Anayatak (Maden- Elazığ) bakır cevherleşmesinin jeolojik, minerolojik ve jeokimyasal özellikleri

Maden (Elazığ) ilçe merkezinin yaklaşık 1 km güneybatısında bulunan Anayatak çevresinde, Jura - Alt Kretase yaşlı Guleman Grubu ve Orta Eosen yaşlı Maden Karmaşığı yüzeylemektedir. Guleman Grubu serpantinit ve gabrolarla, Maden Karmaşığı ise diyabaz ve karbonatlı çamurtaşlarıyla temsil edilmektedir. Anayatak cevherleşmesi, Maden Karmaşığı'na ait diyabazların içerisinde mercekler şeklinde gelişmiş ve üstten itibaren masif, ağsı - saçınımlı ve saçınımlı cevher, en altta ise manyetit kütlesinden oluşmaktadır. Anayatak cevherleşmesinde ekonomik olarak yararlanılan bakır taşıyıcı tek mineral kalkopirittir. Kalkopirite değişik oranlarda pirit, manyetit, pirrotin, kromit, hematit, pentlandit, kübanit, markazit, sfalerit ve limonit eşlik etmektedir. Özşekilliden özşekilsize kadar değişen cevher minerallerinde kataklastik, kuş gözü, mozaik, ornatma, kolloidal ve kolloform gibi farklı doku türleri izlenmektedir. Cevherleşmeyi içerisinde bulunduran Maden Karmaşığı'na ait diyabazlarda yapılan jeokimyasal çalışmalar, bunların toleyitik karakterli bir ada yayı ürünü olduğunu göstermektedir. Bazik volkanitlerle ilişkili Anayatak cevherleşmesinin, volkanitlerin içerisindeki konumlan, mineral parajenezi ve dokusal özellikleri bu yatağın; Kıbrıs Tipi bir masif sülfid yatağı olabileceğini göstermektedir. Anayatak cevherleşmesinin içerisinde geliştiği diyabaz bileşimli bazik volkanik kayaçların, Zr/Y - Ti/y ve Ti - Cr dağılımları, Kıbrıs Tipi masif sülfid yataklarının oluştuğu ada yayı veya ilişkili kenar çanak ortamlarını vermektedir.

Geological, mineralogical and geochemical features of the Anayatak (Maden - Elazığ) copper mineralization

Anayatak is placed 1 km SE of Maden (Elazığ) town center. Two groups of lithologies make up the rocks of Anayatak. These are Jurassic - Lower Cretaceous Guleman Group and Middle Eocene aged Maden Complex. The Guleman Ophiolites represented by serpentinite and gabbro and Maden Complex by diabase and carbonate mudstone. Anayatak ores occur as lensoid bodies in diabases of the Maden Complex and show zoning as (from top to bottom); massive, stockwork - disseminated, disseminated and magnetite ores. The sole economic Cu mineral of the Anay&tak mineralizations is chalcopyrite, other ore minerals are; pyrite, magnetite, pyrrhotite, chromite, hematite, pentlandite, cubanite, marcasite, sphalerite and limonite. The grainshapes vary between euhedral to unhedral. The ore minerals exhebite several textures; cataclastic, bird eye, mosaic, replacement, colloidal and colloform. Geochemistry on diabases of the ore bearing Maden Complex indicate that the diabases are oftholeiitic nature. Relationships with basic volcanics, the location of the ore bodies, mineral paragenesis and textural nature of the ores point to Cyprus type massive sulphide origin for the deposits. Zr/Y - Ti/y and Ti - Cr plots of ore bearing diabases show close resemblance with those of Cyprus type ore bearing island arc and marginal basins.

