17. Yüzyılın Ortalarında Arapgir Sancağında İskan ve Nüfus (1643 tarihli Avariz-Hane Defterine Göre)

Bu çalışmada, 17. yüzyıl iskân ve nüfus çalışmalarının vazgeçilemez temel kaynaklarından olan bir avârız-hane defteri esas alınmak suretiyle, Arapgir sancağının 1643 tarihindeki iskân ve nüfusu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu defterdeki bilgiler gösteriyor ki, 17. yüzyılda Sivas eyaleti sancakları içerisinde yer alan Arapgir 1643 yılında Arapgir ve Eğin olmak üzere iki ayrı kazaya taksim edilmiş olup, toplam olarak 2 kasaba ile 111 köy bu kazalar dahilinde yer almaktaydı. Bölgenin nüfusunda zaman içerisinde önemli değişmeler meydana gelmiştir. Arapgir ve Eğin kazalarının nüfusu 17. yüzyıla gelindiğinde önemli oranda artış gösterdiği gibi, bundan sonraki dönemlerde de sürekli olarak artmıştır. Fakat, I. Dünya Savaşı'ndan sonra ekonomik zorluklardan dolayı cazibesini kaybettiğinden nüfusunun önemli bir kısmı büyük şehirlere göç etmiştir.

The Inhabiting and Population of the Sanjaq of Arapgir in the Middle of the 17th Century (According to the Avariz-Hane Defteri Dated 1643

This article explains the inhabiting and population of the Sanjaq of Arapgir in 1643 as using basically the registers of Avariz-hane which are one of the main sources for the studies of the inhabiting and population in the seventeenth century. The informantions in this register indicates that Arapgir was in the sanjaqs connected with the province of Sivas in the seventeenth century and in 1643 it was divided into two districts which had 2 towns and 111 villages. The population of this region had a rather important changing in the course of the time. The population of the qadas of Arapgir and Egin had a sharp increase and in the following years this sharp increase continued. But after World War I, because of the economic troubles This region lost it's attraction and the most of the population of Arapgir and Egin migrated to the big cities.

