PİETRO LUPİS VALENTİANO'NUN İTALYANCA-TÜRKÇE SÖZLÜĞÜ ÜZERİNE (1520-1527)

Bu çalışma 1520'li yıllarda basılmış bir İtalyanca-Türkçe sözlük üzerine yapılmıştır. Yazarı bir İspanyol Yahudisi olan Pietro Lupis Valentiano 1492 yılından itibaren İtalya'nın kuzey topraklarında yaşamış bir tüccardır. Balkanlarla ticareti neticesinde Hırvatçanın ilk İtalyanca-Hırvatça sözlüğü ile Batı Türkçesinin Latin harfleri ile basılmış en erken çeviri yazılı sözlüğü kabul edilebilecek İtalyanca-Türkçe sözlüğü hazırlamıştır. Çalışma, eserin Bayerische Staatsbibliotek'te bulunan baskısı üzerine yapılmış ve bu nüsha Adamovic'in 1975'te yayımladığı British Museum baskısı ile karşılaştırılmıştır. Ayrıca Pietro Lupis'te geçen Türkçe kelimeler madde başına alınmak suretiyle bir sözlük hazırlanmıştır. Bu sözlükteki bazı Türkçe ve alıntı kelimeler dönemin diğer çeviri yazılı metinleri ile karşılaştırılarak kelimelerin XVI. yüzyıl Osmanlı Türkçesindeki telaffuzlarına dikkat çekilmiştir

On Pietro Lupis Valentiano's Italian-Turkish Dictionary (1520-1527)

This article discusses an Italian-Turkish transkriptionstext written in 1520's. The author, a Spanish Jewish Pietro Lupis Valentiano, was a merchant who lived in the western part of Italy after 1492. As a result of trading with Balkans he penned the first ItalianCroatian and an Italian-Turkish dictionary which can be accepted as the earliest transkriptionstext in a dictionary form of Western Turkish in Latin script. The work was created on Bayerische Staatsbibliotek copy and it was compared with British Museum copy published by Adamovic in 1975. Besides, a dictionary was arranged by taking the Turkish words which are in Pietro Lupis to the entries. Comparing some Turkish words and borrowings in the dictionary with the other transkriptionstexts in the same period were drawn attention to the pronunciations of the words in the XVIth century Ottoman-Turkish

