OSMANLI AYDINININ SOSYOLOJİ HAKKINDAKİ İLK İZLENİMLERİ: SÖZLÜKLER VE İLK ESERLER

Sosyoloji disiplini Batı toplumunda meydana gelen siyasal, ekonomik ve sosyal dönüşümlerin sonucunda meydana gelen toplumsal krizlere çözüm aramak üzere Batı merkezli olarak ortaya çıkmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun Tanzimat Fermanı ile başlayan süreçte çokkültürlü toplumsal yapısında meydana gelen değişimler II. Meşrutiyet’in ilan edildiği süreçte İmparatorluğun dışında kalan dünyadaki dönüşüm ve etkileşimlerle belirgin hale gelmiştir. Osmanlı aydını bu süreçte özellikle Batıcılaşma ekseninde Fransa Sosyoloji literatürünü takip etmeye ve Sosyoloji ile ilgili tanımları ve erken dönem Batılı sosyologların görüşlerini içeren yazıları toplumsal sorunlara çözüm aramak amacıyla tartışmaya başlamıştır. Türk Sosyoloji tarihi çalışmaları genellikle harf devrimi öncesinde sınırlı değinirken disiplinin teşekkülünü ve algılanışını dönemde yayımlanan sözlükler ve ekollerin kurucu isimleri dışındaki makaleler üzerinden takip etmek sosyolojinin erken dönem algılanışı ve yorumlanışını daha belirgin olarak ortaya koyacaktır. Bu çalışmada sözlükler ve bilinen telif eserler dışındaki makale ve kitaplardaki sosyoloji izlenimleri ve Osmanlı aydınının sosyoloji ile karşılaşmalarında edindiği izlenimleri, kendi toplumsal yapısı ve entelektüel dünyasında gerek terminoloji gerekse kavramsal olarak biçimlendirişini ortaya koyması üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sosyolojinin Algısı, Türk Sosyolojisi, Sözlükler, Nâmi, Mustafa Subhi

THE FIRST IMPRESSIONS OF OTTOMAN INTELLECTUALS ON SOCIOLOGY: DICTIONARIESAND EARLY WORKS

The discipline of sociology emerged as Western-centered in order to find solutions to social crises as a result of political, economic and social transformations in Western society. The changes that occurred in the multicultural social structure of the Ottoman Empire starting with the Tanzimat. During the proclamation of the Constitutional Monarchy, it became evident with the transformations and interactions in the world outside the Empire. In this process, the Ottoman intellectuals began to follow the French Sociology literature especially on the axis of Westernization and to discuss the writings containing the definitions of Sociology and the views of early Western sociologists in order to find solutions to social problems. While studies on the history of Turkish Sociology generally mention limited before the letter revolution, following the formation of the discipline and its perception through articles other than the dictionaries and founding names of the schools will reveal the early perception and interpretation of sociology. This study will focus on the impressions of sociology in articles and books other than dictionaries and known copyright works.

Keywords:

Turkish Sociology, Dictionaries, Nâmi, Perception of Sociologhy, Mustafa Subhi,

PDF

___

Aslan, Yavuz.(1997). Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
M. Bahaeddin[Toven](1924). Yeni Türkçe Lugat. İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası.Berkes, Niyazi(1985). Felsefe ve Toplumbilim Yazıları. İstanbul : Adam Yayınları.
Bouglé, Celestin.(1907). Qu’est - ceque la Sociologie, Paris: Felix Alcan.
Çelebi, Nilgün.(2010) “Türkiye’de Sosyoloji: Bir Kısa Bakış” ,Türk Sosyologları ve Eserleri II, (editör)Ertan Eğribel,Ufuk Özcan. İstanbul Kitabevi Yayınları.
Hasan Bedreddin(1928). Fransızca’dan Türkçe’ye Küçük Kâmus-ı Fransevî, İstanbul: Maarif Matbaası.
Humphreys, Joshua.(1999) “Durkheimian Sociology and 20th Century Politics: The Case of Célestin Bouglé”, History of Human Sciences, Cilt:12, Sayı:3. Ağustos 1999. ss: 117-138
İsmail Fennî[Ertuğrul](1341/1924), Lugatçe-i Felsefe, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1341.
Kayalı, Kurtuluş.(2009). “Sosyoloji Yapmak, Türkiye’de Sosyoloji Yapmak ya da Türk Sosyolojisinin Yapı Taşlarını Oluşturmak, Türkiye’de Toplumbilimlerin Gelişimi II”, Sosyoloji Yıllığı, (Editör: Ertan Eğribel, Ufuk Özcan) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Kelekyan, Diran.(1928). Musavver Türkçe’den Fransızca’ya Lugat, İstanbul: Amedi Matbaası.
Mehmed Şükrü-Michel Aşçıyan(1300/1883), Gunyetü’l-Lugat, 2. Cilt. İstanbul: Aramyan Matbaası,
Nâmi(1312/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb, N:41, 4 Mayıs 1308/16 Mayıs 1892, s:655; N:42, 11 Mayıs 1308s:6/23 Mayıs 1892, 670; N:43, 18 Mayıs 1308/30 Mayıs 1892, s:682; N:44, 25 Mayıs/6 Haziran 1892, s:690; N:45, 1 Haziran 1308/13 Haziran 1892, s:717
Nami(1312a/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:41, 28 Haziran 1312/10 Temmuz 1896.
Nami(1312b/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:42, 4 Temmuz 1312/16 Temmuz 1896.
Nami(1312c/1896). “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:43, 18 Mayıs 1308/30 Mayıs 1892.
Nami,(1312d/1896) “İlm-i Muaşeretin Mahiyeti”, Mekteb. N:45, 25 Temmuz 1312/6 Ağustos 1896.
(1940) “Obituary: Celestin Charles Alfred Bougle” American Journal of Sociology, Cilt:45, Sayı:5, Mart 1940, s:770
Raif Necdet[Kestelli]- Hasan Bedreddin. (1971). Resimli Türkçe Kâmus, İstanbul : Ahmed Kâmil Matbaası,
Sezer, Baykan.(2011) Sosyoloji’nin Ana Başlıkları. İstanbul: Kitabevi Yayınları. 2011.
Şemseddin Sami(1315). Kâmus-ı Fransevî. İstanbul: Mihran Matbaası.
Şemseddin Sami(1304/1886). Küçük Kâmus-ı Fransevî, Mihran Matbaası.
Andon Tıngır - Kirkor Sınapyan(1892), Fransızcadan Türkçeye Istılahat Lügati. İstanbul: Bağdadlıyan Matbaası.
Wiesenthal, W.(1305), Franszıca’dan Türkçe’ye Ceb Lügati, Karabet ve Kasbar Matbaası.