Mesleki Olgunluğun Yordayıcısı Olarak Beş Faktör Kişilik Özelliği

Problem Durumu: Türkiye’de öğrencilerin meslek tercihlerinin belirginleşmeye başlaması lise döneminde olmaktadır. Ancak öğrencilerin bu tercihlerini kendi yetenek, ilgi, değer ve kişilik özellikleri gibi temel faktörleri dikkate alarak yaptıklarını söylemek oldukça güçtür. Türkiye’de mesleklere yüklenen değerler, iş bulma olanakları gibi faktörler nedeni ile öğrencilerin lise tercihleri biçimlenmektedir. Öğrencilerin meslek seçimlerini daha sağlıklı yapabilmeleri için yeterli mesleki olgunluğa sahip olmaları gerekir. Lise öğrencilerinin kişilik özelliklerinin mesleki olgunluk düzeyi üzerindeki etkisinin belirlenmesi farklı kişilik yapılarına sahip lise öğrencileri için mesleki rehberlik ve danışmanlık uygulamalarına katkı sağlayacaktır. Meslek seçiminin doğru yapılabilmesi için bazı temel yetkinliklere ihtiyaç vardır. Bu yetkinliği ifade eden kavram mesleki olgunluk kavramıdır. Mesleki olgunluk kavramı genel olarak meslek seçimi ile ilgili planlar yapabilme, mesleklere ilişkin farkındalık sahibi olma ve meslek seçimi sorumluluğunu üstlenebilme olarak tanımlamaktadır. Mesleki olgunluk üzerine yapılan çalışmalarda kişilik özelliklerinin etkisinin incelendiği araştırma sayısı çok az sayıdadır. Bireyin meslek seçiminde dikkate alınması gereken özelliklerinden biri de kişilik özellikleridir. Kişilik, bir bireyin değişik durumlarda nasıl davranacağının belirlenmesinde etkilidir. Bu açıdan bakıldığında kişilik, bireyin mesleki kararını, meslek seçimini, iş performansını ve mesleki doyumunu etkiler. Kişilik, bireyi diğerlerinden ayıran düşünsel, duyuşsal ve davranışsal farklılıklar olarak tanımlanmaktadır. Kişiliğin açıklanması ve tanımlanması ile ilgili literatürde birçok yaklaşım öne sürülmektedir. Bu yaklaşımlardan biri de özellik yaklaşımıdır. Beş faktör kişilik yapısı temel bazı özellikler çerçevesinde yapılandırılması konusunda görüş ayrılıkları içerse de genel kabul gören bir yapı olarak değerlendirilebilir. Beş faktör modelinde kişilik özellikleri dışadönüklük, nevrotizm, uyumluluk, sorumluluk ve açıklık boyutlarında değerlendirilmektedir. Dışadönük kişilik tipindeki bireyler, pozitif duygulara sahip girişimci ve sosyal ilişkileri güçlüdür. Bu bireyler farklı kültürden olan kişilere açık ve sosyal uyum düzeyleri yüksektir. Nevrotizm boyutunun kişilik özelliklerine sahip olan bireyler stres içeren durumlarda hemen etkilenirler. Zorluklarla baş etme becerileri düşük olduğundan duygusal anlamda tepkili ve reaktiftirler. Yaşadıkları duygu değişimleri nedeniyle sıklıkla depresyon, anksiyete ve öfke yaşarlar. Uyumluluk kişilik özelliklerine sahip olan bireyler, sosyal ilişkilerinden nazik, sevecen, iş birliği halinde çalışmayı tercih eden bir kişilik yapısı sahiptirler. Sorumluluk boyutunun kişilik özelliklerine sahip olan kişiler davranışlarında dikkatli, iç disiplini yüksek ve benzer davranışlar sergileme konusunda tutarlı, özenli ve sorumluluk düzeyi yüksek özellikler gösterirler. Son olarak açıklık kişilik özelliğine sahip bireyler meraklı, çok yönlü düşünebilen, yaratıcı, çevredeki değişimlere duyarlı, hayal gücü yüksek, yeniliklere açık ve risk alabilen kişililerdir. Bu araştırma farklı kişilik özelliklerine sahip lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin belirlenmesinde literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu araştırma sonuçları okullarda çalışan okul rehber öğretmenlerinin hangi kişilik özelliklerine sahip öğrencilerin meslek seçimi ile ilgili daha fazla yardıma ihtiyaç duyduklarını belirlemeyi kolaylaştıracaktır.Araştırmanın Amacı: Bu tarama çalışmasının amacı lise öğrencilerinin beş faktör kuramına dayalı kişilik özellikleri (dışadönüklük, nevrotizm, uyumluluk, sorumluluk ve açıklık) ile mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Aşağıda yer alan soruları cevaplamak için 429 lise öğrencisinden sağlanan veriler kullanılmıştır.