Halide Edip’in Zeyno’nun Oğlu Romanında Analar, Oğul ve Kutsal Vatan

Halide Edip Adıvar'ın 1926-1927 yıllarında tefrika edildikten sonra 1928'de kitaplaştırılan romanı olan Zeyno'nun Oğlu, yazar hakkında yapılan çalışmalarda şimdiye dek yeterince derinlemesine incelenmemiştir. Roman, genellikle Kalp Ağrısı'nın (1924) devamı olmasından dolayı ya birkaç cümleyle geçiştirilmiştir ya da hiç anılmamıştır. Oysaki, Zeyno'nun Oğlu'nda Halide Edip, diğer yapıtlarında sıklıkla ele aldığı meseleler olan ulus-devlet, milliyet, toplumsal cinsiyet ve medeniyet konularına belki de biricik sayılabilecek bir bakış açısından yaklaşmayı denemiştir. Yazarın Diyarbakır'ı ana mekân olarak seçtiği tek yapıtı olan romanda, sağlam bir kurgu aracılığıyla farklı etnik kökenden vatandaşlar arasındaki ilişkileri yorumladığı görülmektedir. Cumhuriyet'in kuruluşundan birkaç yıl sonra yazılmış olmasıyla tarihsel açıdan da Zeyno'nun Oğlu'nda yazarın meseleleri ele alış biçimi ilgi uyandırmaktadır.Bu makalede, olay örgüsünün ve karakter oluşturma tekniklerinin yazarın ideolojisini yansıtabileceği varsayımına göre roman, milliyetçiliği toplumsal cinsiyet açısından inceleyen araştırmacıların görüşleri çerçevesinde çözümlenmiştir. Bu yolla, yazarın millet tasarımında kadın ve erkeğin yanı sıra farklı etnik kimliklere ve toplumsal sınıflara yüklediği rollerin irdelenmesi ve yazarın resmî ulus-devlet ideolojisi karşısında nasıl bir söylem kurduğunun araştırılması amaçlanmıştır.Makalede, romanda hem mekân hem karakterler açısından geometrik bir ilişkiler ağı kurulduğu gösterilmiştir. Öncelikle, karşıtlıklar simetrisi biçiminde oluşturulan bu ilişkilerin romanın iki Zeyno'sunun ortak bir düzlemde (annelik) birleşmeleriyle aynılaşmaya doğru evrildiği ortaya koyulmuştur. Anneliğin biyolojik, toplumsal ve ideolojik katmanlarda anlamının sorgulanması, esinini Hristiyan ikonografisinden alan simgesel bir katmanın da berraklaşmasını beraberinde getirmiştir. Sonuçta, bu katmanların yorumlanması yoluyla, yazarın resmî ulusdevlet ideolojisini, asker ve aydın sınıflarının öncülüğü, Türklüğün bir üst-kimlik olarak yorumlanması, eğitimin ulusal bir hamle olarak öneminin vurgulanması gibi birçok açıdan yeniden üretirken hem ırklar hem toplumsal cinsiyet açısından melezliği övdüğü, böylece aslında hâkim ideolojiye bir seçenek sunduğu gösterilmiştir

Mothers, Son and The Holy Motherland in Halide Edip’s Novel Zeyno’nun Oğlu

Zeyno’nun Oğlu (Zeyno’s Son), Halide Edip Adıvar’s novel, serialized during 1926-1927 and published in book form in 1928, has not been extensively researched. It is either referred to as the sequel of the novel Kalp Ağrısı (Heartache, 1924) in a few sentences or not even mentioned. In Zeyno’nun Oğlu, however, from a perspective that might be considered unique, Halide Edip endeavors to handle such issues like nation-state, nationality, gender, and civilization which she frequently addresses in her other works. In her only work that employs Diyarbakır as the main setting, a southeastern city of Turkey with a considerable Kurdish population, the writer studies the relationship among the citizens with diverse ethnic origins through a solid plot structure. Written a few years after the foundation of the Turkish Republic, the novel is also historically compelling in the way the writer deals with the issues.This article, founded on the hypothesis that plot structure and characterization techniques may reflect the ideology of a writer, analyzes the novel within the framework of the theories that examine the relationship between nationalism and gender. It, thus, aims to study the novelist’s discourse vis-à-vis the official nation-state ideology by questioning the roles she attaches not only to men and women, but also to different ethnicities and social classes in her notion of nation.The article illustrates that a geometrical web of relations is constructed both through the setting and the characterization. This web, which initially forms a symmetry of opposites, evolves into a fusion of opposites as the two Zeynos of the novel unite on a common plane (motherhood). The questioning of the meaning of motherhood on biological, social and ideological levels also helps the crystallization of a symbolical level which originally was inspired by Christian iconography. In conclusion, the interpretation of these levels reveals that the novelist, while reproducing certain facets of official nation-state ideology such as the leadership of military and intellectual classes, constructing Turkism as meta-identity and accentuating the importance of education as national initiative, in effect, offers an alternative to the dominant ideology by praising hybridity in terms of ethnicity and gender

