Hanefî Mezhebinde Teaddî ve Taammüd Kavramının Kullanımı ve Bunun Çağdaş İslam Hukuku Çalışmalarına Yansıması

Türk Borçlar hukukunda “borca aykırılık” ile “hukuka aykırılık” kavramı, İslam hukukunun klasik kaynaklarında teaddî kavramıyla ifade edilmektedir. Ancak İslam hukukundaki bu kavram, Türk Borçlar hukukunda sözleşmeden doğan sorumluklarda “borca aykırılık” ve “kusur”; haksız fiillerde ise “hukuka aykırılık” ve “kusur” unsurunu kapsayacak şekilde bir anlam genişliğine sahiptir.

Anahtar Kelimeler:

Tazminat Hukuku, Haksız Fiil, Teaddî, Taammüd, Hukuka Aykırılık, Kusur, İslam Hukuku

The Use of the Ta‘addī and Ta‘ammud Concept in the Ḥanafī School and Its Reflection On Contemporary Islamic Law Studies

The concept of “breach of obligation” and “unlawfulness” in the Turkish Law of Obli-gations is expressed in the classical sources of Islamic law with the concept of ta‘addī. However, this concept in Islamic law has a meaningful width to cover the element of “breach of obligation” and “fault” in the responsibilities arising from the contract in the Turkish Law of Obligations; and in unfair acts, the element of “unlawfulness” and “fault”.

Keywords:

Compensation Law, Tort, Taʿaddī, Taʿammud, Unlawfulness, Fault, Islamic Law,

PDF

___

Ali Haydar Efendi, Küçük. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. İstanbul: Matbaaa-i Tevsi-i Tıbaat, 1330.
Aydın, Mehmet Akif. “Eski Hukukumuzda Bir Haksız Fiil Türü Olarak İtlaf”. İslam ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. 81-138. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
Aydın, Mehmet Akif. “İtlâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/466-469. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Aynî, Bedreddin. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420.
Bâbertî. el-Înâye Şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Fikir, ts.
Bâğdâdî, Gânim. Mecmau’d-damânât fî mezhebi’l-İmâmi’l-Âzâm Ebî Hanîfeti’n-Nu’mân, nşr. Muhammed Ahmed Serac-Ali Cuma Muhammed. Kahire: Dârü’s-selâm, 1999/1420.
Bakıcı, Sedat. 5237 Sayılı Yasa Kapsamında Ceza Hukuku Genel Hükümleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2008.
Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Atar. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Tarifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983/1403.
Çelebi, Fudayl. ed-Damânât fi’l-furûi’l-Hanefîyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmani-ye, 1965, 1b-384b.
Ekşi Ahmet. İslam Hukukunda Tıbbi Müdahalelerden Doğan Hukuki Sorumluluk. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
Erdoğmuş, Belgin. Roma Borçlar Hukuku Dersleri. İstanbul: Der Yayınları, 2005.
Eren, Fikret. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Yetkin Yayınları, 2015.
Eser, Ercan. İslam Hukukunda Haksız Fiil ve Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
Gündel, Ahmet. 5237 Sayılı TCK’da Kasten ve Taksirle Öldürme Yaralama ve İşkence Suçları. Ankara: y.y., 2009.
Haddâd, Ebû Bekir. el-Cevheratü’n-Neyyira. Kahire: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
Hâdimî, Ebû Saîd. Mecâmiu’l-hakâik. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308/1890.
Hakeri, Hakan. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2009.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1412.
İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
Buhârî, Burhâneddîn (Burhânüşşerîa). el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye 1424/2004.
İbn Nüceym, Zeynüddîn. Bahrü’r-râik şerhü Kenzi’d-Dekâik. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
İbn Nüceym, Zeynüddîn. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
İmâdüddîn el-Mergînânî, Zeynüddîn. Fusûlu’l-ihkâm fi usûli’l-ahkâm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 990, 1b-508b.
İzmîrî, Mevlânâ Mehmed. İbrâzü’z-zamâ’ir ale’l-Eşbâh ve’n-nezâir. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 367.
Kahveci, Nuri. İslam Borçlar Hukukunda Tazminat. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Karaaslan, Abdülmecit. İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukukî Sorumluluk. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir. Bedâiu’s-sanâi‘ fi tertibi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
Kırkağacî, Süleyman b. Abdullah. Şerhu’l-Hâtime fî’l-Kavâ‘idi’l-Fıkhiyye. thk. Muhammed İmâd en-Nâbulsî. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2014.
Konevî, Kasım. Enîsü’l-fukahâ fî ta‘rîfâti’l-elfâzi’l-mütedâvile beyne’l-fukahâ. thk. Yahya Hasan Murad. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
Kuyucaklızâde, Mehmet Atıf Bey. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Şerhi ve Kavâid-i Külliyye-i Fıkhıyye’nin Îzahı. İstanbul: Evkâf-ı İslamiyye Matbaası, 1339.
Mahmesânî, Subhî. en-Nazariyyetü’l-âmme li’l-mûcebât ve’l-ukûd fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru’l-ilmi li’l-melâyîn, 1972.
Mergînânî, Burhânüddîn. el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-Mübtedî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1356.
Oğuz, Arzu. Roma ve Çağdaş Türk Hukukunda Kusur Sorumluluğu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1989.
Oğuzman, M. Kemal - Öz, Turgut. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2016.
Rassâ‘, Ensârî. Ebû Abdullah Muhammed b. Kâsım er-. Şerhu Hudûdi İbn ‘Arafe. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1350.
Senhûrî, Abdurrezzak. el-Vasît fi Şerhi’l-Kânûni’l-Medenî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Serahsî, Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Sirâc, Muhammed Ahmed. Damânü’l-udvân fî’l-fıkhi’l-İslâmî. İskenderiye: el-Müessesetü’l-Câmiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1414/1993.
Somer, Pervin. Roma Hukukunda Mala Verilen Zarar-Türk Hukuku ile Karşılaştırmalı. İstanbul: Derin Yayınları, 2008.
Söğütlü, Erişgin, Özlem. Haksız Fiil Benzerleri (Quasi Delicta). Ankara: İmaj Yayıncılık, 2002.
Şafak, Ali. “Kasıt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/559-561. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Şen, Ersan. “Olası Kast ve Bilinçli Taksir”. Haber 7. (http://www.haber7.com/yazarlar/prof-dr-ersan-sen/2258842-olasi-kast-ve-bilincli-taksir Erişim tarihi: 09.04.2020).
Şeyh Bedreddin. Câmiu’l-fusûleyn. Mısır: el-Matbaat’ül-Ezheriyye, 1300.
Üsrûşenî, Mecdüddîn. el-Fusûl fi’l-muâmelât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 1773, 1b-448a.
Yaşar, Osman vd. Yorumlu Uygulamalı Türk Ceza Kanunu Cilt 1 Madde 1-44. Ankara: Adalet Yayınevi, 2010.
Yerlikaya, Ünal. “Hanefî Borçlar Hukuku Literatüründe Teaddî Kavramının Anlam Çerçevesi: Teaddî-Hukuka Aykırılık-Kusur İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme”. Diyanet İlmi Dergi 53/3 (Ocak 2017), 25-51.
Yıldız, Ali Kemal. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu. İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, 2007.
Yıldız, Kemal. İslam Sorumluluk Hukuku Akit Dışı Sorumluluk. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
Zebîdî, Murtezâ el-Hüseynî. Tâcu’l ‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferâc. Kuveyt: Matbaatu Hükümeti’l-Kuveyt, 1971.
Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Fi‘lü’d-dâr ve’d-damân fîh. Dimeşk: Dârü’l-Kalem, 1988.
Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âm. Dimeşk: Dârü’l-Kalem, 1988.
Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînül-hakâik fi Şerhi Kenzi’d-dekâik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 1313.