Kur’ân Tefsirinde Sahabenin Rey Yaklaşımı

Kur’ân’ın rey ile tefsirine yönelik olumsuz yaklaşım, geçmişten beri çeşitli mahfillerde kendisine yer bulmuş bir eğilimdir. Zamanla Kur’ân’ın tefsirine de olumsuz yaklaşma-ya kadar uzanan bu tepkisel yaklaşım, insanların din hakkındaki bilgisini sadece nakil-de bulunmaya, davranışlarını ise taklit yapmakla sınırlandırma yoluna gitmiştir. Din hakkında böyle bir yaklaşımın meşru bir zemine oturtulabilmesi için söz konusu yaklaşım, kendisine sahabenin Kur’ân ile olan ilişkisini hedef almıştır. Buna göre sahabe Kur’ân’ı asla rey ile tefsir etmemiştir. Sahabenin yaptığı sadece Hz. Peygamber’den işittikleri veya yapıp ettiklerinden gördüklerini nakletmekten ibaret olmuştur. Onlar Kur’ân hakkında rey ile tefsire başvurmamışlar, hatta tefsir bile yapmamışlardır. Zira sahabe Hz. Peygamber’den nakledilen rivayetler gereği, bunu günah kabul eder, Kur’ân hakkında görüş beyan etmezlerdi. Yaptıkları sadece Hz. Peygamber’den nakil-de bulunmak olmuştur. Buna göre bütün Müslümanların da Kur’ân ile olan ilişkilerinin nakil ve taklitten ibaret olması gerekir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Sahabe Tefsiri, Rey ile Tefsir, Kur’ân, Kur’ân’ı Anlamak

Ra’y Approach of the ṣaḥāba in Qur’ānic Commentary

The negative approach to interpreting the Qur’ān with the ra’y is a tendency that has taken place in various realms since the past. This reactive approach, which extends from time to time to interpretation of the Qur’ān, has been to limit people’s knowledge of religion only to transmit and imitate their behavior. In order to put such an approach on religion on a legitimate ground, the approach in question targeted the ṣaḥāba’ (companions) relationship with the Qur’ān. According to this, companions never interpreted the Quran with the ra’y. What the ṣaḥāba did was only to convey what they saw and heard from the Prophet. They did not appeal to the tafsīr with ra’y about the Qur’ān, or even did the tafsīr. Because, according to the narrations conveyed from the Prophet, the ṣaḥāba accepted this as a sin and did not express an opinion about the Qur’ān. What they did was just transmit from the Prophet. Accord-ingly, all Muslims’ relationship with the Qur’ān should be consist of transmition and imitation.

Keywords:

Tafsīr, Tafsīr of ṣaḥāba, Tafsīr with ra’y, Qur’ān, Understanding the Qur’ān,

PDF

___

Abdulhamîd, Muhsin. Dirâsât fî usûli tefsîri’l-Kur’ân. Bagdâd: Dâru’l-Beydâ, 1984.
Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm. el-Musannef. Thk. Habîburrahmân el-A’zâmî. 12 Cilt. Beyrût: el-Mektebu’l-İslâmî, 1983.
Ahmed b. Hanbel. Musned. Thk. Şuayb el-Arnavûd. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
Ayar, Kenan. Sahabe Dönemi Siyasi Olaylarında Kur’ân’ın Rolü. Ankara: Ankara Okulu Yayın-ları, 2014.
Bedr, Abdullah Ebû’s-Su’ûd. Tefsîru’s-sahâbe. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2000.
Begavî, Ebû Muhammed Huseyin Mes’ûd. Tefsîru’l-Begavî (Meâlimu’t-Tenzîl). Riyâd: Dâru Tayyibe, 1989.
Beroje, Sahip. “Hz. Peygamber (a.s.)’ın Sahabe İçtihatları Karşısındaki Tavrı”. İslâmî İlimler Dergisi 3/1 (2008), 125-136.
Beyzâvî, Nâsiruddin Ebî Saîd Abdillah b. Omer b. Muhammed Şirâzî. Envâru’t-Tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. İstanbul: Derseâdet, t.y.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
Cuveynî, Ebu’l-Me’âlî Abdulmelik. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdulazîm ed-Dîb. Devha, 1399.
Çakan, İsmail L. - Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbas”. 1: 76-79. Türkiye Diyanet Vakfı, 1988.
Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Sahâbe İhtilafları”. XII. Tefsir Akademisyenleri Koordinasyon Toplantısı Kur’an ve Sahâbe Sempozyumu. 22 Mayıs 2015. 217-242.
https://doi.org/10.18505/cuifd.18605
Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sunenu Dârekutnî. 5 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 2004.
Demirci, Mustafa. “Sevâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 576-578. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Demircigil, Bayram. “Tefsirde İhtilaf Karşıtı Söylemin Tahlil ve Tenkidi”. Sakarya Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/40 (2019), 441-468.
https://doi.org/10.17335/sakaifd.615630
Ebû Abdirrahmân, Mukbil b. Hâdi’l-Vâdî. es-Sahîhu’l-müsnet min esbâbi’n-nüzul. San’a: Mektebetü Sanâi’l-Eseriyye, 2004.
Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş’âs. Sünenu Ebî Dâvud. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2005.
Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm. Kitâbu’l-Harâc. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1979.
Ebu’s-Suûd, İbn Muhammed İmâdî. İrşadu’l-’akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Abdulkadir Ahmed Atâ. Riyâd: Mektebetu’r-Riyâdi’l-Hadîse, t.y.
Emîn, Ahmed. Fecru’l-İslâm. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1969.
Ferrâ, Ebu’l-Huseyn Muhammed b. Ebî Ya’lâ. Tabakâtu’l-Hanâbile. Thk. Abdurrahmân b. Suleymân el-Useymîn. 3 Cilt. Câmi’atu Ummu’l-Kurâ, 1999.
Gürler, Kadir. “Kur’ân’ın Re’y ile Tefsirini Yasaklayan Rivâyetlere Eleştirel Bir Yakla-şım”. Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2004), 17-46.
Hamid, Abdussettar. “Sahabe Tefsiri Üzerine”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Ömer Dumlu. 7 (1992), 259-374.
Hâzin, Alâuddîn Ali b. Muhammed b. İbrâhîm. Tefsîru’l-Hâzin (Lubâbu’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl). Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
Hererî, Muhammed Emîn b. Abdullâh. Hadâiku’r-rûh ve’r-reyhân fî revâbî ’ulûmi’l-Kur’ân. 32 Cilt. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Kitâbu’l-cerh ve’t-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1953.
İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. Thk. Muhammed Avvâme. Beyrût: Dâru’l-Kurtuba, 2006.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 2. Bs, 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Âfâku’l-Cedîde, 1983.
İbn Kayyim, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekr b. Eyyûb el-Cevziyye. İ’lâmu’l-muvakki’în ’an rabbi’l-’âlemîn. 7 Cilt. Riyâd: Dâru İbni’l-Cevzi, 1423.
