Kaşkay Türklerinin Dokuma Çevresinde Gelişen İnanışları

Kaşkaylar Türkçe konuşan, İran’ın güneybatısında ve çoğunlukla Fars eyaletinde yaşayan göçebe bir halktır. Kaşkaylar genel olarak İran’a bağlı beş eyalette yaşamaktadırlar. Bu eyaletler; Fars, Buşehr, İsfahan, Huzistan, Kuh-giluye’dir. Günümüzde Kaşkaylar altı büyük aşiretten oluşmaktadır, bu aşiretler; Amele, Dereşorlu, Şeşbeyli, Farsimedan, Küçük Keşküllü, Büyük Keşküllü’dür. Kaşkayların kültürleri, gelenek ve görenekleri hem İran’ın diğer bölgelerinde yaşayan Türklerle hem de diğer ülkelerde yaşayan Türklerle benzerdir. Diğer Türk toplumlarında olduğu gibi en önemli el sanatlarından biri el dokumaları olan Kaşkaylar, dokumayla bağlantılı bazı inanışlar geliştirmişlerdir. Kaşkaylara ait atasözleri, şarkı, şiir, deyimler, kısmen Şamanizm’e, kısmen de yaşadıkları bölgenin kültürüne aittir diyebiliriz. Bu doğrultuda çalışmanın amacı Kaşkayların dokuma sanatıyla bağlantılı olan inanışlarının tespit edilmesidir. Bu çalışma için özellikle Fars eyaletinde Şiraz, Mervdeşt, Firuzabat ve Faraşbant bölgelerinde alan araştırması yapılmıştır. Kaşkayların el dokumalarını incelediğimizde, dokuma ile bağlantılı inanışları iki kategoride toplayabiliriz; ilk olarak dokumalara doğaüstü güçlerle çatışmanın yansıtıldığını görüyoruz; ölüm, dar görüşlülük, talihsizlikler, uğursuzluk ve kötü şans gibi inanışlar bunlara örnek olabilir. İkinci olarak ise doğaüstü güçlerden yardım istemek amacıyla yapılan ritüelleri görüyoruz, örneğin; İmam Ali ve Meleklerden yardım istemek, niyet etmek ve dilek dilemek gibi inanışları bu grupta toplayabiliriz. Araştırma sonucuna göre, renk, ölüm, nazar, dilek dileme ve şeytan ile ilgili inanışlar ve ritüeller daha çok Şamanizm kaynaklıdır, diyebiliriz. Yardım istemek, zaman, yetenek göstermek ve gökle ilgili inanışlar ve ritüeller ise, Kaşkayların kalmış oldukları bölge kültüründen kaynaklanmıştır diye söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Kaşkay, Türk inanışları, maddi olmayan kültür, el dokuması, Şamanizm

Beliefs of Qashqai Turks within the arounding of Hand-woven

The Qashqai refer to nomadic people who speak Turkic and live in southwestern Iran, primarily in Fars. Besides Fars, they are dispersed throughout Bushehr, Isfahan, Khuzestan, Kohgiluyeh, and Boyer-Ahmad. Today, this tribe is composed of six major clans: Amele, Dereşorlu, Şeşbeyli, Farsimedan, Küçük Keşküllü, Büyük Keşküllü. In terms of culture and customs, the Qashqai are similar to Turks living elsewhere in Iran and abroad. Like many Turkic-speaking communities, handwoven handicrafts have been an integral part of their culture, and over time, some beliefs have developed about the art of weaving. The proverbs, songs, poems, and expressions they use are partly influenced by shamanism and partly by their local culture. Accordingly, this study intends to determine the beliefs of the Qashqai regarding handwoven art. A field study was conducted in the province of Fars in Shiraz, Marvdasht, Firuzabad, and Farashband. The beliefs associated with Qashqai handwoven products fall into two categories: a) a reflection of the struggle against supernatural forces such as death, the evil eye, ill omens, and bad luck; b) the practice of appealing to supernatural forces; appealing for help from Imam Ali, asking for assistance from the angels, and making wishes. Study results indicate that beliefs about death, colors, the evil eye, wishing, and confronting the devil are mostly linked to Qashqai’s shamanistic beliefs. On the other hand, their beliefs concerning time and the sky, asking for help, and demonstrating power are largely shaped by the region in which they were settled.