PDF

___

Adak, H. (2011). Otobiyografik benliğin çok-karakterliliği: Halide Edib’in ilk romanlarında toplumsal cinsiyet. S.
Irzık ve J. Parla (Der.), Kadınlar dile düşünce: Edebiyat ve toplumsal cinsiyet içinde (ss. 161-178). İstanbul: İletişim.
Adıvar, H. E. (1943). Tatarcık. 1939. İstanbul: Muallim Ahmet Halit.
Adıvar, H. E. (1967). Zeyno’nun oğlu. 1928. İstanbul: Remzi.
Adıvar, H. E. (2014). Kalp ağrısı. 1924. İstanbul: Can.
Aksoy, N. (2009). Halide Edib ve Mor salkımlı ev. Kurgulanmış benlikler: Otobiyografi, kadın, cumhuriyet içinde (ss. 82-96). İstanbul: İletişim.
Belge, M. (2009). Müfide Ferit Tek’in Aydemir romanı. Sanat ve edebiyat yazıları içinde (ss. 232-247). İstanbul: İletişim.
Burian, O. (2004). Yeni Halide Edip. 1937. E. Güray (Haz.), Denemeler eleştiriler içinde (ss. 165-171). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
Cevdet Kudret (1971). Sinekli bakkal. Türk edebiyatında hikaye ve roman 2 (Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e kadar 1911-1922) içinde (ss. 80-90). Ankara: Bilgi.
Çalışlar, İ. (2011). Biyografisine sığmayan kadın: Halide Edip. İstanbul: Everest.
Çeri, B. (1996). Türk romanında kadın: 1923-38 dönemi. İstanbul: Simurg.
Durakbaşa, A. (2009). Halide Edip: Türk modernleşmesi ve feminizm. İstanbul: İletişim.
Elaman-Garner, S. (2013). The new Turkish woman and her discontents: contradictory depictions of the (a)sexual Zeyno in Halide Edip Adıvar’s Kalp ağrısı (Heartache, 1924). JTL, (10), 20-40.
Enginün, İ. (2007). Halide Edib Adıvar’ın eserlerinde Doğu ve Batı meselesi. 1978. İstanbul: Dergâh.
Esen, N. (2010). Seviye Talip’te kadın yazarın sesi. Modern Türk edebiyatı üzerine okumalar içinde (ss. 140-146). İstanbul: İletişim.
Hayber, A. (1993). Halide Edip, Yakup Kadri ve Reşat Nuri’nin romanlarında nesil çatışmaları. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
Köroğlu, E. (2004). Türk edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918): Propagandadan millî kimlik inşasına. İstanbul: İletişim.
Moran, B. (1999). Sinekli bakkal. Türk romanına eleştirel bir bakış 1 içinde (ss. 117-135). İstanbul: İletişim.
Nagel, J. (2013). Erkeklik ve milliyetçilik: Ulusun inşasında toplumsal cinsiyet ve cinsellik. A. Bora (Çev.). A. G.
Altınay (Der.), Vatan, millet, kadınlar içinde (ss. 65-101). İstanbul: İletişim.
Najmabadi, A. (2013). Sevgili ve ana olarak erotik vatan: Sevmek, sahiplenmek, korumak. T. Güney ve E. Gen (Çev.). A. G. Altınay (Der.), Vatan, millet, kadınlar içinde (ss.129-165). İstanbul: İletişim.
Önertoy, O. (2011). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında toplumsal eleştiri. Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Türkoloji dergisi, 18 (1), 37-46.
Purçak, M. E. (2012). Kalb ağrısı ve Zeyno’nun oğlu isimli romanlarda mekânların simgesel kullanımı. JASSS, 5 (3), 193-203.
Parla, J. (2001). Alegoriden mesel’e: Türk romanında Anadolu’nun kayıtları. Z. Uysal (Haz.), Edebiyatın omzundaki melek: Edebiyatın tarihle ilişkisi üzerine yazılar içinde (ss. 317-336). İstanbul: İletişim.
Saraçgil, A. (2005). Bukalemun erkek: Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde ataerkil yapılar ve modern edebiyat. S. Aktaş (Çev.). İstanbul: İletişim.
Sönmez, E. (1973). The novelist Halide Edib Adivar and Turkish feminism. Die Welt des Islams, 14 (1-4), 81-115.
Şerifsoy, S. (2013). Aile ve Kemalist modernizasyon projesi, 1928-1950. A. G. Altınay (Der.), Vatan, millet, kadınlar içinde (ss.167-200). İstanbul: İletişim.
Walby, S. (2013). Kadın ve ulus. M. Ağduk-Gevrek (Çev.). A. G. Altınay (Der.), Vatan, millet, kadınlar içinde (ss.35-63). İstanbul: İletişim.
Yılmaz, A. (2013). Halide Edip’te kadın hakları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji dergisi, 20 (1), 119-134.