Bülent GÜNER, M. Dursun ÇİTÇİ

Çemişgezek Kasabasının Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonları

Çemişgezek, Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat Bölümü'nde yer alan Tunceli iline bağlı bir ilçenin merkezidir. İlçe merkezinin yerleşim alanı yaklaşık 1,25 km2 'dir. Tahar Çayı ilçenin en önemli akarsuyudur. Tarih boyunca kasaba nüfusu belirli bir büyüklükte kalmıştır. Bu durumun en önemli nedeni yüzey şekillerinin ekonomik faaliyetleri ve özellikle tarımı sınırlandırmasıdır. Cumhuriyet' ten sonra ilçe merkezinin nüfusu iki sayım yılı hariç (1945 ve 1985) sürekli olarak artış göstermiştir. Kasabanın kurulmuş olduğu alan yerleşmenin gelişmesi açısından uygun değildir. Yerleşim alanı doğuda Gedik Tepe, kuzeyde Deliteccal Deresi, batıda Tahar Çayı tarafından sınırlandırılmıştır. Bu nedenle tarihten günümüze kasaba yerleşimi çok fazla genişleyememiştir. Çemişgezek'in fonksiyonları ana hatlarıyla şöyledir; idari ve kültürel fonksiyonları bakımından çevresinde etki alanı oluştururken sosyal fonksiyon olarak sınırlı bir etki alanına sahiptir. Ticari fonksiyon olarak ilçe merkezi kırsal kesim üzerinde önemli bir etki alanına sahip ancak ilçe merkezi büyük ölçüde Elazığ'ın etkisi altındadır.

Founding, Development and Functions Town of Çemişgezek

Çemişgezek is a town of Tunceli, situated in the upper Euphrate region in Eastern Anatolia. Settlements of Çemişgezek include 1,25 km2. The most important stream crossing the plain is the stream Tahar. Population of Çemişgezek is limited in a proper level during history. The most important reason of this case is that, economical activities and especially agricultue are limited by geomorphologic characreristics. The population of the city has increased (1945 and 1985) continously, after establishment of republic. The settlement area is not suitable for development of the city. The settlement of the city is limited by Gediktepe in east, Stream Deliteccal in north and Stream Tahar in west. Urban Functions of Çemişgezek are in that manner mainly; Çemişgezek has an effective area on its surrounding due to administrative and cultural functions, while it has a limited effective area due to social functions. Town of Çemişgezek has an important effective area on contryside due to trade functions. But, the town is under effect of Elazığ, mostly.

