Kültürel Rekabet ve Üstünlükler Bağlamında Osmanlı-İran İlişkileri: 1718-1730

Bu çalışma, III. Ahmedin (hük.1703-1730) sadrazamı Damat İbrahim Paşanın (sad. 1718-1730) yöneticilik yıllarında yaşanan Osmanlı-İran ilişkilerini iki devlet arasındaki kültürel rekabet ve üstünlük bağlamları açısından ele almaktadır. Çalışmanın tarihsel arkaplanını, 18. yüzyılın başlarında İranda yaşanan politik çalkantılar sonucunda 1722de yıkılan Safevî Devletinin ardından yaşanan siyasî ve askerî gelişmeler oluşturur. Bu kapsamda, Osmanlının İranda ortaya çıkan yeni siyasî aktörlerle giriştiği diplomatik ilişkiler ve askerî mücadeleler ele alınmıştır. Sözü edilen tarihsel bağlam ve siyasî ortam içerisinde yaşanan Osmanlı-İran ilişkilerinin kültürel rekabete yansıma biçimleri üzerinde durulmuştur. 1722 yılında İran topraklarına savaş yapma kararı alan ancak kendileri sefere çıkmayan III. Ahmed ve İbrahim Paşanın, politik ve askerî zaferleri İstanbul kamuoyuna duyurma biçimleri dikkat çekicidir. Bu çerçevede, sadrazamlığının ilk yıllarından itibaren kamusal temsil konusuna önem veren İbrahim Paşanın, Safevî Devletinin yıkılması öncesinde ve sonrasında İrandan İstanbula gönderilen elçileri karşılama ve kabul törenlerinde ön plana çıkardığı iki devlet arasındaki kültürel rekabet ve üstünlük konularına değinilmiştir. Dönem kaynaklarının aktarımları ışığında kültürel rekabetin özneleri olarak İstanbul ile Isfahan şehirlerinin karşılaştırılması ve hat sanatı gibi alanlardaki iki kültür arasında yaşanan üstünlüklerden söz edilmiştir. İran elçilerinin İstanbulda kabul edilmelerinin mimarî ve teşrifata olan yansımaları üzerinde durulmuştur. III. Ahmed ve İbrahim Paşanın İran sınırındaki komutanlar aracılığıyla 1722-1730 yılları arasında sürdürdükleri askerî mücadelelerdeki zaferleri banilikleri ve hamilikleri aracılığıyla İstanbuldaki kamuyouna aktarma yöntemleri ele alınmıştır. Geniş bir şair çevresinin hamiliğini üstlenen III. Ahmed ve İbrahim Paşanın, himayelerindeki şairlerin şiirleri aracılığıyla İran topraklarındaki zaferleri kamuoyuna duyurma ve yansıtma konuları üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede, diplomatik ve askerî kanallarla süren Osmanlı-İran ilişkilerinde mimarî ve şiirin politik bir söylem aracı olarak kazandıkları işlevlere vurgu yapılmıştır.

Ottoman-Iran Relations Within The Context of Cultural Rivalry and Superiority: 1718-1730

The subject of this study is the relations between Ottoman and Iran on the basis of cultural rivalry and superiority during the reign of Ahmed III (r.1703-1730) and his grand vizier Damat İbrahim Pasha (r.1718-1730). The historical background of this study consists of political and military climate in Iran after the fall of Safavid Empire in 1722. This study mainly reveals the diplomatic relations and the military struggles between Ottomans and their contemporary political actors in Iran. In particular, it focuses on the reflections of the relations between Ottomans and Iran to the cultural rivalry according to aforementioned historical context and political atmosphere. It is noticeable that Ahmed III and Ibrahim Pasha preferred to stay in Istanbul rather than accompanying military expedition for the Iran wars. However, they announced Ottoman s military and politics victories over Iran to public in Istanbul. Ahmed III and Ibrahim Pasha used their architectural patronage for this purpose. As patrons of a great number of poets, they also had poets written poems about the Ottoman victories over Iran. Attaching a great importance to public representations from the beginning of his rule, Ibrahim Pasha held several embassy ceremonies where comparison of Istanbul with Isfahan cities and the comparison of Ottoman calligraphy works with Iran s calligraphy works were taken place according to the historical accounts of the period concerned. Within this framework, this study discusses the functions of architecture and poem as political discourse and the role of embassy ceremonies on cultural rivalry and superiority.

