Problem durumu: Türk eğitim sistemi sınav odaklıdır. Türkiye’de Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS), adayların ve anne babaların en önemli stres kaynaklarından biri haline gelmiştir. ÖSS’ye hazırlanan öğrencilerin gündelik yaşamı tam bir cefa içinde geçmektedir. Öğrenciler bir yandan okul derslerini başarmak için çalışırken öte yandan dershanelere devam etmekte; okulun ve dershanenin verdiği ödevleri yetiştirmek durumunda kalmaktadırlar. Hafta sonları dahil, adaylar, her gün toplu taşıma araçlarında veya okul servis araçlarında saatlerce yolculuk yapmakta, zaman ve enerji harcamaktadırlar. Sınavlar adolesanların yaşamında önemli bir stres kaynağıdır (Peleg and Klingman, 2002). Farklı kültürlerde öğrenciler arasında sınav kaygısının yaygınlığı % 25 ile % 30 arasındadır (McDonald, 2001). Buna karşın, Türkiye’de ÖSS, OKS sınavlarına hazırlanan öğrenciler arasında yüksek sınav kaygısının yaygınlığı % 42 kadardır (Yıldırım, 2007). Sınav kaygısı, bir değerlendirilme durumunda yaşanan stresin yarattığı fizyolojik, bilişsel ve duygusal tepkiler olarak tanımlanabilir (Spielberger, 1980). Hall (2005, p:1) sınav kaygısını, sınav öncesinde ve sınav sırasında yaşanan korku, endişe ve heyecan olarak tanımlamaktadır. Sınav kaygısı, bilişsel sınav kaygısı olarak da değerlendirilebilir (Cassady ve Johnson, 2002; Lufi ve Darliuk, 2005; Spielberger, 1980). Sınav kaygısının kuruntu (worry) ve heyecansallık (emotionality) olmak üzere iki temel boyutu bulunmaktadır (Hembree, 1988; Spielberger, 1980). Sınav kaygısı, tüm sosyo ekonomik gruplarda yaşanmaktadır. Kız öğrenciler arasında sınav kaygısı daha yaygındır. Sınav kaygısı, düşük performansa eşlik etmektedir (McDonald, 2001; Moutafi, Furnham, Tsaousis, 2006). Ayrıca, sınav kaygısı öğrencilerde bazı psikolojik semptomlara da eşlik etmektedir. Örneğin, Lufi ve Darliuk (2005), yüksek sınav kaygısı olan grubun hypochondriasis, depression, hysteria, psychoparhic deviate, masculinity-femininity, paranoia, psychasthenia, schizophrenia, social introversion boyutlarında sınav kaygısı olmayan gruptan daha fazla semptom gösterdiklerini saptamışlardır. Yüksek sınav kaygısının azaltılması, hem adayların akademik performanslarının artması, hem de stresin olumsuz sonuçlarından korunabilmeleri için gerekli görünmektedir. Aile çevresi ile sınav kaygısı arasında anlamlı ilişkiler olduğunu gösteren araştırmalar bulunmaktadır (Ahlawat, 1989; Peleg, 2002; Zeidner, 1997). Ancak, sınav kaygısını azaltmaya yönelik müdahalelerin genellikle öğrencilere yönelik olarak yapıldığı görülmektedir. Oysa, sınav kaygısını azaltmak için öğrencinin yanı sıra öğrencinin ailesine de müdahale etmek gerekir. Amaç: Bu çalışmanın birinci amacı, ÖSS adaylarında sınav kaygısının yaygınlığını belirlemektir. İkinci amacı, ÖSS adaylarının sınav kaygısını etkileyen ailesel faktörleri belirlemektir. Üçüncü amaç ise, adaylarla ilgi herkesin dikkatini sınav kaygısı ile ailesel faktörler arasındaki ilişkiye çekmektir. Yöntem: Araştırma kapsamına 2006-2007 öğretim