· Lise öğrencilerinin kişilik özellikleri ile mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki korelasyon düzeyi nedir?· Lise öğrencilerinin kişilik özellikleri mesleki olgunluklarını ne düzeyde yordamaktadır?Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırma ilişkisel tarama modelinde, nicel bir araştırmadır. Araştırmanın evreninin Malatya ili Yeşilyurt merkez ilçesinde bulunan 15119 lise öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini 248’i kız (58%) ve 181’i erkek (42%) erkek toplam 429 lise öğrencisinden oluşmaktadır. Örneklemin 39’u (9%) dokuzuncu sınıf, 128’i (%30) 10.sınıf ve 262’si (%61) 11.sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır. Araştırma kapsamında öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerini ölçmek için “Mesleki Olgunluk Ölçeği” kullanılmıştır. Öğrencilerin kişilik özelliklerinin ölçülmesinde ise, “Beş Faktör Kişilik Özellikleri Testi” kullanılmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemek için korelasyon analizi; bağımsız değişkenlerin her birinin tek başına mesleki olgunluk üzerindeki yordayıcı etkisini incelemek için çoklu regresyon analizi kullanılmıştır.Araştırmanın Bulguları: Mesleki olgunluk ile kişilik tipleri arasındaki ikili korelasyonlar değerleri -.29 ile .40 arasında değişmektedir. Mesleki olgunluk ile dışadönüklük (r=.21, p<.05), uyumluluk (r=.19, p<.05), açıklık (r=.19, p<.05) ve sorumluluk (r=.18, p<.05) arasında anlamlı pozitif ilişki vardır. Mesleki olgunluk ile nevrotizm (r=-.23, p<.05) arasında ise anlamlı negatif ilişki vardır. Regresyon analizinde modele sokulan bağımsız değişkenlerin (dışadönüklük, nevrotizm, uyumluluk, sorumluluk ve açıklık) mesleki olgunluğu anlamlı düzeyde yordadığı görülmektedir (R² =.12, F(4,424)= 11.560, p <.05). Bağımsız değişkenlerin modelin %12’sini açıkladığı görülmüştür. Bağımsız değişkenlerin modele katkıları değerlendirildiğinde en önemli katkının nevrotizm (β=-.158, p< .05) bunu sırasıyla dışadönüklük (β=.148, p< .05), açıklık (β=.109, p< .05), uyumluluk (β=.090, p< .05) ve sorumluluk (β=.083) geldiği anlaşılmaktadır. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Araştırma sonucunda beş faktör kişilik özelliklerinden dışadönüklük, açıklık, nevrotizmin mesleki olgunluğu anlamlı olarak yordadığı görülmüştür. Dışadönüklük kişilik özelliği ile açıklık kişilik özelliği mesleki olgunluğu pozitif yönde yordarken, nevrotizm kişilik özelliği mesleki olgunluğu negatif yönde yordamaktadır. Çevreleri ile kolaylıkla iletişim kurabilen dışarıya açık ve sosyal olan dışadönük kişilik özelliğine sahip bireylerin mesleki olgunluk düzeyinin yüksek olduğu görülmektedir. Aynı şekilde gelişmelere açık, kendi ile ilgili sorgulamaları rahatlıkla yapabilen ve araştırıcı bir kişilik özelliğine sahip olan açıklık kişilik tipinde olmak mesleki olgunluğu pozitif yönde anlamlı bir şekilde yordamaktadır. Bunların aksine kendine güvensiz, içe kapanık ve değişimi kendi için tehdit olarak gören nevrotik