PDF

___

ADAMOVIC, Milan (2001), Das Türkische des 16. Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533), Göttingen: Pontus Verlag.
ADAMOVIC, Milan (1975), "Ein Italienisch-Türkisches Sprachbuch Aus Den Jahren 1525-1530", Wiener Zeitschrift für die kunde des Morgenlandes, 67: 217-247.
ADAMOVIC, Milan (1976), "Vocabulario nuovo mit seinem türkischen Teil", Rocznik Orientalistyczny, 38: 43-69.
BOERIO, Giuseppe (1829), Dizionario del Dialetto Veneziano, Venezia.
CAHEN, Claude (2012), Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çev. Erol Üyepazarcı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Great Britain: Oxford University Press.
CLODII, Johannis Christiani (1730), Compendiosvm Lexicon Latino-Tvrcico-Germanicvm, C. I-II, Lipsiæ.
CORTELAZZO, Manlio (2007), Dizionario veneziano della lingua e della cultura popolare nel XVI secolo, Padova: Collana Cultura Popolare Veneta, La Linea Edrice.
DENY, Jean (1995), Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları, Türkiye Türkçesi, (Çev. Oytun Şahin), Ankara: TDK Yayınları.
DEVELLİOĞLU, Ferit (1962), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Doğuş Matbaası.
EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
FILIPOVIC, Rudolf (1986), "The Beginnings of Lexicography in Croatio", The History of Lexicography, (Ed. Reinhard Hartmann), Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
GEORGIEVIZ, Bartholomæo (1567), De Tvrcarvm Moribvs Epitome, Lvgdvni.
GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, C.I-II, Ankara: TDK Yayınları.
İNALCIK, Halil (2009), Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ 1300-1600, (Çev. Ruşen Sezer), İstanbul: YKY.
İNALCIK, Halil (2013), Rönesans Avrupası Türkiye'nin Batı Medeniyeti ile Özdeşleşme Süreci, İstanbul: Türkiye İŞ Bankası Kültür Yayınları.
JOHNSON, Francis (1852), Dictionary, Persian, Arabic and English, London: Wm. H. Allen and Co.
KARTALLIOĞLU, Yavuz (2015), Bernardo da Parigi, Söz Kitabı (Roma 1665), İtalyanca-Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
KARTALLIOĞLU, Yavuz (2010), "The Vowels of Turkish Language in Transcription Texts", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 27: 85-112.
MEGISERO, Hieronymo (1612), In?titutionum Lingvæ Turcicæ, Lipsiæ.
MENINSKI, Francisco Mesgnien (2000), Thesaurus Lingarum Orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae (1680), C. I-III, (haz. Stanislaw Stachowski - Mehmet Ölmez), İstanbul: Simurg.
MENINSKI, Francisco Mesgnien (2000), Complementum Thesauri Linguarum Orientalium (1680), C. V, (Haz. Stanislaw Stachowski - Mehmet Ölmez), İstanbul: Simurg.
MEYNARD, A.C. Barbier de (1971), Dictionnaire Turc - Français (1881), C. I-II, Amsterdam: Philo Press.
MOLINO, Giovanni (1641), Dittionario Della Lingua Italiana Tvrchesca, Roma.
OVDIN, Antoine (1693), Dittionario Italiano e Francese, Venise.
PARIGI, Bernardo da (1665), Söz Kitabı Vocabolario Italiano Tvrchesco, C. I-III, Roma.
PEDANI, Maria Pia (2010), Inventory of the Lettere Scritture Turchesche in the Venetian State Archives, Leiden-Boston: Brill.
PEDANI, Maria Pia - BORTOLOZZO, Patrizia (2010), Le carte del Sultano nell'Archivio di Stato di Venezia Catalogo della Mostra, 21 Settembre-15 Ottobre 2010, Venezia.
ROCCHI, Luciano (2011), Il Dizionario Turco-Ottomano di Arcangelo Carradori (1650), Trieste: Edizioni Università di Trieste.
ROCCHI, Luciano (2012), Il 'Dittionario della Lingua Turchesca' di Pietro Ferraguto (1611), Trieste: Edizioni Università di Trieste.
ROCCHI, Luciano (2014), I Repertori Lessicali Turco - Ottomani di Giovan Battista Montalbano (1630 ca.), Trieste: Edizioni Università di Trieste.
STACHOWSKI, Marek (2015), "Osmanisch-türkische Appellativa im Reisebuch von Adam Wenner (1622)", Kutadgu Nom Bitig Festschrift für Jens Peter Laut zum 60. Geburtstag, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag: 593-607.
STEIN, Heidi (1995/96), "Das Türkische Sprachgut Im 'Tractatus De Moribus, Condictionibus Et Nequicia Turcorum' (1481) Des Georg Von Ungarn", Archivum Ottomanicum,14: 39-78.
STEINGASS, F. (1998), A Comprehensive Persian - English Dictionary, Beirut-Lebanon: Librairie du Liban Publishers.
TDK (1965-1993), Derleme Sözlüğü I (2. bs. 1993), II-XII (1965-1983), Ankara: TDK Yayınları.
TDK (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, (haz. Cem Dilçin), Ankara: TDK Yayınları.
TDK (1995-1996), TanıklarıylaTarama Sözlüğü I (1995), II-VIII (1996), Ankara: TDK Yayınları.
TDK (1998), Türkçe Sözlük, C. I-II, Ankara: TDK Yayınları.
TIETZE, Andreas (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C. I, İstanbul-Wien: Simurg.
TIETZE, Andreas (2009), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, C. II, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
TULUM, Mertol (2014), "Meninski'ye Göre XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi'nde /ı/ Ünlüsü", Türkiyat Mecuması, C. 24, Bahar: 99-112.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Tarihi, C. I, Ankara: TTK Yayınları.
VALENTIANO, Pietro Lupis (1527), Opera Nvova Che Insegna a Parlare la Lingva Schiavonescha alli Grandi alli Picoli et alle Donne.
VIGUIER, M. (1790), Élémens De La Langue Turque, Constantinople.
YAĞMUR, Ömer (2014), "De Turcarum Ritu Et Cereamoniis (1544) İçerisinde Bulunan Çeviri Yazılı Sözlük Üzerine", VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 30 Eylül - 4 Ekim 2013 İstanbul, Bildiri Kitabı II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: 619-633.
ZENKER, Julius Theodor (1866-1876), Türkisch-Arabisch-Persisches Handwörterbuch, C. I-II, Leipzig: Verlag Von Wilhelm Engelmann.