Problem durumu: Bu kuramsal çalışmada, yeni ve özgün bir yetişek türü olarak belirlenip eğitim literatürüne sunulan karşıt yetişeğin olgusal ve düşünsel temelleri ele alınmıştır. Devletin uzak ve yakın hedeflerine göre insanları yetiştirme sürecine, resmi yetişek denebilir. Bu iş, devlet ve diğer kurumlarca kabul edilip yürürlüğe konan resmi yetişekler yoluyla yapılmaya çalışılır. Devlet bu tür programı, kendi anayasasına göre hazırlar. Anayasa onun politik hedeflerini gösterir. Her devlet, anayasasına göre okullarda okutulacak resmi yetişekleri düzenleyip yürürlüğe koyar ve bunları denetler. İşte bu tür yetişek, resmidir. Devlete bağlı tüm kurumlar, bu yetişeğe göre insan yetiştirmek ve istihdam etmek zorundadır. Örtük Yetişek, resmi yetişeğin dışında, genellikle onun gizil hedeflerini gerçekleştirmek için el altından işletilen, bu arada farklı hedeflerin de kazanılmasını sağlayan yetişeklere örtük yetişek denebilir. Örtük yetişek, bir bakıma resmi yetişeğin dışında öğrencilerin kazandıklarının tümü olarak ele alınabilir. Bu tanımdan hem resmi yetişeği destekleyen, hem de desteklemeyen öğelerin örtük yetişekte yer alabileceği çıkarılabilir. Karşıt Yetişek; resmi yetişeğin hedeflerinin tam karşıtını savunan kişileri yetiştirmek üzere oluşturulan yetişek olarak tanımlanabilir. Dikkat edilirse, o; örtük yetişekten farklı bir özelik içermektedir. Örtük yetişek resmi yetişeğin gizil amaçlarını kişilere kazandırmak için devreye girebilir. Onun resmi yetişeği tümüyle ortadan kaldırmak, onu yok etmek, yerine tam tersi olan kendi amaçlarını koymak gibi bir ereği yoktur. Oysa karşıt yetişek, resmi yetişeği ortadan kaldıracak, yani onun savunduğu amaçların tam tersini savunan, kurulu ideolojiyi, düzeni, yapıyı, kurum ve kuruluşları, değer ve inançları yıkıp yenisini kuracak bireyleri yetiştirmek için işe koşulur. Bunu önceleri açıkça yapamaz; çünkü örtük yetişeğin içine gömülü haldedir; üstelik ilk başları gücü de buna yetmez. İnsanlık tarihindeki tüm yeniliklerin, devrimlerin içinde bu karşıt yetişek vardır. Göçebe toplumdan, yerleşik tarım toplumuna, oradan feodal topluma, sonra sanayi ve bilgi toplumuna geçişlerin her biri, bir bakıma karşıt yetişekler yoluyla gerçekleşmiştir. Ayrıca insanın biyolojik ve kültürel evriminde de bu özelikler gözlenebilir. Yani biyolojik olarak çalışan bir karşıt yetişek olduğu gibi, kültürel olarak çalışan bir karşıt yetişek de vardır. Resmi ve örtük yetişeğin içinde önceleri gömülü halde olan karşıt yetişek, onların zaaflarından yararlanarak gelişir ve beş evreden geçerek resmi yetişek haline gelebilir. Araştırmanın amacı: Resmi, örtük ve karşıt yetişeğin benzer ve farklı yanları nelerdir? Karşıt yetişek nasıl bir gelişme göstermektedir? Yöntem: Kaynak taraması yapılarak kuramsal bir yapı ortaya konulmuştur. Bulgular: Karşıt yetişek resmi ve örtük yetişeğin içinde gömülü haldedir ve Kuluçka Dönemi, Palazlanma Dönemi, Ortaya Çıkış Dönemi, Baş Kaldırma ve Direnme Dönemi, İşbaşında Olma Dönemi olmak üzere beş aşamadan geçerek