Türk ve Slav Halk İnançları Bağlamında Bir Ritüel Olarak “Çocuğu Satma” Geleneği

İnsan isimlerin büyüsel gücüne ve koruyuculuğuna inanır. Yeni doğan bebeklerini yaşatmak için bu güçlerden yararlanmanın yollarını arar. Türkler arasında yaygın olarak “çocuğu satma” adı verilen ritüel bu arayışın sonucudur. Ritüel yeni doğanın kötücül unsurlardan korunması amacıyla gerçekleştirilir. Türklerde olduğu gibi Slav halk inanç ve uygulamalarında da mevcut olan çocuğu satma ritüeli çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı iki farklı kültür dairesinde görülen ritüelin benzer ve farklı yönlerini karşılaştırmalı olarak ortaya koyarak arkaikten moderne geçiş sürecinde insanlığın takındığı tutum ve gösterdiği davranış biçiminin geldiği noktayı belirlemektir. Birbirinden farklı kültür ve dillere ait malzemenin bir arada incelenmesi bu çalışmanın farklı alanlarda uzmanlaşmış araştırmacılarca ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Çalışma, Türk ve Slav kültürüne ait basılı ve dijital mecralardaki bilimsel eserlerle sınırlı tutulmuştur. Araştırma kapsamında konuyla ilgili anahtar kelimelerle aramalar yapılarak kaynaklara ulaşılmış, elde edilen kaynaklar doküman incelemesine tabi tutulup içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sonucunda; Türkler arasında Albastı/Alkarısı, Slavlar arasında da Boginka ve Veştitsa adı verilen mitolojik kadın karakter ile demonik varlıkların hamile ve lohusa kadınlara musallat olup hamilelik süresince cenin ya da fetüsün, lohusalık döneminde de yeni doğanın canına kastettiği, Türkler arasında “çocuğu satma”, Slavlar arasında da “obman” yani kandırma/aldatma ritüellerinin amacının yeni doğanın ebeveynlerini değiştirmiş gibi yapmak ve böylece kötü ruhların ebeveynlerine karşı beslediği husumetten kaynaklandığı düşünülen kötülüklerden yeni doğanı korumak olduğu tespit edilmiştir. Ritüelin sonunda çocuğa verilen Satı, Satılmış, Prodan (satılmış), Kuplen (satın alınmış), Nayden (bulunmuş), Nenaş (bizim olmayan) ve Kraden (çalınmış) gibi isimlerin de anlamları bakımından büyük benzerlik taşıdığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

albastı/alkarısı, boginka, Veştitsa, çocuğu satma/obman

The “Selling the Child” Tradition as a Ritual in the Context of Turkic and Slavic Folk Beliefs

Mankind believes in the magical power and protection of names and search for ways to harness this power to keep their newborn babies alive. One outcome of this pursuit is the Turkic ritual of “selling the child.” This ritual is performed to protect the newborn from evil beings. This ritual, which can also be seen in Slavic folk beliefs and practices, is the subject of this study. The objectives of this study are to compare similar and varied aspects of thise ritual as observed in two different cultural circles and arrive at a conclusion regarding human attitudes and behaviors, pertaining to this ritual during the transition from archaic to modern times. The material, belonging to different cultures and languages needs to be examined by researchers specialized in different fields. The study has been limited to scientific works in printed and digital media of the Turkic and Slavic cultures. Researchers found relevant resources for the study by searching for keywords related to the topic. After finding the resources, they reviewed the documents and subsequently conducted content analysis. People believe that the mythological female character called “Albastı/Alkarısı” among the Turks and “Boginka and Veştitsa” among the Slavs, as well as demonic beings, haunt pregnant and postpartum women and intend to kill the embryo or fetus during pregnancy and the newborn during puerperium. According to this research, the purpose of the “selling the child” ritual among the Turks and the “obman” ritual implying “misleading/deception” among the Slavs is to pretend to change the parents of the newborn and thus to protect the newborns from the evils that are thought to be caused by the hostility of the evil spirits toward their parents. Researchers discovered a striking connection in the meanings of the names given to the child at the end of the ritual, such as Satı, Satılmış, Prodan (sold), Kuplen (purchased), Nayden (found), Nenaş (not ours), and Kraden (stolen).