kişilik tipinde olmak mesleki olgunluğu negatif yönde anlamlı bir şekilde yordamaktadır. Elde edilen bulgular genel olarak değerlendirildiğinde lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin yükselmesi için çevreleri ile iletişim kurmaları, sosyal becerilerinin arttırılması ve bilgi kaynaklarına rahatlıkla ulaşmaları için cesaretlendirilmeleri gerekmektedir. Özellikle içe kapanık, kaygılı kişilik özelliklerine sahip olan öğrencilerin meslekler ile ilgili bilgi edinmelerinde internet, dergi ve kitap gibi kaynaklara nasıl ulaşacakları açık bir şekilde planlanarak sunulmalıdır. Dışadönük ve açıklık kişilik tipindeki bireyler kendi özellikleri ve mesleklerin gereklilikleri ile ilgili bilgilere iletişim becerileri ve öğrenme motivasyonları ile ulaşırken nevrotik kişilik özelliğine sahip öğrencileri aynı güçlü donanıma sahip değillerdir. Bu nedenle nevrotik tiplerin söz konusu meslek seçimi süreci ile ilgili bilgilere kendi kişilik özelliklerinin sınırlarını tehdit etmeyecek yani sosyal ilişki kurmaları için yüksek beklenti oluşturulmayacak şekilde planlamalar yapılarak yardım edilmelidir. Ayrıca, konuyla ilgilenen araştırmacılara yönelik olarak, yapılan araştırma sonucunda elde edilen bulgular ve sınırlılıkları çerçevesinde çeşitli önerilerde bulunulabilir. Öncelikle araştırma kapsamında elde edilen bulguların geçerlilikleri farklı örneklem grupları üzerinde sınanması faydalı olacaktır. Araştırma kapsamında elde edilen bulgular, ölçekler aracılığıyla elde edilmiş dolaylı bir gözlemi yansıtmaktadır. Konu ile ilgili nitel araştırmalar yapılarak farklı kişilik tiplerine sahip lise öğrencilerinin meslek seçimi süreci ile ilgili yaşadıkları süreç ve karşılaştıkları güçlüklerle nasıl baş ettikleri ile ilgili daha detaylı bir araştırma yapılabilir.

Anahtar Kelimeler:

Beş faktör, mesleki olgunluk, kişilik, meslek seçimi, lise.

Five-Factor Personality Traits as Predictor of Career Maturity

Purpose: This study aims to determine the predictive strength of personality traits based on the five-factor theory on the level of career maturity Research Methods: The sample of the study included a total of 429 high school students, 248 females (57.8%) and 181 males (42.2%). The study utilized the “Career Maturity Scale” to determine the students’ career maturity levels. To measure the personality traits of the students, the “Five-Factor Personality Traits Test” was usedFindings: Results showed that the personality trait variables included in the model altogether significantly predicted career maturity (R= .35, R² =.12, p<.05). It has been observed that, in the model, independent variables explained 12% of the variance in career maturity. When the contribution of each independent variable to the model was analysed, the highest contribution came from neuroticism (β=-.158), followed by extraversion (β=.148), openness (β=.109), agreeableness (β=.090), and conscientiousness (β=.083). Implications for Research and Practice: Findings of the study demonstrated that high school students should be encouraged to interact with people around them and access sources of information easily. Furthermore, their social skills should be enhanced to increase their career maturity levels. The ways to access resources to learn about various occupations, such as the Internet, magazines, and books, should be planned and presented for students, especially those with introverted and anxious personality traits.