yılı bahar döneminde, lise son sınıfta okuyan ve Ankara merkezinde bulunan sekiz dershaneden seçkisiz olarak alınan 479 (% 55) kız, 388 (% 45) erkek olmak üzere toplam 867 ÖSS adayı alınmıştır. Araştırmada, Speilberger tarafından geliştirilen ve Türkçe uyarlaması Öner (1990) tarafından yapılan Sınav Kaygısı Envanteri (SKE) ile “Aday Kişisel bilgi Formu” kullanılmıştır. Adaylarının sınav kaygısı kesme puanlarını belirlemek için, Öner‘in (1990) lise örneklem gruplarına ilişkin SKE tüm test standart puanları ve yüzdelik sıraları ölçüt olarak alınmıştır. Buna göre, SKE tüm testten 46 ve daha yüksek puan, adayın yüksek sınav kaygılı; 35-45 puan orta; 34 ve altı ise düşük sınav kaygılı olduğunu göstermektedir. Veriler, SPSS.11.5 programında ANOVA ve Scheffe Testi ile analiz edilmiştir. Bulgular: ÖSS adaylarından % 19’u “düşük”; % 42’si “orta”; % 39’u “yüksek” sınav kaygılı bulunmuştur. Batı toplumlarındaki öğrencilerle kıyaslandığında Türkiye’de sınavlara hazırlanan öğrencilerin daha yaygın olarak yüksek sınav kaygısı yaşadıkları öne sürülebilir. Elde edilen bulgular şöyledir: Annesi “orta okul” mezun olan adaylar, annesi “okuryazar- ilkokul”, “lise” ve “üniversite-YO” mezunu olan adaylara kıyasla daha yüksek sınav kaygılı bulunmuştur. Ailesinde “sık” sert tartışma yapılan adaylar yüksek sınav kaygılı; ailesinde “seyrek” tartışma yapılan veya “hiç” tartışma yapılmayan adaylar ise orta düzeyde sınav kaygılı bulunmuştur. Ailedeki sorunların kendisine “oldukça” yansıtıldığını belirten adaylar yüksek sınav kaygılı; “kısmen” yansıtıldığını ve “hiç” yansıtılmadığını belirten adaylar ise orta düzeyde sınav kaygılı çıkmıştır. Genel olarak ailenin adaya güveni arttıkça buna paralel olarak adayın sınav kaygısının manidar olarak düştüğü görülmüştür. Ders çalışması için kendisine ailesinin “oldukça” baskı yaptığını belirten adayların yüksek sınav kaygılı; “kısmen” baskı yaptığını ve “hiç” baskı yapmadığını belirten adayların ise orta düzeyde sınav kaygılı olduğu saptanmıştır. Ailesinin “haftada bir” sosyal etkinliklere katılmasına izin verdiğini belirten adaylar düşük sınav kaygılı; “hiç” izin vermediğini belirten adaylar ise yüksek sınav kaygılı bulunmuştur. Buna karşın, “ailedeki kişi sayısı, babanın öğrenim düzeyi, ailenin ekonomik durumu, ailenin dindarlık düzeyi” değişkenlerine göre ise adaylarının yaşadıkları sınav kaygısı manidar olarak farklı çıkmamıştır. Bu araştırmadan elde edilen bulgular, ÖSS adaylarındaki yüksek sınav kaygısını azaltmak için, öğrencilerin yanı sıra, öğrencilerin ailelerine de müdahale etmek gerektiğini ortaya koymaktadır. Öneriler: Öğrencilerin yaşadığı yüksek sınav kaygısının eğitim sistemi ve kültürel özellikler ve daha başka değişkenler ile ilişkisi incelenebilir. “Orta okul” mezun olan anneler, diğer annelerden farklı olarak çocuklarıyla nasıl bir ilişki içindedirler? Bu konu, yapılacak başka araştırmalarda daha ayrıntılı olarak incelenebilir. Adayların sınav kaygısını azaltmak amacıyla, yüksek sınav kaygılı adaylara yönelik “sınav kaygısı il