Keywords:

albastı/alkarısı, boginka, Veştitsa, selling thechild/obman,

PDF

___

Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de doğumla ilgili âdet ve inanmaların etnolojik etüdü. Atatürk Üniversitesi.
Akmataliyev, A. (2001). Kırgız folkloru ve tarihî kahramanlar (K. Kulamshaev, Akt.) Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına ait materyaller (Z. Karadavut-J. Meyermanova, Çev.) Kömen.
Bapaeva, J. M. (2013). Tuva Şamanizmi. Kömen.
Bayburin A. K. (1992). Ritual: Mejdu biologiçeskim i sotsialnım. Folklor i etnografiçeskaya deystvitelnost. 18–98.
Berger, H. (2000). Çingene mitolojisi. Ayraç.
Bock, P. K. (2001). İnsan davranışının kültürel temelleri (Psikolojik antropoloji) (N. S. Altuntek, Çev.). İmge.
Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk folkloru. Gerçek.
Can, Ş. (1994). Klasik Yunan mitolojisi. İnkılâp.
Chagdarsürüng, Ts., (2004). Moğolistan Duhalarının Şamanizmi (S. Bozbeyoğlu, Çev.) Türkbilig, (2004/7), 149-162.
Coomaraswamy, A. (2000). Hinduizm ve Budizm. Kaknüs.
Cömert, B. (1999). Mitoloji ve ikonografi. Ayraç.
Çınar, A. (2009). Sosyal ve antropolojik açıdan dine bakış. Emin.
Delaney, C. (2014). Tohum ve toprak (S. Somuncuoğlu-A. Bora, Çev.) İletişim.
Dilek, İ. (2021). Türk mitoloji sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
Eliade, M. (1999). Şamanizm (İ. Birkan, Çev.) İmge.
Eliade, M. (2002). Babil simyası ve kozmolojisi (M. E. Özcan, Çev.) Kabalcı.
Erdem, M. (2005). Kırgız Türkleri dinî ve sosyal hayat. Türkiye Diyanet Vakfı.
Erendil, C. (2004). Budizm. İnsan.
Erhat, A. (2007). Mitoloji sözlüğü. Remzi.
Ergun, P.-Gündüz Alptürker, İ. (2017). Çocuksuzluk sağaltımında satılma ritüeli - Ritüelin tarihsel bağlamı ve metaforik dili. Millî Folklor, (115), 79-90.
Frazer, S. J. G. (2004). Altın dal (M.H. Doğan, Çev.). Yapı Kredi.
Frazer, S. J. G. (2014). İnsan, Tanrı ve ölümsüzlük (O. Aydın-İ. Demirel, Çev.). Altın Bilek.
Goody, J. (2004). Avrupa’da aile (S. Arısoy, Çev.) Literatür.
Gül, B. (2007). Moğolistan Duhaları (Tsaatanlar). Yaşayan eski Türk inançları bilgi şöleni: Bildiriler (Ü. Çelik Şavk vd., Yay. Haz.) Hacette Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 27-36.
Hooke, S. H. (1993). Ortadoğu mitolojisi (A. Şenel, Çev.) İmge.
Hoppal, M. (2012). Avrasya’da Şamanlar (B. Bayram-H. Ş. Ç. Çapraz, Çev.) Yapı Kredi.
Hudayberdıyeva, O. A., Hudayberdiyeva, O. (2008). Antroponimiya i religioznıye verovaniya nogaytsev bucakskoy ordı. 119-126
İnan, A. (1933). "Al" ruhu hakkında. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, (1), 160-167.
İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler II. cilt. Türk Tarih Kurumu.
İvanova, A. M., Haziyeva-Demirbaş, G. S. (2017). Sravnitelno-sopostavitelnıy analiz ohranitelnıh imen v tyurkskih yazıkah. Filologiçeskiye nauki. Voprosı teorii i praktiki, (5-3 (71)), 87-90.
Jung, C. G. (2015). Kişiliğin gelişimi (D. Olgaç, Çev.) Pinhan.
