Pure Reason in detail while his other works only made certain references to them.

PDF

___

Allison, H. E. (2001). Kant's Theory of Taste, A Reading of the Critique of Aesthetic Judgment. New York: Cambridge University Press.
Bennet, J. (1966). Kant's Analytic. Great Britain: Cambridge University Press.
Eco, U. (2005). Kant ve Ornitorenk. (Y. Tezgiden & A. Kaftan, Çev.). Cogito 41-42, ss. 121-152.
Eisler, R. (1984). Kant-Lexicon. Hildesheim & Zürich & Newyork: Georg Olms Verlag.
Hatfield, G. (1984). Spatial Perception and Geometry in Kant and Helmholtz. Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association 2, 569-587.
Heidegger, M. (1997). Kant and The Problem of Metaphysics (2nd ed.). (Richard Taft, Trans.). Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press.
Heimsoeth, H. (1986). Immanuel Kant'ın Felsefesi. (T. Mengüşoğlu, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Hume, D. (2007). An Enquiry Concerning Human Understanding. New York: Oxford University Press.
Kant, I. (1928). Handschriftlicher Nachlaß Fünfter Band. Berlin & Leipzig: Preußischen Akademie der Wissenschaften, Walter de Grunter&Co.
Kant, I. (1998). Kritik der Reinen Vernunft. Hamburg: Felix Meiner Verlag.
Kant, I. (2002). Prolegomena. (İ. Kuçuradi & Y. Örnek, Çev., 3. bs.). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yay.
Kant, I. (2006). Kritik der Urteilskraft. Hamburg: Felix Meiner Verlag. Kitcher, P. (1975). Kant and the Foundations of Mathematics. The Philosophical Review, 84(1), 23-50.
Kukla, R. (2006). Introduction-Placing the Aesthetic in Kant's Critical Epistemology. In R. Kukla (Ed.), Aesthetics and Cognition in Kant's Critical Philosophy (pp. 1-31). New York: Cambridge University Press.
Leavitt, F. J. (1991). Kant's Schematism and His Philosophy of Geometry. Studies in History and Philosophy of Science 22(4), 647-659.
Locke, J. (2004). İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme. (V. Hacıkadiroğlu, Çev., 2. bs.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi
Longuenesse, B. (1998). Kant and the Capacity to Judge. (C. T. Wolfe, Trans.). New Jersey: Princeton University Press.
Pendlebury, M. (1995). Making Sense of Kant's Schematism. Philosophy and Phenomenological Research, 55(4), 777-797.
Pippin, R. B. (1992). The Schematism and Empirical Concepts. In R. F. Chadwick & C. Cazeaux (Eds.), Immanuel Kant: Critical Assessments Volume II (pp. 286-303). USA & Canada: Routledge.
Ritter, J., Gründer, K., Gabriel, G. (2007). Historisches Wörterbuch der Philosophie Bd. 9. Basel: Schwabe Verlag. Rotenstreich, N. (1956). Kant's Schematism in Its Context. Dialectica, 10(1), 9-30.
Schaper, E. (1964). Kant's Schematism Reconsidered. Review of Metaphysics, 18(2), 267-292.
Shabel, L. (2006). Kant's Philosophy of Mathematics. In Paul Guyer (Ed.), The Cambridge Companion to Kant and Modern Philosophy (pp. 94-128). USA: Cambridge University Press.
Voss, S. (2006). A Critique of Kantian Sensibility. N. Reyhani (Ed.), Immanuel Kant-Muğla Üniversitesi Uluslararası Kant Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 85-98). Ankara: Vadi Yay.
Walsh, W. H. (1958). Schematism. Kant-Studien 49(1-4), 95-106.
Wilkerson, T. E. (1976). Kant's Critique of Pure Reason. Oxford: Clarendon Press.
Woods, M. (1983). Kant's Transcendental Schematism. Dialectica, 37(3), 201-219.
Young, J. M. (1988). Kant's View of Imagination. Kant-Studien, 79(2), 140-164.
Young, J. M. (1992). Introduction. In J. M. Young (Ed.), Cambridge Edition of the Works of Immanuel KantLectures On Logic (pp. XV-XXXII). USA: Cambridge University Press.