Şamandan oyuncuya giden yolda türk halk oyunlarının yapısı ve işlevleri*

Türk halk bilgisi ürünlerinin görsel ve işitsel bir türü olan halk oyunları çeşitli zamanlarda farklı bilim adamları tarafından tanımlanmaya çalışılmış ve bu tanımlamalar genellikle halk oyunlarının kökeni üzerine olmuştur. Kökeni dine ve büyüye dayalı olan halk oyunları icralarının yapısına ve işlevlerine bakıldığında, geçmişte Türk toplulukları içinde yaşamış şaman icralarının yapıları ve işlevleri ile bazı ortak özellikler gösterdiği görülmüştür. Bu makalede, şaman ve oyuncunun icraları içinde yer alan yapısal ve işlevsel özelliklerin ortak yanları üzerinde durularak; şamanın iyileştirici, tedavi edici vb. icralarının günümüze taşınarak yeni icra ortamlarında yüklendiği işlevler ortaya konmaya çalışılacaktır. Ayrıca dansın terapi özelliği üzerinde durularak, dans terapi çalışmaları içinde Şaman icraları ve Türk halk oyunlarının sağlık alanında terapi ve fizik tedavi çalışmaları içinde kullanımı ile ortaya çıkan sonuçlara ve bu konuyla ilgili tekliflere yer verilecektir.

Structures and functions of turkish folk dances on ıts path from shaman to player

Folk dances compose a visual and audial type of Turkish folklore products. For years various scholars have attempted to define folk dances and generally they have focused on its origin. The origin of folk dances traces back to religion and magic and when we consider the structure and functions of folk dance performances, we observe that there exist common properties between shaman folk dances, who were used to live in Turkic society in the past, and Turkish folk dances in terms of structure and functions of performances. In this study, stressing the common structural and functional properties of Shaman and Player s performances and transfer of the Shaman s healing and therapeutic performances to nowadays, new functions of Shaman performances are tried to be found out. Additionally the therapeutic sides of the dance, usage of Shaman performances and Turkic Folk Dances in health care, therapy and physiotherapy will be mentioned.

PDF

___

AND, Metin (2003), Oyun ve Bügü, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. (Genişletilmiş Baskı)
BAYAT, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
BEN–AMOS, Dan (1997), “Şartlar ve Çevre İçinde Folklorun Bir Tanımına Doğru” (Çev.: Metin EKİCİ), Milli Folklor, S. 33: 74–87.
CAPELLO, Patricia P. (2007), “Dance as Our Source in Dance/Movement Therapy Education and Practice”, American Journal of Dance Therapy, Vol. 29/1: 37–50.
ÇORUHLU, Yaşar (1999), Türk Mitolojisinin ABC’si, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
DURANLI, Muvaffak (2006), Uygur Halk Edebiyatı Doktora Ders Notları, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı.
EKİCİ, Metin (2004), Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Geleneksel Yayınları, Ankara.
EKİCİ, Savaş (2006), “Gaziantep Yöresi Halk Çalgılarından Zambır Üzerine Bir Araştırma”, Motif Dergisi, S. 42: 1–14.
ERDENER, Yıldıray (1978), “Baksı”, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, C. 18/349, 8399–8402, İstanbul.
EROĞLU, Türker (1999), Halk Oyunları El Kitabı, Mars Basım Hizmetleri, İstanbul.
ERTURAL, M. Serkan (2006), Gaziantep Halk Oyunları Üzerine Bir İnceleme, Gaziantep Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Gaziantep. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
ERTURAL, Neslihan; ERTURAL, M. Serkan (2008), “Halk Oyunları İcralarının Otistik Bireylerin İletişimsel Gelişimine ve Sosyalleşme Sürecine Etkisi Üzerine Bir İnceleme”, Engellilerde Sanat ve Spor ve Sanat Sempozyumu, (Ankara, 7–8 Mayıs 2007), Gündüz Eğitim ve Yayınları, 117–127, Ankara.
ESİN, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
GAZİMİHÂL, M. Ragıp (1959), “Bar Denilen Oyunlarımızın Adına Dair”, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, C. 6/125, Kültür Bakanlığı Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, 2041– 2043, Ankara.
GÜZELOĞULLARI, Neslihan (2005), Gaziantep Yöresi Halk Oyunlarının Yapısı ve İşlevleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Oyunları Ana Bilim Dalı, İzmir. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
GÜZELOĞULLARI, Neslihan (2006), “Türk Halk Oyunlarının Sağlık Alanında Yaşam Kalitesini Yükseltme İşlevi”, VII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, (Gaziantep, 26–30 Haziran 2006), [E–Kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr].
GÜZELOĞULLARI, Neslihan; ERTURAL, M. Serkan (2007), “Ortak Kültürel Değerlerin Oluşumunda ve Yaşatılmasında Türk Halk Oyunlarının İşlevleri”, I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri, Cilt. 3, (İzmir, 9–15 Nisan 2006), Lazer Ofset, 1069–1072, İzmir.
HUIZINGA, Johan (1995), Homo Ludens Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme (Çev.: Mehmet Ali KILIÇBAY), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
KAEPPLER, Adrienne L. (1997), “Dans” (Çev.: Fatma Kanat FAY), Milli Folklor, S. 33: 102–105.
KARATAY, Osman (2006), Bey İle Büyücü (Avrasya'da Tanrı, Hükümdar, Devlet ve İktisat), Doğu Kütüphanesi, İstanbul.
KILINÇ, Yılmaz (2002), “Gaziantep Yöresi Halk Oyunlarında Halay Geleneği”, GAP Çerçevesinde Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, (Gaziantep, 12–13 Ekim 2001), Yücel Ofset, Ankara.
MAHMUT EL–KĀŞĠARĪ, Compendium of the Turkic Dialects (Divānü Lugati’t–Türk), Edited and Translated with Introduction and Indices by Robert DANKOFF in collaboration with James KELLY, Part I, Harvard University 1982; Part II, Harvard University 1984; Part III, Harvard University 1985.
NÉMETH, Julius (2002), “Şaman Kelimesinin Kökeni Üzerine” (Çev.: Özlem NEMUTLU), Türk Dünyası Araştırmaları (Prof. Dr. Osman Nedim Tuna Armağanı), S. 139: 195–200.
OĞUZ, Öcal (2000), Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları, Akçağ Yayınları, Ankara.
ÖZDEMİR, Nebi (2006), Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü, Akçağ Yayınları, Ankara.
STOCKLEY, Susan (1992), “Older Lives, Older Dances Dance Movement Therapy with Older People” Dance Movement Therapy: threory and practice, Tavistock/Roudledge, London–New York.
TEZCAN, Semih (1974), Das uigurische Insadi–Sūtra, Akademie der Wissenschaften der DDR. Zentralinstitut fur Alte Geschichte und Archaologie, Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. 6, Berliner Turfantexte: III, Berlin.
TUNA, Erhan (2000), Şamanlık ve Oyunculuk, Okyanus Yayınları, İstanbul.
TÜMATA Kaşgar’dan Anadolu’ya Müzik ve Hareket Terapisi Geleneği Konseri (2008). İzmir Ekonomi Üniversitesi, 23–25 Eylül 2008.
TÜRKMEN, Fikret (1974), “Türk Halk Hikâyelerinde Gökyüzü ile İlgili Alegoriler”, I. Uluslararası Türk Folkloru Semineri Bildirileri, (Ankara, 8–14 Ekim 1973): 159–165.