Karadavut, Z. (2013). Kırgızlarda ad verme geleneği. Türk halk edebiyatı incelemeleri -Saim Sakaoğlu Armağanı- (M. Ergun, Ed.) Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Kaya, K. (1997). Hint mitolojisi sözlüğü. İmge.
Köprülüzade, M. F. (1928). Millî edebiyat ceryanının ilk mübeşşirleri. Devlet Matbaası.
Ksenefontov, G. V. (2011). Yakut Şamanlığı (A. Bağcı, Çev.). Kömen.
Levi-Strauss, C. (1994). Yaban düşünce (T. Yücel, Çev.) Yapı Kredi.
Lvova, E. L., Oktyabrskaya İ. V., Sagalayev A. M., Usmanova, M. S. (2013). Güner Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri (Kâinat ve zaman. Nesneler dünyası) (M. Ergun, Çev.) Kömen.
Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon mitolojisi (K. Akten, Çev.) İmge.
Malinowski, B. (1992). Bilimsel bir kültür teorisi (S. Özkal, Çev.) Kabalcı.
Malinowski, B. (1990). Büyü, bilim ve din (S. Özkal, Çev.) Kabalcı.
Mauss, M. (2011). Sosyoloji ve antropoloji (Ö. Doğan) Doğu Batı.
Miropiev, D. (1888). Razskazı Kirgizov. Zapiski İmp. R. Geog. Ob. po Otd. Etnografii, X.
Nikonov, V. A. (1988). Geografiya familiy. URSS.
Örnek, S. V. (1973). Budunbilim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
Örnek, S. V. (1979). Geleneksel kültürümüzde çocuk. Türkiye İş Bankası.
Örnek, S. V. (1995). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. Gerçek.
Örnek, S. V. (2000). Türk halkbilimi. Kültür Bakanlığı.
Potapov, L. L. (2012). Altay Şamanizmi (M. Ergun, Çev.) Kömen.
Radloff, W. (2008). Türklük ve Şamanlık (N. Uğurlu, Haz.) Örgün.
Ruben, W. (2000). Eski metinlere göre Budizm (L. Bozkurt, Haz.) Okyanus.
Saatçi, S. (2008). Kerkük çocuk folkloru. Ötüken.
Satlayev, F. A. (1974). Kumandıtsı. Gomo-Altaysk.
Selçuk, A. (2005). Tahtacılar. Yeditepe.
Slavyanskaya mifologiya: entsiklopediçeskiy slovar/nauç. (1995). (V. Ya. Petruhin, T. A. Agapkina, L. N. Vinogradova, S. M. Tolstaya, Red.). In-t slavyanovedeniya i balkanistiki RAN. — M.: Ellis Lak.
Suprun, V. İ. (2012). Kreşçeniye Rusi i russkiye imena: Antroponimiçeskaya revolyutsiya. Trudı Nijegorodskoy duhovnoy seminarii, 10, 345-350.
Titova, T. A., Sayfutdinova, G. B., Frolova, YE. V. (2019). Traditsionnaya detskaya obryadovaya kultura tatar (po materialam issledovaniy v Tatarstane). Gumanitariy: aktualnıye problemı gumanitarnoy nauki i obrazovaniya, 19 (48), 372-384.
Turan, A. (1992), Türk folklorunda Albastı/Alkarısı inancı. Türk Kültürü Araştırmaları Doğu ve Güneydoğu Anadolu-II, 77-115, Milli Folklor. (İlk basıldığı yer: Erciyes Dergisi, Eylül-Ekim 1990, sayı: 153-154).
Uspenskiy, B. A. (1996). Mena imen v Rossii v istoriçeskoy i semiotiçeskoy perspektive. Uspenskiy B.A. Izbrannıye trudı, 2, 151-163.
Uzun, E. (2007). İran Türk folkloru. Eser.
Yeşil, Y. (2014). Türk dünyasında geçiş dönemi ritüelleri (doğum-evlenme-ölüm gelenekleri). Grafiker.
Yeşildal, Ü. Y. (2018). Atalar kültüne dair inanmaların Türklerin ad verme inanç ve gelenekleri üzerindeki tesiri. Millî Folklor, (119), 48-59.