Gülcan IŞIK, Ülkü Ayşe OĞUZHAN BÖREKCİ, Filiz ERDEMİR GÖZE

“AĞA”LIK DÜZENİNİN KÜLTÜREL ÜRÜNLERDE ELEŞTİRİSİ

Toplumsal gelişmeler ışığında ortaya çıkan yapı, şüphesiz toplumların ekonomik anlamda geçinme tarzlarına uygun olarak geliştirdikleri yaşam şekilleriyle doğru orantılıdır. Bu noktada feodalizm de ilkel tarım toplumlarından modern tarım toplumuna geçişin sosyal sistem açısından bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Daha çok örgütlü devlet sisteminin olmadığı yerde gelişen bu sistemde toplumsal sınıflaşma çok açık ve kesindir. Toplumun büyük çoğunluğu tarımsal üretim yapan köylülerdir. Böylece söz konusu sistem, feodal lord, vassal ve serf (toprağa bağlı köylüler) gibi bir yapılanmayı ortaya çıkarmıştır. Türkiye’de ise Osmanlı Dönemi’nde, çağdaşı Avrupa’daki gibi bir feodal yapının işlemediği görülmektedir. Çünkü Osmanlı’da köylüler, köle ya da serf biçiminde bir yapıda değil, özgür insanlar olarak yaşamıştır. Bütün topraklar devletin mülküydü ancak Osmanlı’nın zayıflama döneminde toprak sisteminin de bozulmasıyla feodal yapıya benzer olarak ağalık sisteminin ortaya çıktığı bilinmektedir. Özellikle de Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde ortaya çıkan ağalar, aynı zamanda aşiret reisleri olarak da kabul görmektedir. Bilindiği üzere Türk kültüründe aile, toplumun temelidir. Ağalık sisteminin yapıtaşı olan aşiret de bu aile yapısına dayanmaktadır. Bu nedenledir ki, ait olduğu toplumda köklü ve sarsılmaz bir otoriteye sahip olmuştur. Cumhuriyet Dönemi toprak reformu ve modernleşme çalışmalarının da en önemli konularından biri olan bu sistem, kültürel yapının inşasında ve sürdürülmesinde büyük rolü olan kitle iletişim araçlarının her türünde geniş yer bulmuştur. Türk kültürüne has bir yapı olarak belleklerde yer alan ağalık ve aşiret düzeni şüphesiz romanların da ana öyküsü olmuştur. Bu bağlamda İlhan Tarus’un 1957 tarihli Yeşilkaya Savcısı romanı ve Fakir Baykurt’un 1961 tarihli Onuncu Köy adlı romanı betimsel olarak analiz edinilmiştir. Ele alınan romanların, dönemin siyasi, sosyo-kültürel meselelerini bire bir yansıttığı ve bu minvalde ağalık sisteminin köylü üzerindeki olumsuz etkilerini ve mücadelelerini açıkça ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kültürel Ürün, Roman, Ağa, Eleştiri, Feodalizm

PDF

___

AKŞİT, B. (1966), Türkiye’de “Azgelişmiş Kapitalizm”ve Köylere Girişi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Öğrenci Birliği Yayınları.
AVCIOĞLU, D. (1976). Türkiye’nin Düzeni (Dün – Bugün-Yarın). İstanbul: Tekin Yayınevi.
AYDIN, E. (2002). “Roman ve İnsan”. Hece Dergisi Türk Romanı Özel Sayısı, Sayı 65- 66- 67, s. 352-358.
BAŞGÖZ, İ. (2010) “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye’de Eğitimin Genel Görünümü”. Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu (07-09 Aralık 2005), Haz. Murat Alper Parlak, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
BAYKURT, F. (1971). Onuncu Köy. Ankara: Remzi Kitabevi.
BAYKURT, F. (2019). Unutulmaz Köy Enstitüleri, İstanbul: Literatür Yayınları, Dördüncü Basım.
BORATAV, K. (1989). Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
BORATAV, K. (1995). 1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm. İstanbul: Gerçek Yayınevi. Devlet İstatistik Enstitüsü, Millî Eğitimde 50 Yıl (1923–1973), Ankara 1973.
ERCAN, F. (1993). Kırsal Yapıda Toplumsal Değişme. İstanbul: Yar Yayınları.
KOCABAŞ, K. (2019). Köy Enstitüleri’nden Günümüze Eğitim ve Arayışlar, İzmir: Ege Bölgesi Sanayi Odası Yayını.
KÖYMEN, N. (1935). Köycülük Programına Giriş. Ankara: Ulus Matbaası.
OKUR, E. (2002). “Çok Partili Demokrasi Dönemi Türk Romanı”. Hece Dergisi Türk Romanı Özel Sayısı, Sayı 65- 66–67, s. 67 – 81.
ÖZKIRIMLI, Atilla. (1983). “Anahatlarıyla Edebiyat”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Anksiklopedisi, Cilt 3, İstanbul: İletişim Yayınları.
ÖZÖN, N. (1995). Karagözden Sinemaya 1. Cilt. Ankara: Kitle Yayınları.
SUNER, A. (2006). Hayalet Ev. İstanbul: Metis Yayınları.
ŞAN, M. K. (2004). “Edebiyat Sosyolojisinin Tarihinden Basamaklar”. Edebiyat Sosyolojisi, Ed. Köksal Alver, Ankara:.Hece Yayınları.
TARUS, İ. (1955). Yeşilkaya Savcısı. Ankara: Varlık Yayınları.
TONGUÇ, E. (1970). Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç. İstanbul: Ant Yay.
TÖKİN, İ. H. (1990). Türkiye Köy İktisadiyatı, İstanbul: İletişim Yayınları.
T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2004). Osmanlı’dan Günümüze Tarım ve Tarıma Hizmet Veren Kurumların Teşkilatlanma Süreçleri.
YALÇIN, A. (2003). Çağdaş Türk Romanı: 1946 – 2000. Ankara: Çağdaş Yayınları.