M.1665-1668 / H.1075-1078 Tarihleri arasında bir malî yıla ait Osmanlı bütçesi

Devlet maliyesinde bütçeler belirli bir zaman aralığı içerisinde kamunun gelir ve giderlerini göstermesi açısından önem arz etmektedir. Osmanlı Devleti’nde klasik dönem mali yapısında bütçeler gerçekleşmiş gelir ve giderleri göstermektedir. Yalnız gelir öncelikli olmaları nedeniyle günümüz modern bütçelerinden farklı bir yapıya sahiptiler. Makalede incelediğimiz bütçe ise tahmini özellik taşıması nedeniyle modern bütçelere benzemekte iken, gelir öncelikli olması nedeniyle de modern bütçelerden ayrışmaktadır. Çalışmamızda 17. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti klasik dönem mali sisteminde gelir bürolarının denetimindeki vergi kaynakları, gelir bölgeleri ve yekûn gelir içerisinde büroların payları ve gelirlerin tahsilinde tedavül edecek olan paraların akçe cinsinden değerleri ve miktarları gösterilmiştir. Son bölümde ise bütçe, daha önceki yıllarda yapılan bütçeler ile karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

An Ottoman budget for a fiscal year between 1665-1668 a.d. / 1075-1078 a.h

Budgets in state finance have significance to indicate income and expense of public sector. In the classical era of Ottoman Empire, budgets have indicated eventuated income and expense; therefore they had a different structure from modern budgets because of being revenue base. Budget which has been analysed in this paper has resembled modern budgets based on estimated characteristic and on the other hand it has been differ from modern budgets owing to income base. In this article in the second half of the 17th century Ottoman Empire tax sources, income regions, bureau shares in total income, values and quantities of monies to circulate in revenue collection has been showed. In the final section this budget will evaluate by comparing previous budgets.

PDF

___

ARSLANBOĞA, Kadir; (2012), 1589-90 ile 1602-3 Malî Yıllarına Ait Osmanlı Devleti Bütçelerinin Oluşturulması ve İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi SBE Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
AYKUT, Nezihi; (1994), “Osmanlı İmparatorluğu’nda “Sikke Tashihleri”, II. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler (5-9 Eylül 1990), C. 3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, ss. 1253-1258.
BARKAN, Ömer Lütfi; (1955a), “Osmanlı İmparatorluğu Büt- çelerine Dair Notlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası, C. 17, Sayı 1-4, (Ekim 1955-Temmuz 1956), ss. 193-224.
BARKAN, Ömer Lütfi; (1955b), “H. 933-934 (M. 1527-1528) Malî Yılına ait Bütçe Örneği ve Ekleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası, C. 15, Sayı 1-4, (Ekim 1953-Tem- muz 1954), ss. 251-329.
BARKAN, Ömer Lütfi; (1960a), “954-955 (1547-1548) Malî Yılına âit bir Osmanlı Bütçesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası, C. 19, Sayı 1-4, (Ekim 1957-Temmuz 1958), ss. 219-276.
BARKAN, Ömer Lütfi; (1960b), “974-975 (1567-1568) Malî Yılına âit bir Osmanlı Bütçesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası, C. 19, Sayı 1-4, (Ekim 1957-Temmuz 1958), ss. 277-332.
BARKAN, Ömer Lütfi; (1960c), “1070-1071 (1660-1661) Tarihli Osmanlı Bütçesi ve Bir Mukayese”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası, C. 17, Sayı 1-4, (Ekim 1955-Temmuz 1956), ss. 304-347.
BARKAN, Ömer Lütfi ; (1960d), “1079-1080 (1669-1670) Malî Yılına âit Bir Osmanlı Bütçesi ve ekleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası, C. 17, Sayı 1-4, (Ekim 1955-Temmuz 1956), ss. 225-303.
ÇAKIR, Baki; (2006), “Geleneksel Dönem Osmanlı Bütçe Gelirleri”, Mehmet GENÇ ve Erol ÖZVAR (Haz.), Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, C. 1, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul, ss. 167-196.
ÇELİK, Gülfettin; (2006), “Osmanlı Devletinde Merkezî Hazinenin Maliye Büroları”, Mehmet GENÇ ve Erol ÖZVAR (Haz.), Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, C. 1, İstanbul, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2006, ss. 115-147.
EMECEN, Feridun; (1992), “Baş Muhasebe Kalemi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. V, İstanbul, ss. 133-135.
GENÇ, Yusuf İhsan, vd; (2000), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Re- hberi, 2. bs., Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 42, İstanbul.
GENÇ, Mehmet ve Erol ÖZVAR; (2006), Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
KARAMURSAL, Ziya; (1989), Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler, 2. bs., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
ÖZCAN, Abdulkadir; (2003), Kānûnnâme-i Âl-i Osman, Kitabevi, İstanbul.
ÖZVAR, Erol; (2006), “Osmanlı Devleti’nin Bütçe Harcamaları”, Mehmet GENÇ ve Erol ÖZVAR (Haz.), Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, C. 1, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 2006, İstanbul, ss. 197-238.
ÖZVAR, Erol; (1999), “Rum Eyaletine Ait H. 1043-44/ M. 1634-5 Tarihli Bütçenin Tahlili”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. III, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 150-157.
PAKALIN, M. Zeki; (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Tarihi Sözlüğü 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
SAHİLLİOĞLU, Halil; (1985), “1524-1525 Osmanlı Bütçesi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, C. 41, Sayı 1-4, ss. 415-458.
SELANİKİ, Mustafa Efendi; (1999),İpşirli (Haz.), 2. bs., C. II, Ankara. Tarih-i Selânikî, Mehmet
SERTOĞLU, Midhat; (1986), Osmanlı Tarih Lugâtı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
TABAKOĞLU, Ahmet; (2008), TürkYayınları, İstanbul. İktisatTarihi, 8 bs., Dergah
TABAKOĞLU, Ahmet; (1985), “XVII ve XVIII Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakultesi Mecmuası Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, C. 41, Sayı 1-4, ss. 415-458.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; (1948), Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, An- kara.
Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Arşivi D Kodu (TSMA.d) Defter No: 54
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 1207
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 581