PDF

___

AKSOY, B., Tarihsel Değişim Sürecinde Tunceli, Cilt: I, Yorum Yayıncılık, Ankara, 1985.
AKURGAL, E., Anadolu Kültür Tarihi, 9. Basım, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara 2000.
AŞAN, M.B., Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskan İzleri (XI – XIII Yüzyıllar), 2. Baskı Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 125, Seri I – Sayı : A 25, Ankara 1992.
ATALAY, İ., Türkiye Coğrafyası, 4. Baskı, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 1994
ELİBÜYÜK, M., Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemli Bir Kaynak, Mufassal Defterler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Araştırmaları, Sayı: 2, Ankara 1991
ERGİN; O., Türk Şehirciliğinde İmaret Sistemi, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1939
GENÇ, İ., İlçemiz Mera Sorunu ve Erozyon, Çemişgezek 2000 Dergisi, M.E.B. Çemişgezek İlçe Müdürlüğü Yayını, Tunceli (Çemişgezek) 2000
HALAÇOĞLU, Y., XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda İskan Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, T.T.K. Yayınları, Ankara 1988
İZBIRAK, R., Türkiye II. MEB Basımevi, İstanbul 1996
KARABORAN, H., Şehir Coğrafyası ve Şehirsel Fonksiyonlar, Fırat Üniversitesi Dergisi, Sosyal Bilimler s:81-118, Cilt: 3 Sayı:1, Elazığ 1989
KOŞAY, H.Z., Keban Projesi Pulur Kazısı 1968 – 1970, ODTÜ Keban Projesi Yayınları Serisi, No : 1, Ankara 1976.
LLYOD, S., Türkiye’nin Tarihi, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 14 Basım, Ankara 2000
ÖZBEK, A., Çemişgezek, Çemişgezek Kalkındırma ve Güzelleştirme Derneği Yayınları, Yayın No : 1 Tunceli (Çemişgezek) 1997
SARIBEYOĞLU; M., Aşağı Murat Bölgesinin Beşeri Coğrafyası, Anıl Matbaası, İstanbul 1951
TANOĞLU, A., Nüfus ve Yerleşme İ.Ü. Coğr. Enst. Yay. No : 45, İstanbul 1969
TONBUL, S., ÖZDEMİR, M.A., Çemişgezek (Tunceli) Heyelanı (Çemişgezek Landslide), A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı : 4 s: 107 – 126, Ankara 1995.
TUNCEL, M., Türkiye’de Kent Yerleşmeleri Üzerine Toplu Bir Bakış Coğr. Enst. Derg. Sayı : 23, S: 123-160, İstanbul 1980
TUNÇDİLEK, N., Türkiye’de Yerleşmenin Evrimi, İ.Ü. Yay. No : 3367, Deniz Bil ve Coğr. Enst. Yay. No : 4, İstanbul, 1986
TURAN, O., Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, 3. Baskı Boğaziçi Yay. A.Ş. İstanbul 1993
TÜMERTEKİN, E., Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar İ.Ü. Yay. No : 1840, Coğr. Enst. Yay. No : 72, İstanbul 1973
ÜNAL, M.A., XVI Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566) T.T.K. Yay XIV Dizi Sayı : 7, T:T.K. Basımevi, Ankara 1989
ÜNAL, M.A., XVI Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, XIV Dizi – Sayı : 18, TTK Basımevi, Ankara 1999
YILMAZÇELİK, İ., XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Dersim Sancağı, Çağ Ofset Matbaacılık, Elazığ 1999
YİĞİT, A., Sivrice – Maden Yöresinin Mevzii Coğrafyası, FÜ. Sosyal Bil. Enst, Doktora Tezi, Elazığ 1994.
1/25000 Ölçekli Topografya Haritası
Çemişgezek Yerleşim Haritası (1/5000 ve 1/2000)
Çemişgezek Kaymakamlığı Brifing Dosyası (Rapor 2000)
Çemişgezek İlçe Tarım Müdürlüğü Verileri (1997)
Çemişgezek Kaymakamlığı Raporu Çemişgezek İlçesinde Boşalan Köyler ve Mezralar Hakkında Rapordur (1999)
DİE, 1997 Genel Nüfus Sayımı Verileri, ANKARA.
DİE, 20.10.1990 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No : 1457, 1991 ANKARA.
DİE, 20.10.1985 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No : 1211, 1986 ANKARA.
DİE, 20.10.1980 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No : 954, 1981 ANKARA.
DİE, 20.10.1975 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No : 813, 1977 ANKARA.
DİE, 1965 Genel Nüfus Sayımı, ANKARA.
DİE, 20.10.1960 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No : 412, 1961 ANKARA.
23.10.1955 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No : 412, 1961 ANKARA
22.10.1950 Genel Nüfus Sayımı, Yayın No : 359, 1954 ANKARA
21.10.1945 Genel Nüfus Sayımı, Yayın Sayısı : 286 ANKARA.
20 İlk Teşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, Neşriyat Sayısı : 158 ANKARA.
20 İlk Teşrin 1935, “Elaziz Vilayeti”, ANKARA.
DİE, 1980, 1985, 1990 Çemişgezek tarım ve nüfus verileri , ANKARA.
Tunceli İli Toprak Kaynağı Envanter Raporu, T.C. Köy İşleri ve Koop. Bakanlığı Topraksu Genel Müd. Raporlar Serisi:84,1978 ANKARA