Halide Edip Adıvar'ın "Tatarcık" Romanında Sosyal/Kültürel Değişimin İzleri

Halide Edip Adıvar, erken Cumhuriyet dönemindeki toplumsal değişme ve modernleş-me sorunsalını ele aldığı Tatarcık Roman'ında Batılılaşmanın getirdiği yabancılaşmayı konu etmektedir.Tatarcık romanı ilk olarak 1939 yılında Yedigün dergisinde yazı dizisi olarak yayınlanmış, 1968'den sonraki baskılarında ise sadeleştirilerek yayınlanmıştır. Bu çalışmada Tatarcık romanı, dönemin bireysel ve toplumsal değişme ile ilgili özellikleri çerçevesinde analiz edilmekte ve nitel bir değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Bu amaçla, öncelikle Hali-de Edip Adıvar'ın yaşamı ve eserleri kısaca tanıtılmakta ve Tatarcık romanı genel hatlarıyla özetlenmektedir. Ardından da Tatarcık romanındaki sosyal/kültürel değişmenin izleri tartış-ma konusu edilmektedir. Roman, Cumhuriyet ile birlikte değişen değer ve değer yargılarını, yaşayış tarzlarını, maddi ve manevi kabulleri ve bunlara yöneltilen bakışları edebi bir üslupla harmanlayarak aktarmaktadır. Bu çalışmada da romandaki sosyal/kültürel değişmenin izleri modernleşme/batılılaşma ekseninde ele alınarak gözlemlenen değişim dinamikleri, dini de-ğerler, eğitim, kadına bakış, alafranga kültür, kültürel yozlaşma vb. temaları ile tartışılmakta-dır. Romanda, ayrıca toplumsal sorunların birer aktarıcısı/taşıyıcısı görevini gören karakter-lerin, modernleşmeyi biçimsel olarak kabullenenler ve içselleştirenler olarak farklılaştıkları gözlenmiş ve karşılaşılan toplumsal sorunların kaynağında ise dönemin bir geçiş dönemi olmasından kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Tatarcık karakteri, dönemin kadınlarını doğ-rudan temsil etmiyor olsa da, yaşanılan değişim sürecinde adeta Doğu ve Batı'nın kültürel bir sentezi olarak somutlaşmaktadır ve bu bağlamda dönemin Batılılaşma idealinin kendisini temsil ettiği düşünülmektedir.

Traces of Social-Cultural Change in Halide Edip Adıvar's "Tatarcık" Novel

Halide Edip Adıvar, in her Tatarcık novel that she tackles social change and moderniza-tion problems, examines alienation as a consequence of Westernization. Tatarcık novel has been serialized in Yedigün journal for the first time in 1939, and then has been published several times. In 1968, the novel was reprinted as a simplified copy. Tatarcık novel, in this study, is analysed in terms of the characteristics of the individual and social change of repub-lic period and is qualitatively evaluated. To this end, firstly the life and works of Halide Edip Adıvar are briefly introduced and secondly the traces of social/cultural change is debated. Blended with the literary style, there are various indicators of social and cultural change which are examined in the novel such as values and the value judgements, manners of life, material and moral acceptances and aspects on all these have changed after the establish-ment of the republic. In this study, similarly looking at the traces of social/cultural change in the context of modernization/westernization, observations on change dynamics, religious values, education, view on women, European style culture, cultural degeneration themes are debated. It is concluded that novel characters who play a role of carriers of social problems are two folds, whereas one group believe in formal and the other refers to essential moderni-sation. Furthermore, it is important to note that the social problems narrated in the novel are rooted in the transitional characteristics of the period. Even though Tatarcık character is far from directly representing the women of the era, in this transition period Tatarcık concretizes as a synthesis of East and West. In this context, it could be thought that she represents the ideal of westernization itself.

PDF

___

Alver, Köksal (Ed.) (2004). Edebiyat Sosyolojisi, Ankara: Hece Yayınları.
Bekiroğlu, Nazan (1999). Halide Edip Adıvar, İstanbul: Şule Yayınları.
Boran, Behice (1992). Edebiyat Yazıları, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
Calayir Küçükgörmen, G. (2010). 'Halide Edip Adıvar'ın romanlarında kadın ve kadın eğiti- mi'. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, İzmir.
Enginün, İnci (1978). Halide Edib Adıvar'ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Er [Uğuzman], Tülay (1986). Kemal Tahir'in Altı Romanının Halkbilimsel Açıdan De- ğerlendirilmesi. Feryal Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Er [Uğuzman], Tülay (1987). 'Sinekli Bakkal Romanında Kültürel Öğeler ve Kültürel Süreç- ler', G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 49-65.
Mardin, Şerif (1991). Türk Modernleşmesi, Makaleler IV, İstanbul: İletişim Yayınları.
Moran, Berna (2004). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I, İstanbul: İletişim Yayınları.
Önertoy, Oycaş (1984). Cumhuriyet dönemi Türk roman ve öyküsü, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Önertoy, Oycay (2011). 'Halide Edip Adıvar'ın Romanlarında Toplumsal Eleştiri.' Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18(1), 37-46.
Tezcan, Tuğba (2012). 'Halide Edib Adıvar'ın Vurun Kahpeye, Sinekli Bakkal, Tatarcık; Peyami Safa'nın Sözde Kızlar, Cumbadan Rumbaya, Yalnızız romanlarında Doğu-Batı İkileminde Eğitim Problemlerinin Karşılaştırılması'. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, Denizli.
Uygun Aytemiz, B. (2001). 'Halide Edib-Adıvar ve Feminist Yazın'. (Yayınlanmamış Yük- sek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Ede- biyatı Bölümü, Ankara.
Wellek, R. ve WARRN, A. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri, (çev. Ahmet Edip Uysal), Ankara: MEB Yayınları.