SÖZLÜK BİLİMİNDE TANIKLAMA VE SALÂH BİRSEL’İN TÜRKÇE SÖZLÜK’E TANIK OLARAK KATKILARI

Sözlükler dillerin söz varlığını bir araya getiren eserlerdir. Bu eserler, sözlük biliminin belirlediği ilkelere görehazırlanır. Nitelikli bir sözlükte sözcüklerin anlamı, tanık cümlesi, yazımı gibi birçok özellik aranır. Bu yazı ikibölümden oluşmaktadır. İlk bölümde sözlük biliminde “tanıklama” üzerinde durulacaktır. Tanıklama “bir sözlükbiriminin anlam ve kullanımına açıklık getirmek için örnek verme” demektir. Bir sözcüğün kullanıldığı cümleyigörmek, onun anlamı ve cümleye katkıları boyutunda sözlük kullanıcısına geniş imkânlar sunar. İkinci bölüm,Salâh Birsel’in Kahveler Kitabı’ndan Türkçe Sözlük’e (TDK, 2011) tanık olarak alınabilecek örneklere ayrılmıştır.Bunun için eserin ilk baskısından (1975) yararlanılmıştır. Kitaptan sözlüğün tanıksız madde başı/içi sözcükleriveya çok anlamlı sözcüklerinin tanıksız anlamları için 30 örnek (bilisiz, büküntü, evetlemek…) derlenmiştir.Çalışmada belgesel tarama yöntemi kullanılmıştır. Bunların sözlüğün yeni baskılarına girmesi, sözlüktekitanıklayıcı yönün güçlenmesini sağlayacaktır.

EXAMPLES IN LEXICOGRAPHY AND SALÂH BIRSEL'S EXAMPLES AS A CONTRIBUTION TO TURKISH DICTIONARY

Dictionaries give general ideas about the vocabularies of languages. These works are prepared according to the principles of lexicography. In a qualified dictionary, many features of a word such as senses, examples, spelling are sought. This article has two parts. Firstly we will focus on “examples” in lexicography. Giving an example clarifies the meaning and use of a dictionary unit. Reading the word in a sentence context gives the dictionary user a wide range of possibilities in terms of its meaning and sentence. The second part is devoted to sentences and lingual units that can be taken as an example from Salah Birsel's Kahveler Kitabı to Turkish Dictionary (TDK, 2011). The first edition of the work (1975) was used for his study. 30 examples (bilisiz, büküntü, evetlemek…) collected for the entry words/words or poly semic Words which has no examples in their definition. Document analysis method was used in the study. Adding this examples into new editions of the dictionary will help strengthen the examples of Turkish Dictionary.

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2010), “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük”, Türk Dili, 698, s. 162-169.
Aksan, D. (1971), “Kavram Alanı-Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk Yazı Dilinin Eskiliği Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 253-262.
Aksan, D. (2000), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), 3. Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Aksan, D. (2009), Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi), Engin Yayınevi, Ankara.
Aydın, M. (2007), Dil Bilimi El Kitabı, 3F Yayınları, İstanbul.
Binyazar, A. (1983), “Anadili Öğretiminde Yazınsal Alanlara Açılım”, Türk Dili Dil Öğretim Özel Sayısı, 379- 380, s. 57-76.
Birsel, S. (1975), Kahveler Kitabı, Koza Yayınları, İstanbul.
Boz, E. (2011a), “Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu”, Sözlük Bilimi Yazıları I, Gazi Yayınları, Ankara, s. 195-228.
Boz, E. (2011b), “Yunus Emre Divanı’nın Bağlamsal Sözlüğü ve Dizini Üzerine Bir Deneme”, Sözlük Bilimi Yazıları I, Gazi Yayınları, Ankara, s. 173-178.
Boz, E. (2011c), “Türkçe Öğretmenlerinin Okul Sözlüğü Kullanma Konusundaki Tutum ve Davranışları”, Sözlük Bilimi Yazıları I, , Gazi Yayınları, Ankara, s. 121-162.
Boz, E.(2011ç), “Leksikografi Teriminin Tanımı ve Karşılığı Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, s. 9-14.
Çelik, A. (2003), Salah Bey Kitabı, Yom Yayınları, Şanlıurfa.
Çotuksöken, Y. (1999), “Okul Sözlükleri Üzerine”, Kebikeç, 7-8, s. 61-65.
Dash, N. S. (2008), “Context and Contextual Word Meaning”, SKASE Journal of Theoretical Linguistics, 5/2, s. 21-31.
Eminoğlu, E. (2010), Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Asitan Yayınları, Sivas.
Göçer, A. (2001), “Türk Dili ile İlgili Sözlüklere Genel Bir Bakış ve Günümüz İlköğretim Sözlükleri”, Türk Dili, 598, s. 388-403.
Hofmann, T. R. (1993), Realms of Meaning, an Introduction to Semantics, London - New York.
İlhan, N. (2007), Geçmişten Günümüze Sözlükçülük Geleneği ve Türk Dili Sözlükleri, Manas Yayıncılık, Elazığ.
Jackson, H. (2016), Sözlükbilime Giriş, (Çev.: Mehmet Gürlek-Ellen Patat), Birinci Baskı, Kesit Yayınları, İstanbul.
Kâşgarlı M. (2006), Divanü Lügat-it-Türk, 1. Cilt. Haz.: Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Karadüz, A. (2009), “Sözlük, Sözcük Anlamı ve Öğrenme Üzerine”,Turkish Studies, 4/4, s. 636-645.
Karasar, N. (2009), Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayıncılık, Ankara.
Karataş, T. (2015), “Can Kuşunu Uçurmak”, Yaza/bilmek, Edebiyat Ortamı Yayınları, Ankara, s. 168-170.
Kıran, Z. Ve Eziler Kıran, A. (2010), Dilbilime Giriş, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
Kocaman, A. (1998), “Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük”, Kebikeç, 6, s. 111-114.
Öztürk, F. (2007), Baki Divanı Sözlüğü, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Parlatır, İ. (1995),“Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız”, Türk Dili, 517, s. 3-19.
Toklu, M. O. (2007), Dilbilime Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
Topaloğlu, A. (2010), “Türkçe’de Genel ve Özel Sözlükler ile Sözlük Yazımı”, Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul, s. 25-29.
TDK (2011), Türkçe Sözlük, 11. bs., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Usta, H. İ. (2006), “Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46 (1), s. 223-242.
Uysal, İ. N. (2012), “Ağız Araştırmalarında Bağlamsal Sözlük ve Dizin Kullanımı”, Diyalektolog, 5, s. 55-62.
Vardar, B. (2007), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayıncılık, İstanbul.
Wittgenstein, L. (2014), Felsefi Soruşturmalar, (Çev.: Haluk Barışcan), Metis Yayıncılık, İstanbul.