Şiî Usûl Düşüncesinde İctihad Bağlamında Muâz Hadisinin Değeri

Muâz hadisi olarak bilinen ve Yemen’e vali olarak gönderildiğinde Hz. Peygamber’in “Ne ile hükmedeceksin?” sorusuna Muâz b. Cebel’in sırasıyla kitapla, sünnetle ve re’yimle şeklinde cevap verdiğinin rivayet edildiği hadis, Sünnî usûl âlimlerinin büyük çoğunluğu tarafından kabul görmüş ve kıyasın şer‘î delillerinden biri olduğunu ispat için kullanılmıştır. Buna mukabil Şiî âlimler kıyası kabul etmedikleri için bu hadisi reddetmişler ve batıl olduğunu iddia etmişlerdir. Bununla birlikte Şiî âlimler, sahih olduğu kabul edilse bile bu hadisin nas varken kıyasa başvurulmasının caiz olmadığını gösterdiğini ve kıyasın delillerinden olamayacağını belirtmişlerdir. Ayrıca onlar Muâz hadisini bilinen meşhur şekliyle kabul etmedikleri gibi hadisin “Kur’ân ve Sünnet’te hükmü bulunmayan meselelerin çözümünde Hz. Peygamber’e sorulması gerektiğini” belirten başka bir varyantını öne çıkarmışlardır. “Muâz’ın herhangi bir nas bulamadığı bir konuda Hz. Peygamber’e sorması ve cevabını beklemesi”ni ifade eden rivayetin öne çıkarılması Şia lehine çok önemli bir sonuç doğurmaktadır. Zira Sünnî kaynaklar-da meşhur olduğu şekliyle Muâz hadisi hem re’yin/kıyasın şer‘î bir delil olduğunu göstermekte hem de her dönemde bulunması zorunlu olan imam fikrine aykırılık arz etmektedir. Buna karşın “Hayır! Bana yaz/sor, ben de sana yazarım/cevap veririm” şeklindeki rivayet ise imamet anlayışını desteklemekte ve kıyasa değil imamın görü-şüne müracaat edilmesini istemektedir. Bu araştırmada Şia’nın kıyasın güçlü bir delili olarak sunulan Muâz hadisini batıl olarak nitelemelerinde, masum imam anlayışının etkisinin olup olmadığı incelenerek ilgili hadisi nasıl yorumladıkları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Şia, Caferî, Muaz Hadisi, İctihad, Masum İmam, İslam Hukuku

The Value of the Mu‘ādh Hadīth in the Context of Ijtihād in the Tought of Shī‘ī’s Usūl

When Mu‘ādh was sent to Yemen as governor, the hadīth that describes the answer of Mu‘ādh which “I will rule with Qur’ān, sunnah, and my opinion.” to the Prophet’s question that “What will you rule with? is known as the Mu‘ādh hadīth. This hadīth was accepted by the majority of Sunni scholars and was used to prove that it was one of the shar‘ī proofs of the qiyās. On the other hand, since the Shī‘ī scholars did not accept the qiyās, they rejected this hadīth and claimed that it was false. However, the Shī‘ī scholars argued that even if it is accepted to be true, this hadith shows that it is not permissible to apply to the qiyās in the presence of the Nass (Qur’ān and Sunnah), and also stated that this can not be evidence of the qiyās. In addition, they do not accept the famous form of the Mu‘ādh hadīth, as well as they put forward another variant of the hadīth which states that “In the resolution of issues that have no ver-dict in Qur’ān ‘and Sunnah, should be asked to the Prophet”. The highlighting of the narrative, which states that “Mu‘ādh asked the Prophet and waited for an answer on a subject that he could not find any Nass”, had a very important result in favor of Shī‘a. This is because the Mu‘ādh hadīth, which is famous in Sunni sources, both shows that the qiyās is a shar‘ī evidence and contradicts the idea of imāms that must be found in every period. However, the narrative in the form of “No! Write/ask me, I write to you/I will answer”, that supports the understanding of imāmah and wants to be consulted to the opinion of the imām, not the qiyās. In this study, it will be exami-ned whether the effect of the understanding of innocent imāms on the Mu‘ādh hadīth as false by the Shī‘a and how they interpret this hadīth which is presented as a strong proof of the qiyās.

Keywords:

Islamic Law, Shī‘a, Ja’farī, Mu‘ādh Hadīth, Ijtihād, Innocent Imām,

PDF

___

Akgül, Yusuf. “Fıkıh Usulüne Kaynaklığı Açısından Muâz Hadisinin Tahlili ve Tenkidi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/14 (2018), 193-222.
Aslan, Nasi. İslâm Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri. Adana: Karahan Kitabevi, 2019.
Aslan, Nasi - Aslan, Ömer Zahid. “Özgür Düşüncenin Fıkhî Tezâhürü -İctihat Kurumu-”. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (Üsküp/Kuzey Makedonya 2019. 841-845. Ankara: Sageya Yayıncılık, 2019.
Atik, Sefa. Sünnîliğin İzinde Caferî Fıkıh Usulünde Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017.
Bâcî, Ebû’l-Velîd. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdulmecîd Türkî. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2008.
Beyhakî, Ahmed b. el-Huseyn b. Ali. es-Sunenu’s-suğrâ. thk. Abdulmuʻtî Emin Kalʻacî. Pakistan: Câmiʻatu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1989.
Beyhakî, Ahmed b. Huseyn b. Ali. es-Sunenu’l-kubrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ’. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-kebîr. Haydarâbâd: Dâru’l-maârifi’l-Osmâniyye, 1361-1364.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü'l-Kur’ân. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1415/1994.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâfi’l-Kuveytiye, 1994.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullâh İnâyetüllâh Muhammed vdğ. Beyrut: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye - Dâru’s-Sirâc, 2010.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf Tâî Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Salâh b. Muhammed b. Uveyda. Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, 1997.
Çiftçi, Şaban. “Hadis Eğitiminde Usul-Pratik Bütünlüğü “Muâz Hadisi” Örneği”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11/2 (2015), 55-64.
Dârekutnî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ömer. el-ʻİlelu’l-vâride fî’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullâh. Riyâd: Dâru Taybe, 1985.
Dârimî, Abdullâh b. Abdurrahmân. Sunenu’d-Dârimî. thk. Huseyn Selim Esed. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 2000.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdüsselâm Abdüşşâfî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1993.
Gül, Sema. “Muâz b. Cebel’in Yemen’e Gönderilmesiyle İlişkilendirilen Rivâyetlerin Şekil Yönünden Tahlili”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2015), 183-208.
Hakyemez, Cemil. “Şii İmamiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”. Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2008), 7-36.
Hakyemez, Cemil. Şîa'da Gaybet İnancı ve Gâib On İkinci İmam. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
Hayta, Mustafa. Klasik Dönem Şiî-İmâmî Fıkıh Usulü Anlayışı. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2014.
İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. Musnedu‘l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuʻayb Arnâût - Âdil Murşid. b.y.: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saʻîd ez-Zâhirî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saʻîd ez-Zâhirî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
Kandemir, M. Yaşar. “el-Müsned”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/103. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Kuzudişli, Bekir. “Şia’da Rivayet Olgusunu Şekillendiren Temel Unsurlar”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018), 59-92.
Küleynî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Yaʻkûb. el-Kâfî. thk. Ali Ekber el-Gaffârî. Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1388/1968.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz. Mir’âtü'l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vusûl. Dersaadet: Matbaa-i Osmâniye, 1312.
Muhakkık el-Hillî, Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ el-Hüzelî. Meâricü’l-usûl. thk. Muhammed Hüseyn er-Rızavî. Kum: Müessesetü Âl-i Beyt, 1403.
Muzaffer, Şeyh Muhammed Rıza. Usûlü’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi’l-Matbûât, 1410/1990.
Nu’mânî, Ebû Zeyneb Muhammed b. İbrahim. Kitâbu’l-gaybe. thk. Fâris Hasûn Kerim. Kum: Envâru'l-hüdâ, 1422.
Orhan, Fatih. “İmam Serahsî’nin Hanefî Haber Teorisinin Oluşumundaki Rolü”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019), 39-60.
Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivâyetlerin Gerçek Mâhiyeti”. İslâmiyât 1/3 (1998), 19-48.
Özcan, Ahmet. Muâz ibn Cebel’in Hayatı ve Hadis Rivayetindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi SBE, 2013.
Özkan, Halit. “Tayâlisî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Semʻânî, Ebû’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtıʻu’l-edille fî’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmâîl. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
Sevgili, Mehmet Macit. “Bir Usûlcü Olarak Cüveynî’nin Hadisçiliği ve Hadisçiliğine Dâir Tartışmalar -“Muʻâz Hadisi” Özelinde-”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/37 (2018), 217-246. https://doi.org/10.17335/sakaifd.406384
Sicistânî, Ebû Dâvûd Suleymân b. Eşʻas Ezdî. Sunenu Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. Kitâbü'l-Üm. Beyrut: Dâru’l-marife, 1410/1990.
Şerîf Murtazâ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. ez-Zerîa ilâ usûli’ş-şerî'a. thk. Ebü’l-Kâsım Gürci. Tahran: y.y., 1346.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî. et-Tebsira fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasen Heyto. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1403.
Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleyman b. Ahmed. el-Muʻcemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulmecid Selefî. Kâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu müşkili'l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1415/1994.
Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedu Ebî Dâvûd Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cize: Dâru Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1419/1999.
Tîcânî, Muhammed. eş-Şîa hum ehlü’s-sünne. b.y.: y.y., ts.
Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sunenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî, 1975.
Topgül, Muhammed Enes. “Sünnî-Şiî İkilemine Farklı Bir Bakış: Yeniden İnşa Edilen Hadis Bağlamları”. İslâm Araştırmaları Dergisi 41 (2019), 45-83. https://doi.org/ 10.26570/isad.513132
Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî. Uddetü'l-usûl. thk. Muhammed Rıza el-Ensârî el-Kummî. Kum: y.y., 1417.