Keywords:

five factor career maturity personality career choice high school.,

PDF

___

Akbalik, G. (1991). Career maturity of secondary school students (Unpublished master dissertation) [Ortaokul III. sinif ogrencilerinin mesleki olgunluk duzeyleri]. Ankara University, Ankara, Turkey.
Bacanli, H., İlhan, T., & Aslan, S. (2009). Development of a personalıty scale based on five factor theory: Adjective based personality test (ABPT) [Bes faktor kuramina dayali bir kisilik olceginin gelistirilmesi: Sifatlara dayalı kisilik testi]. Turk Egitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 261-279.
Barrick, M.R., & Mount, M. K. (1991). The big five personality dimensions and job performance: A meta-analysis. Personnel Psychology, 44(1), 1-26. DOI: 10.1111/j.1744-6570.1991.tb00688.x
Binbasioglu, C. (1983). Counseling [Rehberlik] (4.Edition). Ankara: Binbasioglu Yayincilik.
Blustein, D. J. (1998). A canonical analysis of career choise crystallization and vocational maturity. Journal of Counseling Psychology, 35(3), 294-297.
Brislin, R. W., & Kevin, D. L. (2006). Culture, personality and people’s uses of time: Key interrelationships. In M. Hersen, J. C. Thomas, & D.
L. Segal (Eds.). Comprehensive handbook of personality and psychopatology (pp. 44-64). New Jersey: John Wiley and Sons.
Brown, D. (2003). Career information, career counseling and career development. ABD: Pearson Education, Inc.
Burger, J. M. (2006). Personality (İ. D. Erguvan Trans.). İstanbul: Kaknus Yayinlari.
Busacca L. A., & Taber, B. J. (2002) The career maturity inventory-revised: A preliminary psychometric investigation. Journal of Career Assessment, 10(4), 441-145. DOI: 10.1177/1069072702238406
Caligiuri, P. M. (2000). The big five personality characteristics as predictors of expatriate’s desire to terminate the assignment and supervisor-rated performance. Personnel Psychology, 53(1), 67-68. DOI: 10.1111/j.1744-6570.2000.tb00194.x
Choi, S., Hutchison, B., Lemberger, M. E., & Pope, M. (2012). A longitudinal study of the developmental trajectories of parental attachment and career maturity of South Korean adolescents. The Career Development Quarterly, 60(2), 163-177. DOI: 10.1002/j.2161-0045.2012.00014.x
Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1995). Domains and facets: Hiyerarchical personality assessment using the revised neo personality inventory. Journal of Personality Assessment, 64(1), 21-50.
Crant, J.M. (2006). Personality and careers. In J. Greenhaus & G. Callanan (Eds.), Encylopedia of career development (pp. 627-634). SAGE Reference Publication.
Creed, P.A., & Patton, W. (2002). Predicting two components of career maturity in school based adolescents. Journal of Career Development, 29(4), 277-290.
Creswell, J.W. (2014). Research design qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (Fourth Editions). SAGE Publications, Inc. David, J. P., & Suls, J. (1999). Coping efforts in daily life: Role of big five traits and problem appraisal. Journal of Personality, 67(2), 265-294.
Dhillon, U., & Kaur, R. (2005). Career maturity of school children. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 31(1), 71-76.
Field, A. P. (2009). Discovering statistics using SPSS: and sex and drugs and rock 'n' roll (third edition). London: Sage publications.
Field, S. (2008). Career coach: Managing your career in education. New York: Ferguson Publishing, Inc.
Flouri, E., & Buchanan, A. (2002). The role of work-related skills and career role models in adolescent career maturity. The Career Development Quarterly, 51(1), 36-43. DOI: 10.1002/j.2161-0045.2002.tb00590.x
Fowler, F. J. (2009). Survey research methods (Fourth Editions). Thousand Oaks CA: Sage Inc.