PDF

___

Başbakanlık Arşivi (=BA),Tahrir Defteri, nr. 64
BA, Kepeci Mevkufat, nr. 2600 BA,
Maliyeden Müdevver, nr. 4035
998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve 'Arab ve Zü'l-Kâdiriyye Defteri (937/1530) I, Dizin ve Tıpkıbasım, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1998
1298 (1881 M) Tarihli Ma'muret'ül Aziz Vilâyet Salnamesi (İl Yıllığı), (yayına hazırlayanlar: Erdal Açıkses-Rahmi Doğanay), Elazığ, 2001
Evliya Çelebi, Seyahatname, III, Ahmed Cevdet tab'ı, İstanbul, 1314
AKKAN, Erdoğan-TUNCEL, Metin, "Kemaliye", TDV İslam Ansiklopedisi, XXV, s. 236-237
AKSIN, Ahmet, XIX. Yüzyılda Eğin (İdari, Fiziki, Sosyal ve İktisadi Yapı), İstanbul, 2003
AKSIN, Ahmet-KARAKAŞ, Erdal, "Nüfus İcmal Defterine Göre 19. Yüzyılda Arabgir", OTAM, 13, Ankara, 2003, s. 91-125
AKTEPE, Münir, "XVII. Asra-Ait İstanbul Kazası Avarız Defteri", İstanbul Enstitüsü Dergisi, III (1957), s. 109-137
BARKAN, Ö. Lütfı, "Tarihî Demografı Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi", Türkiyat Mecmuası, X (1951-1953), s. 1-24
BARKAN, ÖmerLütfî, "Avarız", İslam Ansiklopedisi, II, s. 13-19
Cumhuriyetin 50. Yılında Erzincan-1973 İl Yıllığı, Ankara, 1973
ÇAKAR, Enver, "Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun İdarî Taksimatı", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12/1 (Elazığ, 2002), s. 261-282
ÇAKAR, Enver, "XVII. Yüzyıl Haleb Eyaleti Avarız-Hane ve Cizye Defterleri", Birinci Orta Doğu Semineri (Kavramlar, Kaynaklar ve Metodoloji), (Elazığ, 29-31 Mayıs 2003), Bildiriler, Elazığ, 2004, s. 337-344
ÇAKAR, Enver, XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566), Elazığ, 2003
ÇİÇEK, Kemal, "Osmanlı Tahrir Defterlerinin Kullanımında Görülen Bazı Problemler ve Metod Arayışları", Türk Dünyası Araştırmaları, 97 (Ağustos 1995), s. 93-112
DARKOT, Besim, "Arapkir", İA, I, s. 553-554
DARLİNG, Linda T., Revenue-Raising and Legitimacy. Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560-1660, Leiden, 1996
EMECEN, Feridun M., "Kayacık Kazasının Avarız Defteri", Tarih Enstitüsü Dergisi, 12 (1981), s. 159-170
EMECEN, Feridun M.-ŞAHİN, İlhan, "Osmanlı Taşra Teşkilâtının kaynaklarından 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcih Defteri I", Belgeler-Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XIX/23 (Ankara, 1999), s. 53-122
FAROQHI, Suraiya, Osmanlı'da Kentler ve Kentliler, (çev. Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul, 1994
GERBER, Haim, Economy and Society in An Otoman City: Bursa, 1600-1700, Jerusalem, 1988
GÖYÜNÇ, Nejat, "Diyarbekir Beylerbeyiliğinin İlk İdarî Taksimatı", Tarih Dergisi, 23 (İstanbul, 1969), s. 23-34
GÖYÜNÇ, Nejat, "Hâne Deyimi Hakkında", Tarih Dergisi, 32 (1979), s. 331-348
HALAÇOĞLU, Yusuf, "Arapkir", TDV İslam Ansiklopedisi, III, s. 328-329
Her Yönüyle Kemaliye (Eğin), T.C. Kemaliye Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği Yayını, İstanbul, 1996
http://arapgir.f2g.net/
http://www.yerelnet.org.tr/belediye/belediye.php?belediyeid=129785
HÜTTEROTH, Wolf Dieter-Kamal Abdulfattah, Historical Geography of Palestine, Transjordan and Southern Syria in the Late 16th Century, Erlangen, 1977
İNALCIK, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara, 1987
KARAKAŞ, Erdal, "Arapkir'in Kuruluş ve Gelişmesi", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Vffl/1 (Elazığ, 1996), s. 175-190
KARAKAŞ, Erdal, Merkezi Fonksiyonları Açısından Ağın-Arapkir ve Kemaliye İlçeleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitUsU Coğrafya Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ, 1996
KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yansında Osmanlı Devleti'tün İdarî Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Elazığ, 1997
KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi. İstanbul, 1978
MC GOWAN, Bruce, "Osmanlı Avanz-Nüzül Teşekkülü 1600-1830", VIII. Türk Tarih Kongresi Ankara 11-15 Ekim 1976, II, Ankara, 1981, s. 1327-1332
NEDKOFF, Boris Christoff, "Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi)", (çev. Şinasi Altundağ), Belleten, VIII/32 (Ankara, 1994), s. 599-649
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu'nda Derbend Teşkilatı, İstanbul, 1990
ÖZCAN, Reyhan, 1518 (H. 924) ve 1522-1523 (11. 928-929) Tarihli Arabgir Sancağı Tahrir Defterleri (Transkripsiyon ve Değerlendirme), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2000
ÖZDEMİR, Rifat, "Avarız ve Gerçek-Hâne Sayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler", X. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunumdan Bildiriler, IV, Ankara, 1993, s. 1581-1613
ÖZEL, Oktay, "17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal Avânz Defterleri", XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 12-16
Eylül 1994, Kongreye Sunulan Bildiriler, III, Ankara, 1999, s. 735-743
ÖZEL, Oktay, "Avarız ve Cizye Defterleri", Osmanlı Devleti'nde Bilgi ve İstatistik, (der. Halil İnalcık, Şevket Pamuk), T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2000, s. 35-50
ÖZTÜRK, Mustafa, "1616 Tarihli Halep Avârız-hâne Defteri", OTAM, 8 (Ankara, 1997), s. 249-293
SAHİLLİOĞLU, Halil, "Avarız", TDV İslam Ansiklopedisi, IV s. 108-109 SERTOĞLU, Midhat, Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi, İstanbul, 1992
Tekâlif-i örfiye' im Osmanchen Reich wahrend des 171'1 und 18'1' Jahrunderts", Sııdost Forschungen, 27
SUÇESKA, Avdo, "Die Entwicklung des Besteuerung durch die 'Avariz-i divanîye und die f-i örfiye' iı (1968), s. 89-130
TAŞ, Kenan Ziya, "1760-1817 Yılları Arasında Eğin (Kemaliye) Kazası", Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, XI (1996), s. 137-146
TURAN, Şerafettin, "XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İdarî Taksimatı (H. 104l/M. 1631-32 tarihli bir idarî taksimat defteri)", Atatürk Üniversitesi 1961 Yıllığı, Ankara, 1963, s. 201-232
ÜNAL, Mehmet Ali, "1056/1646 Tarihli Avânz Defterine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Harpul", Belleten, LU 199 (Ankara, 1987), s. 119-129