oluşumunu tamamlar. Her yaşamın içinde, onun karşıtı olan ölümün bulunması gibi, her resmi ve örtük yetişeklerin içinde de karşıt yetişek vardır. Bu, şimdilik kaçınılmazdır. Karşıt yetişek, yaşama yeni bir yanıttır. Resmi ve örtük yetişeğin çözemediklerine yeni bir çözüm, bireyin ve toplumun kurtuluşu için yeni bir yol olabilir. Nitekim feodaliteye karşı krallık, krallığa karşı cumhuriyet ve çoğulcu temsili demokrasi, bunlara karşı doğrudan demokratik ve teknolojik yönetim birbirlerinin karşıtıdırlar; yani insanoğlunun yaptığı her sentez, oluşturduğu her yeni uygarlık, bir karşıt yetişektir. Bir başka değişle tarım, göçebe topluma göre karşıt, sanayi, toplumuna göre ise resmi yetişektir. Sanayi, toplumu da feodal topluma göre karşıt; fakat bilgi toplumuna göre ise resmi yetişektir. Tüm bilimsel, sanatsal, felsefi, dinsel, politik, ekonomik, toplumsal vb. modeller ve görüşler yeni ve özgün olunca, yaşamı yeniden oluşturunca, sentezleyince; kendinden öncekine tepki oluşturup onun temel sayıltılarını ve önermelerini ret edince karşıt yetişektir. Karşıt yetişek resmi ve örtük yetişeğin yerini alınca, kendisi resmi yetişek olur. Sanayi toplumu, tarım toplumunun yerini alana kadar karşıt yetişek; alınca ise, resmi yetişek olur. Diğer her türlü sistem de aynı özeliği taşır. Batlamyus’un evren görüşü resmi yetişek olunca, ona karşı çıkan Galileo- Newton görüşü karşıt yetişek olarak işler. Onun yerini alınca, resmi yetişeğe dönüşür. Ona da karşı çıkan Einstein’ın evren görüşü, karşıt yetişek olarak devreye girer. Bu süreç biteviyedir. Genellikle çoğu karşıt yetişek, bireyi ve toplumu daha ileriye, mutluluğa, tutarlı bir yaşama doğru götürebilir. Böyle bir durumda, karşıt yetişek yaşamın yeniden üretilmesini sağlayabilir. Bu çok önemli bir katkıdır. Yeniden diriliştir. Böyle olmasına rağmen, bazı karşıt yetişekler toplumun geriye gitmesine, tutarlı değerlerden vazgeçmesine, mutsuzluğa itilmesine, hatta toplumun, insanlığın yok olmasına neden olabilir. Tarihte bunun örnekleri; bağımsızlıktan köleliğe, çoğulcu demokratik toplumdan totaliter, baskıcı yönetimlere geçişte görülebilir. Bazen karşıt yetişeği, tek bir lider oluşturup uygulayabilir. Bu tür liderler çok azdır. Deli Petro ve Atatürk bunlardan ikisidir. Her karşıt yetişek, resmi ve örtük yetişeğe bir tepki olarak ortaya çıkar. Karşıt yetişeğin en zayıf olduğu zaman, kuluçka ve palazlanma dönemidir. Bu dönemde onun düşünsel, ekonomik ve insani kaynakları kesilir; resmi ve örtük yetişekler memnuniyetsizliklere, kısa düşmelere, karşılanmayan gereksinimlere yanıt verir, çağdaş bilim, sanat ve düşünü işe koşarsa, karşıt yetişek yaşayamaz. Bunu başarmanın diğer bir yolu da, resmi ve örtük yetişeklerin içinde, onun savunduklarını savunup yaşama geçirmekle, yani elinden silahlarını ve kozlarını alarak boğulmasını sağlamakla olabilir; fakat bu iş, o kadar kolay değildir. Resmi ve örtük yetişekler üzerinde yapılan pek çok araştırma bulunmaktadır. Bizde de örtük yetişek üzerinde bazı incelemeler ve yayınlar y