XX. Yüzyıl Azerbaycan Şiirinde Folklor Sembolleri

Ulusal ve kültürel düşüncede genetik hafızadan gelen ve sözlü edebiyatta yeni bir biçimde şekillenen mitolojik olay örgüleri ve halk bilimsel imgeler, yazılı edebiyatta anlam ve biçim açısından dönüşüm göstermektedir. Yeni fikirlerin kaynağı olma sürecinde sembol ve simgeler işlevleri açısından sabit kalmamış ve farklı ifade olanakları ile tezahür etmiştir. Makalede A. Potebnya, G.N. Pospelov, Y.M. Lotman, A.V. Korpenko vd. bilim adamlarının motif, sembol ve simge ile ilgili çalışmalarından yola çıkılarak değerlendirmeler yapılmıştır. Türk halkbiliminde kahramanların sembolik yönlerinin araştırılması konusunda araştırmalar yürütmüş araştırmacıların çalışmalarından da yararlanılmıştır. Makalede, Sovyet dönemi Azerbaycan şiirinde halkbilimi kaynaklı motif ve sembollerin özelliklerinin hem devletçilik bağlamında değerlendirilmesi hem de ideolojik yönden incelenmesi amaçlanmıştır. Abdulla Şaik, Ahmed Cavad, Cafer Cabbarlı, Elmas Yıldırım, Süleyman Rüstem, Hüseyin Arif ve diğerlerinin şiirlerindeki peri, turna, avcı, geyik vb. motiflerin, renk sembollerinin tarihsel, anlamsal işlevi ve geleneksel ulusal, ideolojik, politik içerikleri açığa çıkarılmıştır. Araştırmada tarihsel karşılaştırma yöntemi uygulanmıştır. Halkbilimi motiflerinin dönüşümünde, ulusal düşüncede sabitlenen sembollerin Sovyet döneminde anlam kaymasına uğradığı açıklanmıştır

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, halkbilimi, sembol, XX.yüzyıl, şiir, dönüşüm, ornitolojik imge, çağdaş mitolojik imge

Folklore Symbols in the 20th Century Azerbaijani Poetry

One cannot imagine culture without symbols. Mythological plots and folklore images, which come from ethno memory in national-cultural thought and are modeled in a new form of artistic thought through folklore thinking, do not remain stable in terms of ideas and forms in poetic thought. Mountain, fairy, hunter, deer, crane, firebird (phoenix), spring, pigeon, violet, tulip, and other immortal symbols which are active in folklore, are depicted in 20th-century Azerbaijani poetry with new ideas and different transformations, along with the symbolic features that exist in the tradition. In the process of becoming a source of new ideas, artistic symbols tend to lose their stability in terms of function and different possibilitiesof expression appear. In our research, to follow the symbolic purpose of these images from mythological memory and folklore with reference to the research of both Azerbaijani and Turkish scientists, we analyzed the existing scientific and theoretical literature in this field by applying artistic examples and presenting active symbols with new interpretations, which is of particular importance. In this paper, reference is made to the scientific-theoretical views of such theorists as A.Potebnya, G.N.Pospelov, Y.M.Lotman, A.V.Korpenko, and others on the problem of symbols, and is applied to investigating the works of Omur Ceylan, Bahiye Koksel, and others, who have conducted research pertaining to the symbolicpurpose(s) of leading images in Turkish folklore. One of the factors determining the scientific novelty of the work is the analysis of the imagery features of the image-symbols coming from folklore from Soviet-era Azerbaijani poetry where specific symbolic purpose of the symbols are emphasized, both in terms of statehood and ideology. In this research, by using the historical comparative method to analyze new imagery qualities of the fairy, crane, hunter, deer, and other images in the poems of A.Shaig, A.Javad, J.Jabbarli, A.Yildirim, H.Sanili, S.Rustam, H.Huseynzadeh, and others, the historical-semantic function of images and color symbols in the traditional, national-ideological, political context are revealed through symbolic representation. In his poems, new figurative qualities of the fairy, crane, hunter, deer, etc. are revealed by symbolizing the historical-semantic function of images and color symbols in the traditional, national-ideological, political context. In the transformation of folklore symbols, symbols once stabilized in national thought underwent a change of ideas during the Soviet era, and the loss of the symbolic meanings of red and gold symbols, which were the central image of Soviet society, is set forth by analyzing the given examples. One of the characteristic features of the symbol, within the context of literary texts, is not the repetition of the traditional image-symbol, but rather its renewal in accordance with istorical and ideological conditions while preserving its meaning.

