ABAY’IN KARA SÖZLERİNDE EĞİTİM ve BİLİM

İbrahim (Abay) Kunanbayev (Kunanbayoğlu), (1845-1904) , bugünkü Kazakistan’ın doğusunda yaşamış Kazak düşünür, yazar, şair, besteci, eğitimci, yönetici ve çevirmendir. Abay, Kazaklara, tüm Türk Dünyası’na ve insanlığa büyük bir edebi miras bırakmıştır. Onun eserleri Çarlık Rusyası’nın son döneminden itibaren tanınmış ve yüzlerce çalışmaya konu olmuştur. Çarlık Rusyası tarafından sömürgecilik siyasetiyle yönetilen bir ülkede doğan Abay hem yaşadığı çevreyi, hem 19. yüzyıl Rusya’sını çok iyi bir şekilde gözlemlemiştir. Abay, o dönem Kazak toplumunun içinde bulunduğu bunalımı eserlerinde ele almış, fikir ve çözüm üretmeye çalışmıştır. O, aynı zamanda Kazak toplumunu eleştirmekten de geri durmamıştır. Abay’ın aydın olarak yetişmesi, eğitimi ve dünya görüşü farklı çalışmalarda ele alınmıştır. Bu makale ise, Abay’ın fikirlerinin daha iyi anlaşılması amacıyla Kara Sözler olarak bilinen nesir türündeki eserinde yer alan eğitime ve bilime dair görüşlerini incelemektedir. 1883 sonrasında bütün Rusya Türklerini etkileyen Cedit hareketinden Abay’ın haberdar olması kuvvetle muhtemeldir. Abay’ın sözlerinde İsmail Gaspıralı ile organik bir bağlantı kurulabilecek deliller olmasa da, onun pek çok fikri Cedit hareketi ve Gaspıralı’nın idealleri ile örtüşmektedir. Abay’ın eğitim ve bilim ile ilgili geleneksel uygulamalara yönelttiği eleştiriler tespit edilmiş ve onun hangi konularda yenileşme taraftarı olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Abay’ın fikirleri döneminin tarihî olayları bağlamında analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Abay, Eğitim, İlim, Yenileşme, Türkistan, Ceditçilik

PDF

___

ABAY, K. (2014). Nasihatler (Kara Sözler). (Çev: Zafer Kibar). Ankara: Kazakistan Cumhuriyeti Büyükelçiliği.
AŞA, E. H. (1997). “İbrahim Abay Kunanbayoğlu’nun Edebi Çehresi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 27. (47-60)
AVEZOV, M. (1996). “Abay Kunabayev (1845-1904)”. (Kısaltarak aktaran: Dinara Düysebayeva). Erzurum: Kardeş Kalemler. S. 36. s. 3-10.
AYAN, E. (2017). Bir devrin Aynası Abay Kunanbay ve Kara Sözler. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
BALABAN, R.(1938). Fihte’nin Hitabeleri. İzmir: Dereli Basımevi.
DUISEBAYEVA, D. (2008). Mehmet Akif Ersoy’un “Safahat” ve Muhtar Avezov'un “Abay Yolu” adlı eserinin tema bakımından incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
HAKİM, M. (2020). “Meşhur Kazak Büyüğü, Şair ve Filizof Abay Kunanbayoğlu”. Abay Kunanbay Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-III, (Ed. Yunus Emre Tansu). Gazitantep: İksad yayınevi.
KALKAN, İ. (2002). “Abay Kunanbayev”. DİA. Ankara: TDV Yay. c. 26, s. 373-375.
KARA, A. (2020). “Kazak Yazılı Edebiyatı’nın Kurucusu Abay Kunanbayoğlu’nun Hayatı ve Eserleri”. Türk Dünyasının Bilgesi Abay Kunanbayoğlu, (Ed:Nergis Biray, Güljanat Kurmangaliyeva Ercilasun, Soner Sağlam). Ankara: Bengü Yayınları.
KARA, G. (2016). “Ermukhan Bekmakhanov’un Eserlerindeki Kazakistan Tarihinin Önemli Konuları, Soyvet Tarihi Yazımı ve Kazakistan Tarih Yazımının Meseleleri”. (Ed. Abdülvahap Kara, Zeynep Yaman). İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
NURĞALİYEV, R. N.(Bas Redaktor)vd. 1995. “Kunanbay”. Abay Entsiklopediya. (Baş Editör Rımğali Nurğaliyev vd.). Almatı: Atamura.
ROSS, D. (2020). Tatar İmparatorluğu Kazan Tatarları ve Çarlık Rusyası’nın Oluşumu. Çev: Kadri Mustafa Orağlı. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
SOMUNCUOĞLU, B. T. (2006). Türkistan’da Eğitim(1865-1917) ve Çarlık Rusya’sının Sosyo Politik Açıdan Eğitime Yaklaşımı.(Danışman: Timur Kocaoğlu). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.