Georg Simmel’in Modernlik Eleştirisi Üzerinden Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar’ını Okumak

Bu çalışma, Dostoyevski’nin Yeraltından Notlar’ını Georg Simmel’in modernlik eleştirisinin merceğinden okumaktadır. Georg Simmel, 19. yüzyılda yaşamış ve insanlar arasındaki irili ufaklı etkileşim anlarını içeren günlük akıştan yola çıkarak modern hayatın nabzını tutmuş bir sosyologdur. Ona göre, dinamik ve karmaşık bir toplumsallığa karşılık gelen modern hayata rengini veren, metropollerdeki para ekonomisidir. Ancak paranın nicel karakterinin sadece ekonomiyi değil, hayatın tümünü etkisi altına aldığı düşüncesiyle modernliği koşulsuz kucaklamamıştır. Özellikle söz konusu nicelliğin hesaplanabilirlik/ölçülebilirlik, bilimsellik ve rasyonalizm gibi unsurlar üzerinden çağı kuşatmasına eleştirel bir tavır sergilemiştir. Bir 19. yüzyıl insanı olarak Dostoyevski de edebî üretimi aracılığıyla yaşadığı çağa mesafeli yaklaşmıştır. 1864 yılında kaleme aldığı Yeraltından Notlar romanını da bu bağlamda okumak gerekir. Romanın ana kahramanı yeraltı insanı, dönem Saint Petersburg’unda yaşadıklarından ve gözlemlediklerinden yola çıkarak bazen öfkeli bazen de alaycı bir tavırla roman boyunca pek çok eleştiri sıralamaktadır. Söz konusu eleştirilerin temel dayanağı ise modern çağın karşılık geldiği değişim ve bu değişimin modernleşen Rusya’ya yansımalarıdır. 19. yüzyılda farklı dönemlerde ve ülkelerde yaşamış, farklı alanlarda üretmiş olsalar da modern çağın Simmel ve Dostoyevski’de bıraktığı mekânsal ve toplumsal izlenimler arasındaki örtüşürlük, çağa dair derinlikli bir çözümlemeyi mümkün kılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Georg Simmel, 19.yüzyıl, modernlik eleştirisi, yeraltından notlar, Rus modernleşmesi

Reading Dostoyevski’s Notes From Underground Through Georg Simmel’s Criticism of Modernity

This study reads Dostoyevski’s Notes From Underground through the lens of Georg Simmel’s critique of modernity. Simmel, the 19th century sociologist, felt the pulse of modern life based on the daily flow of large and small interactions between people. He argued that modern life, which is a dynamic and sophisticated community, is moulded by the monetary economy of metropoles. However, he did not unconditionally embrace modernity as he believed that the quantitative nature of money influenced not only economy but the entirety of life. He particularly criticized the blockading of modern age by quantification via the elements of computability/quantifiability, scientificness, and rationalism. A contemporary of Simmel’s, the 19th century writer Dostoyevsky also excluded himself from the age he lived in and made this evident in his literary output. For example, the protagonist of his Notes From Underground published in 1864, known as the underground man, pours out furious and sarcastic criticisms throughout the novel based on his experiences and observations of Saint Petersburg. These criticisms stem from the transformation caused by the modern age and its reflections on modernizing Russia. Although Dostoyevsky and Simmel lived in different decades of the 19th century in different countries, and wrote in different genres, their overlapping spatial and social impressions offer a profound and comparative insight into that age.

Keywords:

Georg Simmel, 19th century, criticism of modernity, notes from underground, Russian modernization,

PDF

___

Akpolat, Y. (2015). Tinin sosyolojisi: Simmel sosyolojisinin inşası. Doğu.
Alver, K. (2017). Kent imgesi. Kent sosyolojisi (K. Alver, Ed.) Çizgi.
Bushkovitch, P. (2012a). Büyük Petro (B. Akkıyal, Çev.) İletişim.
Bushkovitch, P. (2012b). Rusya’nın kısa tarihi (M. Doğan, Çev.) Boğaziçi Üniversitesi.
Carr, E. H. (2007). Dostoyevski (A. Gerçeker, Çev.) İletişim.
Dostoyevski, F. M. (2020). Yeraltından notlar (M. Özgül, Çev.) İletişim.
Çetin, R. M. (2017). N. V. Gogol’ün Petersburg öyküleri’nde Petersburg imgesi [Yüksek lisans tezi] Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Frank, J. (2017). Dostoyevski: Çağının bir yazarı (Ü. İnce, Çev.) Everest.
Frisby, D. (2012). Modernlik fragmanları: Simmel, Kracauer ve Benjamin’in eserlerinde modernlik teorileri (A. Terzi, Çev.) Metis.
Frisby, D. (2019). Georg Simmel: İlk modernite sosyologu. Modern kültürde çatışma (E. Gen, Çev.) İletişim. Jung, W. (2001). Georg Simmel: Yaşamı, sosyolojisi, felsefesi (D. Özlem, Çev.) Anahtar Kitaplar.
Kant, I. (2000). Aydınlanma nedir? sorusuna yanıt (N. Bozkurt, Çev.) Toplumbilim Aydınlanma özel sayısı, 11, 17-21.
Özelce, G. (2021). Simmel’in gözüyle modernitenin sosyolojisi. Urzeni.
Simmel, G. (2015). Duyuların sosyolojisi. Bireysellik ve kültür (T. Birkan, Çev.) Metis.
Simmel, G. (2017), Paranın felsefesi (Y. Alogan ve Ö. D. Aydın. Çev.) İthaki.
Simmel, G. (2019). Metropol ve tinsel hayat. Modern kültürde çatışma (N. Kalaycı, Çev.) İletişim.
Weinstein, D. ve Weinstein, M. A. (2011). Çatışmanın boyutları: Georg Simmel ve modern yaşam. Georg Simmel: Sosyolog, sanatçı, düşünür (J. Ö. Dirlikyapan, Ed.) Doğu Batı.
Vernadsky, G. (2015). Rusya tarihi (D. Mızrak ve E. Ç. Mızrak, Çev.) Selenge.
Yiğit Yüksel, D. (2006). Rus modernleşmesi ve Türkiye (1682-1905) [Yayımlanmamış Doktora Tezi] Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Zweig, S. ( 1998). Üç büyük usta: Balzac, Dickens, Dostoyevski (A. Yörükan, Çev.) Türkiye İş Bankası.