Goldberg, L. R. (1981). Language and individual differences: The search for universals in personality lexicons. In L. Wheeler (Ed.) Review of personality and social psychology (pp.141-165). Beverly Hills, CA: Sage.
Goldberg, L. R. (1990). An alternative description of personality: The big-five factor structure. Journal of Personality and Social Psychology, 59(6),1216-1229.
Gosling, S. D., Rentfrow, B. J., & Swan, W. B. J. (2003). A very brief of the big five personality domains. Journal of Research in Personality, 37(2003), 504-528. doi:10.1016/S0092-6566(03)00046-1
Gulbahce, A. (2007). An analysis of self image and social comparison of the students who have different career maturity levels [Mesleki olgunluk duzeyleri farklı olan ogrencilerin sosyal karsilastirma ve benlik imgelerinin incelenmesi] (Unpublished doctoral dissertation). Ataturk Universitesi, Erzurum, Turkey.
Harlow, A. J., & Bowman, S. L. (2016). Examining the career decision self-efficacy and career maturity of community college and first-generation students. Journal of Career Development, 43(6) 512-525. DOI: 10.1177/0894845316633780
Hockenbury, D. H., & Hockenbury, S.E. (2010). Psychology. New York: Worth Publishers. John, O. P., & Srivastava, S. (1999). The big five trait taxonomy: History, measurement and theoretical perspectives. Pervin, L.A., & John,
O.P. (Eds.). Handbook of personality (pp. 102-138). New York: Guilford Press.
Kail, R.V., & Cavanaugh, J. C. (2008). Human development: A life-span view (5th edition). Belmont, CA: Wadsworth/ Cengage Learning.
Kaplan, D. M., & Brown, D. (1987). The role of anxiety in career indecisiveness. Career Development Quarterly, 36(2), 148-162.
Kelly, K. R., & Colangelo, N. (1990). Effects of academic ability and gender on career development. Journal of The Educations of Gifted, 13(2),168-175.
Kuzgun, Y., & Bacanli, F. (1996). Mesleki olgunluk olcegi el kitabi [Career maturity scale manual]. Ankara: MEB Talim Terbiye.
Kuzgun, Y. (2000). Meslek danismanligi kuramlar uygulamalar. Nobel Yayin Dagitim. Ankara
Liu, Y., Peng, K.Z., Mao, Y., & Wong, C.S. (2016). Different forms of relationships between vocational interests and career maturity in Chinese context. Journal of Career Development, 4(1), 1-15. DOI: 10.1177/0894845316661831
Lounsbury, J. W., Hutchens, T., & Loveland, J. M. (2005). An investigation of big five personality traits and career decidedness among early and middle adolescents. Journal of Career Assessment, 13(1), 25-39. DOI: 10.1177/1069072704270272
Lounsbury, J. W., Park, S. H., Sundstrom, E., Williamson, J. M., & Pemberton, A. E. (2004). Personality, career satisfaction and life satisfaction: Test of a directional model. Journal of Career Assessment, 12(4), 395-406. DOI: 10.1177/1069072704266658
Lundberg, D. J. (1995). A comparison of career maturity and personality preferences between Mexican-American and Anglo-American adolescents (Unpublished doctoral dissertation). University of North Carolina, Greensboro.
McCrae, R. R., & Costa, P. T. (2006). Personality in adulthood, A five-factor theory perspective (Second Edition). New York: Guilford Press.
Moody, M. C. (2007). Adaptive behaviour in intercultural environments: The relationship between cultural intelligence factors and big five personality traits (Unpublished doctoral dissertation). George Washington University, Washington.