___

Aktaş, G., and Robertson, A.H.F., 1984. The Maden Complex, SE Turkey: evolution of a Neotethyan active margin. In: The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean, J. E. Dixon and A.H.F. Robertson (Eds.): Geological Society of London Special Publication, Edinburgh, 17,375-402.
Altunbey, M. ve Sağıroğlu, A., 1995. Koçkale - Elazığ manganez cevherleşmelerinin özellikleri ve kökeni. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 117, 139-148.
Bal, D. ve Çelebi, H., 2000. Ergani -Maden ve Madenköy - Siirt bakır yatakları Cu, Zn ve S elementlerinin istatistiksel analizlerle karşılaştırılması. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 12 (1), 155-165.
Bamba, T., 1976. Güneydoğu Anadolu Ergani - Maden Bölgesi ofiyolit ve ilgili bakır yatağı. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 86, 35-49.
Bamba, T. ve Tin, A., 1972. Ergani Maden bölgesinin bakır yatakları, Güneydoğu Türkiye. Maden Tetkik ve Arama Rapor No: 4968, 17 s (yayımlanmamış).
Bannert, V., 1986. Der Grubenbetried des Kupferwerkes Ergani der Ergani Bakır İşletmeleri Müessesesi in Maden, Provinz Elazığ (Türkiei). Erzmetall 39 (1), 45-48.
Bingöl, A.F., 1986a. New findings on the structural setting of the chromites in the Guleman ophiolitic massive (Eastern Taurus). Jour. Fırat Üniv. Sci. and Tech. 1 (1), 37-46.
Bingöl, A.F., 1986b. Petrographic and petrologique characteristics of the Guleman Ophiolite (Eastern Taurus -Turkey). Geosound I Yerbilimcinin Sesi, 13 (14), 41-57.
Bochert, H., 1952. Ergani bakır cevher yataklarında yapılan jeolojik tatbikata ait rapor. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No: 2083, 22 s (yayımlanmamış).
Çağatay, A., 1977. Güneydoğu Anadolu bakır yatak ve zuhurlarının jeolojik -mineralojik etüdü sonunda elde edilen jenetik bulgular. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 89, 46-69.
Çelebi, H. ve Peker, İ., 1994. Ergani -Maden (Elazığ) bakır yatağı cevherlerinin Bi, La, Ce, Th ve U eser elementleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 37 (2), 149-154.
Çelik, N., 1997. Ergani - Maden (Elazığ) bakır yatağında 1991 sondaj programına göre rezerv hesaplaması ve ekonomik irdelenmesi. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, Yüksek Lisans Tezi, 114 s (yayımlanmamış).
Edwards, R. and Atkinson, K., 1986. Ore deposit geology. Chapman and Hall, London, 466 pp.
Erdem, E., 1987. Elazığ Kartaldere Gölardı (Hazar Gölü KD'su) yöresi magmatik kayaçların petrografik incelenmesi. Fırat Üniversitesi Feri Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, Yüksek Lisans Tezi, 72 s (yayımlanmamış).
Erdem, E., Beyarslan, M. ve Kılıç, A. D., 2005. Maden Karmaşığı'na ait volkanitlerin petrografik ve petrolojik özellikleri. Geosound I Yerbilimleri, 46, 1-17.
Erdoğan, B., 1982. Ergani - Maden yöresindeki Güneydoğu Anadolu Ofiyolit Kuşağının jeolojisi ve volkanik kayaları. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 25, 49-59.
Erdoğan, B., 1977. Geology, geochemistry, and genesis of the sulphide deposits of the Ergani - Maden region, SE Turkey. The University of New Brunswick, Ph. D. Thesis, 289 pp (unpublished).
Erler, A., 1984. Tectonic setting of the massive sulfide deposits of the Southeast Anatolian thrust belt. In: The Geology of the Taurus Belt, International Symposium Proceedings, O. Tekeli and M.C. Göncüoğlu (Eds.), Ankara - Turkey, 309-316.
Evans, A.M., 1993. Ore geology and industrial minerals, An Introduction. Blackwell Scientific Publications, Oxford, 390 pp.
Göymen, G. ve Aslaner, M., 1969. Doğu Anadolu'da bulunan Ergani Maden Bakır yatağının ve bilhassa yantaşlarının maden mikroskopik incelenmesi. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 72,176-188.
Griffitts, W.R.,Albers, J.P. ve Öner, Ö., 1972. Massive sulpfide copper deposit of the Ergani - Maden area, South - Eastern Turkey. Econ. Geol, 67, 701-716.
Güleç, N. ve Erler, A., 1983. Masif sulphide yataklarındaki piritlerin karakteristik iz element içerikleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 26,145-152.
Helke, A., 1964. Die kupferlagerstâtte Ergani Maden in der Türkei. N. Jhb. Miner, Abh., 101,233-270.
Hutchinson, C., 1983. Economic deposits and their tectonic setting. Macmillan press London, 365 pp.
İleri, S., Salancı, B., Bitem, M. ve Doğan, R., 1976. Ergani (Maden) bakır yatağı ve plaka tektoniği. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19,133-142.
Irvine, T.N., and Baragar, W.R.A., 1971. A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks. Can. Jour. Earth Sci., 8,523-548.
Karul, B., Pehlivanoğlu, H., Teşrekli, M., Demiray, B., Aydemir, İ.T., Özçiçek, H., Çevikbaş, A., Yıldırım, R., Oygür, V., Tüzün, D., Bingöl, N., Sarman, E., Cengiz, R., 1990. Ergani bakır aramaları projesi hedef sahaları jeoloji raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, 228 s (yayımlanmamış).
