HALK DİNDARLIĞI BAĞLAMINDA KUTSAL MEKÂN ANLAYIŞI –Baskil Örneği-

Bu çalışmada önce kısaca Baskil ilçesinin tarihi gelişimi ve coğrafi yapısı üzerinde durulmuştur. Ayrıca Baskil ilçe merkezi ve çevresinde ziyaret edilen kutsal mekânlar ve bunlarla ilgili çeşitli inanç ve uygulamalara yer verilmiştir. Ziyaret, adak, dede, baba, şeyh, eren, evliya, yatır ve türbe gibi adlarla anılan bu ziyaret yerleri ile onlara belli inanç, efsane ve kerametlerin atfedilip çeşitli dilek ve isteklerle onların ziyaret edilmesi olayına, inceleme alanımız olan Baskil ve çevresinde yaygın olarak rastlanılmıştır. Ziyaret esnasında gösterilen inanç ve pratikler diğer Türk topluluklarında görülen inanç ve pratiklerle paralellikler sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kutsal, ziyaret yerleri, inanç, Baskil.

UNDERSTANDING OF SACRED SPACE IN THE CONTEXT OF PUBLIC RELIGIOUSNESS-İnstance of Baskil-

In this study is insisted historial development and geographical structure of Baskil. A county town of Baskil and in the environment visited sacred placed and related them various belief and practices is showed. Visiting places are labelled by the names of votive offering, Dede (a senior dervish) Baba (elder of religious order), Sheikh, Eren (saint), Evliya (Moslem saint), Yatir or Turbe (tomb).These places with certain beliefs, legends and miracles attributed to them and the visits for thepurpose of votice offerings and making wills have been discovered in our filed study, namely, in Baskil and its surroundings. The beliefs and practices which are shown during the visits have parallels with the beliefs and practices shown in the other Turkish communities.

Keywords:

Sacred, visiting places, belief, Baskil.,

PDF

___

A-Kaynak Eserler
Al- Birûnî, Al Asar-ul Bakıye anil-Kurûni’l Haliye (neşreden Eduard Sachau), Leipzing 1878.
Nevzat Sap, 1970 Baskil Doğumlu.
Araz, Rıfat, Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Ankara 1991.
Âsım Efendi, Kâmus Tercemesi, Matbaa-i Osmâniye, c. 1, İstanbul 1305.
Arslan Celil, Elazığ’daki Türk Devri Yapıları I. (Metin). (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2003.
Aşan, Muhammed Beşir, “Tabanbükü (Şeyh Hasan) Köyü Mezarlıkları”, Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, 5–6 Mayıs 1986/Elazığ, Elazığ 1987.
__________, “Fırat Kenarında Bir Horasan Ereni Şeyh Ahmet Dede”, I.Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri, 13-16 Ağustos 1998, Ankara 1998.
Aydın Mehmet, Atasağun Galip, Aras Ahmet, Öztürk Nermin, Baybal Sami, Konya Merkezdeki Manevi Halk İnançlarının Dinler Tarihi ve Din Fenomenolosi Açısından Değerlendirilmesi, Konya 2006.
Aydoğmuş, Günerkan, Harput Kültüründe Din Âlimleri, Elazığ 2009.
Aytekin, Fethi, Keramet “Sahibi Bir Evliya (Hacı Hasan Baba)”, Kömürhan’dan Harput’a (Üç Aylık Haber Kültür ve Aktüalite Dergisi),Temmuz- Ağustos- Eylül, yıl 1, sayı: 1, Elazığ 2006.
Çağlıyan, Ayşe; “Kuruluşu ve Gelişimiyle Baskil”, Harput Çırası Kültür ve Yaşam Dergisi, sayı: 14, İstanbul 2009, s. 10–15.
_________, Baskil İlçesi (Elazığ) Coğrafyası (Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ 2002.
Elazığ İl Yıllığı, Ankara 1992.
Eliade, Mircea, Kutsal ve Dindışı, çev.: Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara 1991.
_________, 1991Dinler Tarihi “İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi”, çev.: Mustafa Ünal, Serhat Yayınevi, Konya 2005.
Erdem, Mustafa, Kırgız Türkleri (Sosyal Antropoloji Araştırmaları), Asam Yayınları, Ankara 2000.
Ergun, Pervin, Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara 2004.
Esin, Emel, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul 2001.
Gökalp, Ziya, Türk Töresi, İstanbul 1977.
Görkem, İsmail, “Abdulvehhab Gazi’ye Ait İnanış ve Gelenekler”, İnönü Üniversitesi III. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Tebliğler Malatya 19-21 Ekim 1988, Malatya 1988.
Günay, Ünver - Güngör Harun, Türklerin Dini Tarihi, İstanbul 2007.
Günay, Ünver-Güngör, Harun-Taştan, A.Vahap, Sayım, Hüzeyfe, Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilim Araştırması (Kayseri Örneği), Kayseri 2001.
İnan, Abdulkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar), Ankara 2006.
__________, Eski Türk Dini Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1976.
Kalafat, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara 1990.
__________, Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm “Sosyal Antropoloji Araştırmaları”, İstanbul 2004.
__________, Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları V-VI, Ankara 2006
Kandemir, M. Yaşar, Türkçe Sözlük, c. 2, Ankara 1998.
Keskin, Yahya Mustafa, “Gelenek ve Modernlik İlişkisi Bağlamında Türkiye’de Ziyaret Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış”, Dini Araştırmalar c. 8, sayı: 18, Ankara 2008.
Kıyak, Abdulkadir, Elazığ ve Yöresinde Ziyaret Fenomeni Üzerine Bir Din Bilimi Araştırması (Basılmamış Doktora Tezi), Kayseri 2010.
Komisyon, Aziz Şehir Elazığ, Elazığ 2009.
Özen, Kutlu, “Sivas Yöresinde Battal Gazi ve Onun Silah Arkadaşlarıyla İlgili İnanışlar”,Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Ocak 1987, sayı: 109.
Özmen, İsmail, Teslim Abdal (Hayatı ve Şiirleri), Ankara 2002.
Rahman, Abdulkerim, Uygur Folkloru çev.: Soner Yalçın, Erkin Emet, Ankara 1996.
Roux, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev.: Aykut Kazancıgil, İstanbul 2001.
Sepetçioğlu, M. Necati, Yaratılış ve Türeyiş Destanı, İstanbul 2010.
Tanyu, Hikmet, Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak Yerleri, Ankara 1987.
Tekin, Talat, Orhun Yazıtları, Ankara 1988.
Tokarev, S. Aleksandrovich, Dünya Halklarının Dinler Tarihi, çev.: Rauf Aksungur, İstanbul 2006.
Tümer, Günay; Küçük, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ankara 1997.
Yörükan, Yusuf Ziya, Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm Şamanizm’in Diğer Dinler ve Aleviler Üzerinde Etkileri, Ankara 2005.
http://www.asikveysel.com (15.07.2009).
http://www.turkuler.com (15.06.2009). C- Kaynak Kişiler
Ali Göktürk, 1932 Tabanbükü Doğumlu.
İbrahim Kan, 1953 Elazığ Doğumlu.
İdris Ülger, 1968 Baskil Doğumlu.
İhsan Bikriye, 1951 Baskil Doğumlu.
İhsan Solmaz, 1957 Baskil Doğumlu.
İhsan Ulutaş, 1963 Baskil Doğumlu.
Mehmet Karaman, 1959 Baskil Doğumlu.
Mehmet Subay, 1945 Baskil Doğumlu.
Nevzat Sap, 1970 Baskil Doğumlu.
Selçuk Yünkül, 1985 Baskil Doğumlu.
Tahir Karaman, 1992 Baskil Doğumlu.