PDF

___

Âbidin, A. (1937). Aynînin, Ikdülcuman Fi Tarihi Ehlizzeman Adlı Tarihinde Osmanlılara Ait Verilen Malûmatın Tetkiki. Tarih Semineri Dergisi, 1(2), 109-205.
Aktepe, M. M. (1954). Ahmed III. Devrinde Şark Seferine İştirâk Edecek Ordu Esnafı Hakkında Vesikalar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 7,10: 17-30.
Aktepe, M. M. (1958). Patrona İsyanı (1730). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Aktepe, M. M. (1970). 1720-1724 Osmanlı İran Münâsebetleri ve Silâhşör Kemânî Mustafa Ağanın Revân Fetihnâmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Artan, T. (2010). Istanbul in the 18th Century: Days of Reconciliation and Consolidation. K. Durak (Ed.). From Byzantion to Istanbul: 8000 Years of a Capital içinde (ss.303-313). İstanbul: Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi.
Atasoy, N. (2002). Hasbahçe, Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, İstanbul: Aygaz.
Aydüz, S. (1997). Lâle Devrinde Yapılan İlmî Faaliyetler. Divân, İlmî Araştırmaları, 2, 3: 143-170.
Ayvansarâyî Hüseyin Efendi, Alî Sâtı Efendi ve Süleymân Besîm Efendi. (2001). Hadîkatül-Cevâmî İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mimârî Yapılar (Ahmed Nezih Galitekin, Haz.). İstanbul: İşaret Yayınları.
Biltekin, H. (1993). Vaka-Nüvis Râşid Efendi ve Divanının Tenkitli Metni. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Erimtan, C. (2007). The Perception of Saadabad: The Tulip Age and Ottoman Safavid Rivalry. (Ed. by. Dana Sajdi), Ottoman Tulips, Ottoman Coffee Leisure and Lifestyle in the Eighteenth Century içinde (ss.41-62) London, New York: Tauris Academic Studies.
Faroqhi, S. (2009). Another Mirror for Princes. The Public Image of the Ottoman Sultans and Its Reception. USA: The Isis Press.
Hamadeh, S. (2010). Şehr-i Sefa, 18. Yüzyılda İstanbul, İstanbul: İletişim Yayınları.
Karahasanoğlu, S. (2013). Kadı ve Günlüğü, Sadreddinzade Telhisî Mustafa Efendi Günlüğü (1711-1735) Üstüne Bir İnceleme. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Keskiner, P.B. (2012). Sultan Ahmed III. (r.1703-1730) As A Calligrapher and Patron of Calligraphy. Unpublished PhD. thesis. London: University of London, Department of the History of Art and Archaeology School of Oriental and African Studies.
Koçu, R. E. (1958). Ahmed III. Ün Çadırı. İstanbul Ansiklopedisi, c.1, İstanbul, s.298-299.
Külbilge, İ. (2010). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasî İlişkileri (1703-1747). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
Nedim. (1951). Nedim Divanı. (Abdülbâki Gölpınarlı Ed.). İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri. Öztekin, Ö. (2010). Çelebizâde Âsım, Divan. Ankara: Ürün Yayınları.
Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli (I-II-III). (Haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer). Klasik Yayınları.
Salzmann, A. (2011). Modern Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Régimei Tocqueville in the Ottoman Empire Rival Paths to the Modern State (Ayşe Özdemir Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
The National Archives (London), State Papers, 97. 25, Part 3, 144, 146.
Unat, F.R. (1968). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. (yay. haz.Bekir Sıtkı Baykal), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Uzunçarşılı, İ.H. (1995). Osmanlı Tarihi Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar, V. Cild, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.