Koptagel, O., Efe, A., Ulusoy, U. and Fallick, A. E., 1998. Sulfur - isotope study of the Ana Yatak massive sulfide deposit, Southeastern Turkey. International Geology Review, 40, 363-374.
Le Maitre, R.W.,1989. A classification of igneous rocks and glossary of terms. Recommendations of the international union of geological sciences subcommission on the systematics of igneous rocks. Blackwell Scientific Publications, Oxford, 193 pp.
Özçelik, M., 1985. Malatya güneydoğusundaki Maden magmatik kayaçlarının jeolojisi ve tektonik ortamına jeokimyasal bir yaklaşım. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 28,19-34.
Özkan, Y.Z., 1984. Guleman ofiyolitinde metamorfizma etkileri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 101 (102), 47-58.
Özkan, Y.Z., and Öztunalı, Ö., 1984. Petrology of the magmatic rocks of Guleman Ophiolite. In: The Geology of the Taurus Belt, International Symposium Proceedings, 26-29 September 1983, 0. Tekeli and M.C. Göncüoğlu (ed), Ankara -Turkey, 285-293.
Özkaya, İ., 1978. Ergani - Maden Yöresi Stratigrafisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 21,129-139.
Pearce, J.A., 1975. Basalt geochemistry used to investigate past tectonic environments on Cyprus. Tectonophysics, 25, 41-67.
Pearce, J.A., and Cann, J.R., 1973. Tectonic setting of basic volcanic rocks determined using trace element analyses. Earth and Planet. Sci. Lett., 19, 290-300.
Pearce, J.A., and Gale, G.H., 1977. Identificition of ore deposition environment from trace element geochemistry of associated igneous host rocks. Geol. Soc. Spec. Pubi, 7,14-24.
Pearce, J.A., and Norry, M.J., 1979.Petrogenetic implications of Ti, Zr, Y and Nb variations in volcanic rocks, Contributions to Mineralogy and Petrology. 69, 33-47.
Perinçek, D., 1979. The geology of Hazro - Korudağ - Çüngüş - Maden -Ergani - Hazar - Elazığ - Malatya region. Guide Book, Türkiye Jeoloji Kurumu Yayını, 33 s.
Perinçek, D. ve Özkaya, İ., 1981. Arabistan levhası kuzey kenarı tektonik evrimi. Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Enstitüsü Bülteni, 8, 91-101.
Ramdohr, P., 1980. The ore minerals and their intergrowths. Pergamon Press, Oxford-New York, 1207 pp.
Rigo de Righi, M.R., and Cortesini, A., 1964. Gravity tectonics in foothills structure belt of Southeast Turkey. American Assoc. Petrol. Geol. Bull., 48, 1911-1937.
Romieux, J., 1941. Report d'ensemble geologique et minier sur les gisements dErgani - Maden et de s environs. Maden Tetkik ve Arama Rapor No: 1441, 188 s (yayımlanmamış).
Rose, A.W., Hawkes, H.E., and Webb, J.S., 1979. Geochemistry in mineral exploration. Academic Press. London. 657 pp.
Schneiderhöhn, H., 1954; Ergani bakır yatağı. Etibank Genel Müdürlüğü maden arama raporu, No: 812, 48 s (yayımlanmamış).
Shervais, J.W., 1982. Ti - V plots and the petrogenesis of modern and ophiolitic lavas. Earth and Planet. Sci. Lett., 59, 101-118.
Sirel, M.A., 1950.Die Kupferlagerstatte Ergani Maden in der Türkie. N.Jhb. Miner, Abh. 80 Abt. A, 36-100.
Solomon, M., 1976. "Volcanic" massive sulfide deposits and their host rocks - a review and an explanation. In Wolf, K.A., ed., Handbook of strata-bound and stratiform ore deposits: Amsterdam, Elseveir, 6, 21-50.
Sungurlu, O., Perincek, D., Kurt, G., Tuna, E., Dülger, S., Çelikdemir, E. ve Naz, H., 1985. Elazığ - Hazar - Palu alanının jeolojisi. Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Dergisi, 29,, 83-191.
Turan, M., Aksoy, E. ve Bingöl, AF., 1995. Doğu Torosların jeodinamik evriminin Elazığ civarındaki özellikleri. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 7 (2), 177-199.
Utlu, F., Çelebi, H., and Peker, I., 1995. Die Spurenelemente Cd, Sb, Pb und Zn Der Cu-Erze aus der Massivsulfidlagerstâtte Ergani - Maden, Provinz Elazığ /Osttürkei. Chemie der Erde Geochemistry, 55,189-204.
Üstüntaş, A., 1988. Zahuran - Maden -Elazığ piritik Cu cevherleşmeleri. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ, Yüksek Lisans Tezi, 58 s (yayımlanmamış):
Wedepohl, K.H., 1978. Handbook of geochemistry. V: 11-1, 2, 3, 4, 5. K.H. Springer Verlag, New York.
Wijkerslooth, P., 1954. Über das Alter und die Genese de Kupferlagerstatte Ergani - Maden. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 5,190-198.
Yazgan, E., 1981. Doğu Toroslarda etkin bir paleo-kıta kenarı etüdü (Üst Kretase - Orta Eosen) Malatya - Elazığ, Doğu Anadolu. Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Enstitüsü Bülteni, 7, 83-104.
Yiğitbaş, E., Genç, Ş. C. ve Yılmaz, Y., 1993. Güneydoğu Anadolu Orojenik Kuşağı'nda Maden Grubu'nun tektonik konumu ve jeolojik önemi. Suat Erk Jeoloji Sempozyumu, Bildiriler, Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi, 251-264.