Keywords:

Qashgai, Turkish beliefs, intangible culture, hand woven, Shamanism,

PDF

___

Afşar, İ. (1362/1983). Konye, laghab, nesbate ashâyer ve zekre ânha dar motune Fârsi (Nickname, title, and mention of the tribes in Persian literature). Tribes and Nomads, Agah, 241–245.
Ahmadi, R. (1382/2003). Tangestan. Zamzameh Roshan.
Akgün, E. (2007). Şamanist Türk halklarında kurban sungusu ve kendisine kurban sunulan varlıklar. Sosyal Bilimler Dergisi Beykent Üniversitesi, 1(2), 139-153.
Akhte, A. (1385/2006). Jashnhâ ve ayinhâye shâdmâni Iran (Iranian celebrations and rituals). Etelaat.
Alp Kafiye, Ö. ve Mutlu, S. (2021). Şaman sembollerinin işlev ve anlam kodları. Motif Akademik Halkbilimi Dergisi, 14(35), 1008-1028.
Andrew, J.B. (1976). The Qashqai of Iran; World of islam fastival 1976. Whitworth Art Gallery.
Artun, E. (1998). Tekirdağ halk kültürü araştırmaları. Tekirdağ Genç İşadamları Derneği Kültür.
Bahmanbeigi, M. (1386/2007). Orf ve âdat dar ashâyer Fars (Custom and habit in Persian nomads). Navid.
Bayat, F. (1993). Oğuz Epik En’enesi ve Oğuz Kağan dastanı. Azerbaycan Elmler Akademiyası.
Bayatlı, N.Y. (2012). Irak Türkmen folklorunda halk inançları. Atatürk Kültür Merkezi.
Beck, L. (1991). Nomad: A year in the life of a Qashqa’i tribesman in Iran. University of California.
Belaghi, A. (1369/1990). Nain history. Darolketab.
Dehhoda, A.E. (1339/1960). Kaçkay, Loghat-nâme (Encyclopedic Dictionary). Tehran University.
Efendi Bayazidi, M. (1369/1990). Âdâb- o rosoom-e Kordân (Kurdish customs). Miad.
Endjavi, A. (1352/1973). Jashnhâ -ve âdâb-o mo’taqedât-e zemestân (Winter celebrations and customs and beliefs). Amirkabir.
Erbek, G. (1986). Anadolu motifleri sergi kataloğu. Alman Kültür Merkezi.
Erbek, M. (1996). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri. Tombak Dergisi, 10, 68-76.
Ergin, M. (2010). Dede Korkut kitabı. Boğaziçi.
Faghiri, A. (1342/1963). Terânehây-ı mahali (Local songs). Navid.
Genç, R. (2009). Türk inanışları ile milli geleneklerinde renkler ve sarı kırmızı yeşil. Atatürk Kültür Merkezi.
Gömeç, S. (1998). Şamanizm ve eski Türk dini. PAÜ, Eğitim Fak. Dergisi, 4, 38-52.
Güller, K. (1995). Şamanizm ve Anizm’in Anadolu Türk kültürüne yaptığı bazı etkiler üzerine düşünceler. Öneri, 1(2), 159-162.
Homayuni, S. (1353/1974). The customs of the people of Shiraz. Department of Culture and Arts of Fars Province.
Hunt, D. and Chenciner, R. (2006). Colour symbolism in the folk literature and textile tradition of the Caucasus. Optics & Laser Technology, 38, 458-465.
İnan, A. (1952). Müslüman Türklerde Şamanizm kalıntıları. Sayı IV, Ankara Üniversitesi, 19-30.
İnan, A. (1972). Tarihte ve bugün Şamanizm materyaller ve araştırmalar. Türk Tarih Kurumu.
İnan, A. (1995). Tarihte ve bugün Şamanizm. Türk Tarih Kurumu.
İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler. Türk Tarih Kurumu.
İrani, M. and Yusefi, S. (2018). The colors, their intrinsic elements and functions in Iranian tales. Culture and Folk Literature, 6(21), 50-72.
