“MODERNLİĞİN” TANZİM TANZİM ETTİĞİ GARDIROPLAR: TANZİMAT DÖNEMİ ROMANLARINDA GİYİM-KUŞAM

Giyim biçimi toplumdan topluma değişiklik göstermektedir. Dönem şartlarına ve beğeni anlayışına göre şekillenen giyimdeki değişim ve dönüşüm, toplumların birbirleriyle etkileşime girmesinden etkilenmektedir. Osmanlı Devleti dönemindeki çok uluslu yapı giyim kuşamda farklılıklar getirmiş; toplumların/bireylerin sosyal, ekonomik ve dinî unsurlarının tanımlanmasında önemli unsurlar olmuştur. Giyim, bu makale kapsamında incelenen Tanzimat Dönemi roman yazarlarının topluluğa aktarmak istedikleri düşüncelerinin bir aracı olmuştur. Bu çalışmada, Tanzimat dönemi romanlarından Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Araba Sevdası ve İntibah romanlarında giyimin dönemsel anlamı, değişimi, üretimi ve kullanım biçimi irdelenmiştir. Bahse konu romanlarda giyim-kuşam, karakterlerin dinlerini, mesleklerini, statülerini göstermelerinin yanı sıra dönemdeki toplumsal olayları değerlendiriş biçimlerinin ve düşüncelerinin birer yansımasıdır. Alafranga karakterlerin giyimlerinde israf, marka tutkuları ve Batı’nın giyim tarzına yakınlıkları gözlemlenmiştir. Alaturka karakterlerin ise geleneksel kıyafetleri tercih ettikleri görülmüştür. Yazarlar tarafından karakterler geleneksel kıyafet giymeyi, üretmeyi tercih edenler ve Batılı giyinmeyi tercih edenler olarak ayrılmıştır. Bu ayrım yalnız dış görünüşün farlılığı üzerinde değildir; iki farklı bakış açısının da simgesidir.

Wardrobe Ordered by “Modernity”: Clothing in Novels of the Tanzimat Period

The way of dressing varies from society to society. The change and transformation in clothing, which is shaped according to the conditions of the period and the understanding of taste, is also affected by the interaction of societies with each other. The multinational structure in the Ottoman Empire period brought differences in clothing; have been important factors in defining the social, economic and religious elements of societies/individuals. Clothing has been a tool for the ideas that the novelists of the Tanzimat Period, examined within the scope of this article, wanted to convey to the community. In this study, the periodical meaning, change, production and usage of clothing in the novels Felâtun Bey and Râkım Efendi, Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Araba Sevdası and İntibah, which are among the novels of the Tanzimat period, were examined. Clothing in the aforementioned novels is a reflection of the way the characters evaluate the social events in the period and their thoughts, as well as showing their religion, profession and status. Waste, brand passion and closeness to the Western style of clothing have been observed in the clothing of the Alafranga characters. It has been observed that Turkish characters prefer traditional clothes. The characters are divided by the authors into those who prefer to wear traditional clothes, those who prefer to produce, and those who prefer to dress in Western. This distinction is not only on the difference of appearance; It is a symbol of two different perspectives.

PDF

___

AHMET MİTHAT EFENDİ (2020). Felâtun Bey ile Râkım Efendi (çev: Mustafa Kemal Özden). İstanbul: Salon Yayınları.
AKTAŞ, C. (2018). Tanzimatʼtan 12 Mart’a Kılık-Kıyafet ve İktidar. İstanbul: İz Yayıncılık.
BARBAROSOĞLU KARABIYIK, F. (1994). Modernleşme Sürecinde Moda-Zihniyet İlişkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
DE AMICIS, E. (1996). İstanbul (çev. Beynun Akyavaş). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
DEMİRYÜREK, M. (2010). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Değişen Moda Anlayışının Edebiyata Yansımaları”, Turkish Studies, 5/3: 1009-1043.
ENGİNÜN, İ. (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1829-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
ENNİNGER W. (1998). Giyim (çev. Dr. Nebi Özdemir). Millî Folklor, 10/39: 92-96.
ERTEM, C. (1994). “Devrek Bastonunun Sanatsal ve Kültürel Boyutları, Kamu ve Özel Kuruluşlarla Orta Öğretimde”. Üniversitelerde El Sanatlarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyumu, 18-20 Kasım 1992, İzmir.
HANSEN, K. T. (2004). “The World in Dress: Anthropological Perspectives on Clothing, Fashion, and Culture”. Annu. Rev. Anthropol, 33: 369-392.
KARABULUT, M. (2010). “Tanzimat Dönemi Romanlarında Eğlence Hayatı, Âdâb-ı Muâşeret ve Kılık- Kıyafet”, Türk Dünyası Araştırmaları, 185: 133-148.
KARAKIŞLA, Y. S. (2019). Osmanlı Hanımları ve Kadın Terzileri (1869 1923). İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
KAWAMURA, Y. (2016). Moda-loji: Moda Çalışmalarına Giriş (çev: Şakir Özüdoğru). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
KOÇ, F. ve KOCA, E. (2015), “Kütahya’nın Entarili Geleneksel Kadın Giysilerinin Göstergebilimsel Çözümlemesi”. Millî Folklor, 27/106: 70-87.
KOÇU, R. E. (1969). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Sümerbank Kültür Yayınları.
KOLOĞLU, O. (1993). İslam’da Değişim. İstanbul: Gür Yayınları.
MARDİN, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
NAMIK K. (2018). İntibah (haz: Zeynep Akıncı). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
ÖZER, İ. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda, İstanbul: Truva Yayınları.
PARLA, Jale (2014). Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
RECAİZADE MAHMUT EKREM (2018). Araba Sevdası (haz: Zeynep Akıncı). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
SAĞLAM TEKİR, H. (2020). “Modernleşen Osmanlı Toplumunda Süs ve Moda Üzerine Bir İnceleme”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 69: 555-575.
SIMMEL, G. (1957). “Fashion”. American Journal of Sociology, May, 62: 541-558.
SOLMAZ, M. (2015). “Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat, Felatun Bey ile Rakım Efendi ve Araba Sevdası Romanlarına Göre 19 Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Toplumunda Değişim ve Batılılaşma”. Turkish Studies, 10/4: 835-850.
ŞAHİN, Ö. (2017). Türk Romanında Kültürel Dönüşüm ve Eşya (Ahmet Midhat, Hâlit Ziya ve Ahmet Hamdi Tanpınar Örnekleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
ŞEMSETTİN SAMİ (2006). Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (haz: Ferhat Aslan). İstanbul: Çağrı Yayınları.
TEZCAN, M. (1983). “Giyim Olgusuna Sosyo-Kültürel Bakış ve Türklerde Giyim”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16/1: 255-276.