Şener DEMİREL

16. Yüzyıl Divan Şairlerinden Hayreti'nin Devriyye Benzeri Bir Gazeli'nin Açıklaması

16. yüzyıl Divan şairlerinden Hayretî, mutasavvıf kişiliğinden hareketle, şiirlerinde tasavvufî bir hayat tarzını yansıtmasıyla ön plâna çıkmıştır. O, tasavvufu estetik bir kaygı ile değil de, daha çok günlük hayatın bir parçası olarak algılamış ve şiirlerinde kullanmıştır. Devir, daha çok dinî-tasavvufî nitelikli bir türdür. Vahdet-i vücûd inancına dayanmaktadır. Bu inanca göre "nûr-ı ilâhî"den ayrılan ruh, kavs-i nüzul ve kavs-i urûc aşamalarından geçerek "insan-i kamîl" olarak tekrar "nûr-ı ilâhî"ye döner. Bu makalede Hayretî'nin "devriyye" türünde yazdığı bir gazelinin açıklaması yapılacak, şairin bu yöndeki edebî kişiliği ortaya konulmaya çalışılacaktır.

An Explanation of 16 th Century Divan Poets Hayreti's Lyric Written in the Form of Devriyye

Hayretî, one of the 16th century Divan poets, has been a dominant person by reflecting mystic life in his poems in his time.He considered mystisizm as part of life and used his poems. He did not use mystisizm as an esthetic field. Devir is a religious-miystical kind. It is based on the belief of monotheism. According to that belief, the spirit which leaves from Allah's ligh passes from the steps of kavs-i nüzul and kavs-i urûc and returns back Allah's light as a Perfect Human. In this article an explanation of Hayretî's lyric written in the from of "devriyye" will be done and the literary side of this poet will be told.

PDF

___

Akkuş, Metin; Nef î Divanı, Akçağ Yay. Ankara, 1994.
Aşkar, Mustafa; Niyazî Mısrî ve Tasavvuf Anlayışı, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1998.
Azizüddin Nesefî, Tasavvufta İnsan Meselesi- İnsan-ı Kâmil, (Türkçesi Mehmet Kanar) Dergâh Yay. İstanbul, 1990.
Burkchardt, Titus; Aklın Aynası, İnsan Yayınları, İstanbul, 1997.
Ceylan, Ömür; Tasavvufî Şiir Şerhleri, Kitabevi Yay. İstanbul, 2000.
Demirel, Şener; 17. yüzyıl Şairlerinden Şehrî (Malatyalı Ali Çelebi) Hayatı, Sanatı, Divanı'nın Tenkitli Metni ve Tahlili, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 1999.
Düzen, İbrahim; Aziz Nesefî'ye Göre Allah, Kâinat, İnsan, Furkan Yay. İstanbul, 2000.
Eraslan, Kemal; Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet'ten Seçmeler, Ankara, 1991
Erzurumlu İbrahim Hakkı; Marifet-nâme (Haz. Turgut Ulusoy), İstanbul, 1981.
Gölpınarlı, Abdulbaki; Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul, 1977.
Güzel, Abdurrahman; Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yay. Ankara, 1999.
Hayretî, Divan, (Haz.M. Çavuşoğlu-M.A.Tanyeri) İstanbul, 1981.
İbn Arabî, İlahî Aşk, (Çev. Mahmut Kanık) İnsan Yay. İstanbul, 1998.
Karlığa, H.Bekir; "Anasır-ı Erba'a" TDV. İslâm Ansiklopedisi, C.3, İstanbul, 1991.
Köprülü, M.Fuad; Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara, 1984.
Onay, Ahmet Talat; Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev'î, Haz Cemal Kurnaz), Akçağ Yay. Ankara, 1996.
Özkırımlı, Atilla; Alevîlik Bektaşîlik, Cem/Kültür Yay. İstanbul, 1998
Pakalın, M.Zeki; Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.1, MEB.Yay. s.442-444, İstanbul 1983,
Uçman, Abdullah; Rıza Tevfık'in Tekke ve Halk Edebiyatı ile İlgili Makaleleri, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1982.
Tatçı, Mustafa; Hayretî'nin Dinî-Tasavvufı Dünyası, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1998.
Tatçı, Mustafa; Yunus Emre Divanı I-II, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1990.
İzutsu, Toshihiko; İbn Arabî'nin Füsûs'undaki Anahtar-Kavramlar, (Çev Ahmet Yüksel Özemre), Kaknüs Yay. İstanbul, 1998.
Uludağ, Süleyman; Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1991.
Uzun, Mustafa; "Devriyye", TDEA, CII, s.282-283, İstanbul,
Uzun, Mustafa; "Devriyye", TDV, İslâm Ansiklopedisi C.3, s.251-253.İstanbul, 1994,
Yıldırım, Ali; "Bâkî'nin Devriyye Türünde Yazdığı Bir Gazeli", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, "Firat University Journal of Social Science" C.19, S. 1, s.207-215, Elazığ, 2000.