Karaaslan, M. (2011). Kaşkay Türklerinde doğum çevresinde gelişen inanç ve pratikler. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6 (3), 1435-1448.
Kiyani, M. (1371/1992). Siyah çâdorhâ (Black tents). Said-e now.
Küçük, S. (2010). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig, 54, 185-210.
Özcan, B.A. (2018). Türk ve Slav kültüründe siyah renk. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(18), 269-292.
Oberling, P. (1383/2004). The Qashqai nomads of Fars. ( F. Tayyebipoor, Farsça çev.). Pardis-e danesh.
Parham, C. (1371/1992). Destbâfthâ-ye aşâyeri ve roostayi Fars (Tribal and village rugs from Fars). V. 2, Amirkabir.
Parham, C. (1362/1983). İle Ghashghâi key ve az kojâ be Fars âmade ast (When and where has come from Qashqa’i confederacy to Fars). Tribes and Nomads, Agah. 246 – 265.
Rezaee, J. (1381/2002). Birjandnâmeh‬. Hirmand.
Rezaei, G.R. (1387/2008). My city Fasa from another look. Navid.
Saedi, S. (1386/2007). Farhang-e mardom-e Minab (Folklor of Minab). Elshan.
Shari’atzadeh, A.A. (1371/1992). Folklore of Shahrud. Moalefan.
Sümer, F., Uysal, A.E., and Walker, W.S. (trans. and eds.) (1972). The Book of Dede Korkut. University of Texas.
Şenesen, İ. (2021). Şamanizm’in bilimsel kavram olarak tanımlanması üzerine bir değerlendirme. UHAD, 4(6), 52-61.
Şişman, B. (2015). Dede Korkut hikâyelerinde ölüm karşısında Oğuz’un Tavrı. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4(8), 121-130.
Tamimdari, A. (1390/2011). Farhange âmme (Popular culture). Mahkame.
Yılmaz, M.A. (2008) Kazaklarda batıl inanışlar. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(3), 417- 430. Yılmaz, E. (2003). Dede Korkut kitabı’nda tasvir dünyası. TDAY Belleten I. 123-150.
Kaynak Kişiler: K1. Ahmad Bahmani, yaşı 48, aşireti Hamseh, tiresi Baseri, üniversite mezunu, Şiraz, devlet memuru.
K2. Eşrat Bahmannejad, yaşı 50, aşireti Amele, tiresi Bahmanbeyi, üniversite mezunu, Firuzabat, Jadaşt köyü, dokuyucu.
K3. Gülafruz Rahmani, yaşı 79, aşireti Amele, tiresi Nemedi, okuryazar değil, Şiraz, dokuyucu.
K4. Gülbatun Moradi, yaşı 86, aşireti Amele, tiresi Nemedi, okuryazar değil, Firuzabat, dokuyucu.
K5. Mahnaz Şamşiri, yaşı 55, aşireti Şeşbeyli, tiresi Şurbakhurlu, üniversite mezunu, Faraşbant, dokuyucu.
K6. Nooşazar Nowruzi Çobankara, yaşı 51. aşireti Amele, tiresi Çobankara, medrese mezunu, Firuzabat, dokuyucu.
K7. Sarıgül Haghighat, yaşı 85, aşireti Şeşbeyli, tiresi Köleli, okuryazar değil, Mervdeşt, dokuyucu.
K8. Soheyla Rahmani, yaşı 55, aşireti Amele, tiresi Nemedi, medrese mezunu, Firuzabat, cahadabat köyü, dokuyucu.
K9. Soodabeh Rezai, yaşı 55, aşireti Amele, tiresi Çobankara, medrese mezunu, Firuzabat, cahadabat köyü, dokuyucu.
Görsel Kaynak: Görsel 1: Şerife Atlıhan arşivinden (özel arşiv)
Görsel 2: www.gramho.com, (erişim tarihi: 03.11.2020)
Etik Kurul Onay Kararı/ Ethics Committee Approval Decision: Şiraz University Faculty of Art and Architecture- Januray 13, 2023. Sahand Lutfi, Ph.D. Vice President of Research