Nauta, M. M. (2007). Career interests, self-efficacy, and personality as antecedents of career exploration. Journal of Career Assessment, 15(2), 162-180. DOI: 10.1177/1069072706298018
Patton, W., & Creed, P. (2007). The relationship between career variables and occupational aspirations and expectations for Australian high school adolescents. Journal of Career Development, 34(2), 127-148. DOI: 10.1177/0894845307307471
Patton, W., & Creed, P. A. (2001). Developmental issues in career maturity and career decision status. The Career Development Quarterly, 49(4), 336-351. DOI: 10.1002/j.2161-0045.2001.tb00961.x
Patton, W., Creed, P. A., & Muller J. (2002). Career maturity and well-being as determinants of occupational status of recent school leavers: A brief report of an Australian study. Journal of Adolescent Research, 17(4), 425-435.
Patton, W., Watson, M. B., & Creed, P. A. (2004). Career maturity of Australian and South African high school students: Developmental and contextual explanations. Australian Journal of Career Development, 13(1), 33-41. DOI: 10.1177/103841620401300106 · Source: OAI
Paunonen, S.V., Jackson, D. G., Forsterling, F., & Trezebinski, J. (1992). Personality structure across cultures: A multimethod evaluation. Journal of Personality and Social Psychology, 62(3), 447-456.
Post-Kammer, P. (1987). Intrinsic and extrinsic work values and career maturity of 9 th-and 11th-grade boys and girls. Journal of Counseling and Development, 65(8), 420-423. DOI: 10.1002/j.1556-6676.1987.tb00746.x
Powell, D. F., & Luzzo, D. A. (1998). Evaluating factors associated with the career maturity of high school students. The Career Development Quarterly, 47(2), 145-158. DOI: 10.1002/j.2161-0045.1998.tb00548.x
Roccas, S., Sagiv, L., Schwartz, S. H., & Knafo, A. (2002). The big five personality factors and personal values. Personality and Social Psychology Bulletin, 28(6), 789-801. DOI: 10.1177/0146167202289008
Salgado, J. F., Viswesvaran, C., & Ones, D. S. (2001). Predictors used for personnel selection: An overwiev of constructs, methods and techniques. In N. Anderson, D.S. Ones, H.K. Sinangil & C. Viswesvaran (Eds.), Handbook of industrial work and organizational psychology (pp.165-199). London: SAGE Publication.
Savickas, M. L. (1984). Career maturity: The construct and its measurement. Vocational Guidance Quarterly, 32(4), 222-231.
Savickas, M. L., Briddick, W. C., & Watkins, J. E. (2002). The Relation of career maturity to personality type and social adjustment. Journal of Career Assessment, 10(1), 24-41.
Schmitt, D. P., Allik, J., McCrae, R. R., & Martinez, V. B. (2007). The geographic distribution of big five personality traits: Patterns and profiles of human self-description across 56 nations. Journal of Cross-Cultural Psychology, 38(2),173-212.
Seibert, S. E., & Kraimer, M. L. (2001). The five-factor model of personality and career success. Journal of Vocational Behavior, 58(1), 1-21. http://dx.doi.org/10.1006/jvbe.2000.1757
Seligman, L. (1980). Assessment in developmental career counseling. Cranston: Carroll Press.
Somer, O. (1998). The structure of adjectives defining personality traits in Turkish and the five factor model. Turk Psikoloji Dergisi, 13(42),17-32.
Somer, O., & Goldberg, L. R. (1999). The structure of Turkish trait descriptive adjectives. Journal of Personality and Social Psychology, 76(3), 431- 450.
Super, D. E. (1977). Vocational maturity in mid-career. Vocational Guidance Quarterly, 25(4), 294-302. DOI: 10.1002/j.2164-585X.1977.tb01242.x
Super, D. E., & Overstreet, P. L. (1960). The vocational maturity of ninth grade boys. New York: Bureau of Publications.
Watson, D., & Clark, L. A. (1992). On traits and temperament: General and specific factors of emotional experience and their relation to the five-factor model. Journal of Personality, 60(2), 441-476. DOI: 10.1111/j.1467-6494.1992.tb00980.x