Keywords:

Azerbaijan, folklore, symbols, 20th century, poetry, transformation, ornithological symbol,

PDF

___

Abdulla, B. (2004). Kitabi-Dədə Qorqud’da rəng simvolikası. Çaşıoğlu.
Abdulla, Ş. (2003). Arazdan Turana. Nurlan.
Ahmet Taşğın, Öner Atay (2019). Hazreti Şahın avazı turna derler bir kuştadır: Hacı Bektaş velayetnamesinde turna ve turna ilahisi. Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli araştırma dergisi, 92, 83-100.
Allahverdiyeva, Z. (2017). Klassik Azərbaycan ədəbiyyatına dair tədqiqlər. Elm və təhsil.
Abdülkadir, İ. (2017). Tarihte ve bugün Şamanizm (Materyaller ve araştırmalar). Türk Tarih Kurumu. Almas, İ. (2004). Seçilmiş əsərləri. Öndər.
Аntonov, V. (1993). Simvol v obşestve i kulture. Vostoka. Luç.
Aytaş, G. (2003). Türkülerde turna. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 28, 13-33.
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. (2004). 6 cilddə, I c. Elm.
Azərbaycan folkloru. (2005). (Tərtib edən: B. Abdulla). Şərq-Qərb.
Bəkirqızı, P. (2015). Mifopoetika və XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının poetik strukturu. Elm və Təhsil.
Ceylan, Ö. (2003). Klasik Türk şiirinde turnaya dair. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 28, 35-42.
Cəfər, C. (2005). Əsərləri. 4 cilddə, I c. Şərq-Qərb.
Duranlı, M. (2010). Saha (Yakut) büyü masalları. Kömen.
Əhməd, C. (1992). Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə, I c. Azərnəşr.
Hüseynzadə, H. (1975). Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə, I c. Aşərnəşr.
Kamal, R. (2017). Güzgü günü: (filoloji esselər). Çaşıoğlu.
Карпенко, A. Символ В Художественном Творчества. http://dspace.nbuv.gov.ua/bitstream/handle/123456789/74181/73-Karpenko.pdf?sequence=1.tmp (Erişim tarihi: 16.08.2017). A. Символ в художественном творчества. Karpenko, A. Simvol v Hudojestvennom tvorchestva.
Köksel, B. Halk türkülerinde avla ilgili semboller. https://actaturcica.files.wordpress.com /2019/11/0101icindekiler.pdf (Erişim tarihi: Ocak 2009).
Kürçaylı, Ə. (1969). Seçilmiş əsərləri. Azərnəşr.
Lotman, Y. (1992). İzbrannıye statie v trex tomax, T-1. Stati po semiotike i tipoloqii kulturı. Aleksandra.
Mélikoff, Irène (2006). Uyur idik uyardılar ( T. Alptekin, Çev.) Demos.
Müşfig, M. (2013). Seçilmiş əsərləri. Xalq Bank.
Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi, Cilt 2, Türk Tarih Kurumu.
Pospelov, G. N. (1995). Edebiyat bilimi (Y. Onay, Çev.) Evrensel Kültür Kitaplığı, Bilim ve Sanat.
Rəfibəyli, N. (2004). Seçilmiş əsərləri. Şərq-Qərb.
Səməd, V. (2005). Seçilmiş əsərləri. 5 cilddə, II c. Şərq-Qərb.
Süleyman, R. (2005). Seçilmiş əsərləri. 3 cilddə, II c. Şərq-Qərb.
Temizkan, M. (2014). Türk kültüründe ve Alevi-Bektaşi inancında turna. Millî Folklor, 26 (101), 162-170.
Ulusel, R. (2010). Ustad Rəsul Rza. Letterpress.
XX əsr Azərbaycan poeziyası antologiyası ( 1920 – ci illərin poeziyası). (2009). I kitab. Elm.
XX əsr Azərbaycan poeziyası antologiyası. (2010). II kitab. 1930-cu illərin poeziyası. Elm .Yardımcı, M. Renk dünyamız ve Türk kültüründe renkler. www.mehmetyardimci.net/img/files/akademik21. pdf.
Юсупова, Н. Особенности Символизации В Татарской Поэзии ХX Века. Usupova. N. Osobennosti simmvolizatsii v tatarskoy poezii XX veka https://www.gramota.net/articles/issn_1997- 2911_2018_4-1_08.pdf (Erişim tarihi: 1 sayı, 2018).