İbn Kayyim, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekr b. Eyyûb el-Cevziyye. Medâricu’s-sâlkîn. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, t.y.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-’Arabî, 2011.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim. Te’vîlu muhtelifi’l-hadîs. Thk. Mu-hammed Muhyiddîn el-Esfar. Beyrût: el-Mektebu’l-İslâmî, 1999.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sunenu İbn Mâce. Riyâd: Mektebetu’l-Meârif, t.y.
İbn Receb, Zeynuddîn Ebu’l-Ferec Şihâbuddîn. Câmi’u’l-’ulûm ve’l-hikem fî şerhi hamsîne hadîsen min cevâmi’i’l-kelim. Thk. Mâhir Yâsîn el-Fahl. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2008.
İbn Teymiyye, Takiyyuddîn Ahmed. Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr. Thk. ’Adnân Zarzûr. Dımaşk, 1972.
İsfehânî, Ebu’l-Kâsım Râgıb. Mukaddimetu câmi’i’t-tefâsîr. Thk. Ahmed Hasan Ferhāt. Kuveyt: Dâru’d-Da’ve, 1984.
Kannevcî, Sıddîk b. Hasan b. Ali. Fethu’l-beyân fî mekâsidi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-’Asriyye, 1996.
Karadâvî, Yusuf. “Tefsîrin Sakıncalı Yönlerinden Biri: Kötü Te’vîl”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. Trc. Ramazan Şahan 12/1 (01 Nisan 2012), 151-184.
Karagöz, Mustafa. Tefsir Tarihi Yazımı ve Problemleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Kâsimî, Muhammed Cemâluddîn. Tefsîru’l-Kâsimî (Mehâsinu’t-te’vîl). Kâhire: Dâru ihyâi’l-Kutubi’l-’Arabiyye, 1957.
Makrinî, Âdil. İhtilâful’-müfessirîn. Doktora Tezi, Câmiatu’l-Hacc Külliyyetu’l-Ulûmi’l-İctimâiyye ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 2012.
Mâturidî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Te’vilâtu Ehli’s-Sunne. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2005.
Mucâhid b. Cebr. Tefsîru’l-imâm Mucâhid b. Cebr. Thk. Muhammed Abdusselâm Ebu’n-Nîl. Nasr: Dâru’l-fikri’l-İslâmi’l-Hadîse, 1989.
Mukâtil b. Süleyman. Tefsiru Mukâtil. Thk. Abdullah Mahmud Şahhâte. Beyrût: Müesse-setu’t-Târihu’l-Arabî, 2002.
Muslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc. Sahîhu’l-Muslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1991.
Muslim, Mustafâ. Menâhicu’l-mufessirîn el-kismu’l-evvel et-tefsîr fî ’asri’s-Sahâbe. Riyâd: Dâru’l-Muslim, 1415.
Müzeynî, Halit b. Süleyman. el-Muharrar fî esbab-i nüzuli’l-Kur’ân min hilâl-i kütübi’t-tis’a. Daru İbni’l-Cevzî, 1427.
Nahhâs, Ebû Ca’fer. Meâni’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Câmi’atu Ummu’l-Kurâ, 1988.
Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu’ayb. Sunenu’n-Nesâî. Riyâd: Mektebetu’l-Meârif, 1417.
Nîsâbûrî, Ebû Abdullâh Hâkim Muhammed b. Abdullâh. el-Mustedrek ’ale’s-Sahîhayn. Thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1990.
Öztürk, Mustafa, ed. Tefsir Geleneğinde Anlam-Yorum Nüzul-Siret İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Öztürk, Mustafa. Tefsirin Hâlleri. Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Rûmî, Fehd b. Abdirrahmân b. Suleymân. Dirâsât fî ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm. 14. Bs. Riyâd, 2005.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşf ve’l-beyân. Thk. Ebû Muhammed İbn Âşûr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-Turâsi’l-’Arabî, 2002.
Sâlih, Abdulkâdir Muhammed. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn fî’l-’asri’l-hadîs. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2003.
Seâlebî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhiru’l-hisân fi tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ali Mu’avviz - ve Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrût: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-’Arabî, 1418.
Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4. Bs, 2 Cilt. İstanbul: Kahra-man Yayınları, 1978.
Suyûtî, Celaluddîn Abddurrahmân. ed-Durru’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin Turkî. 17 Cilt. Kâhire: Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-’Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
Sürmeli, Mehmet. Sahabenin Kur’an Anlayışı. Mgv Yayınları, 2017.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed. el-Muvâfakât fî usûli’l-ahkâm. 6 Cilt. Dâru İbn Affân, 1997.
Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2007.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abulmuhsin Turkî. 26 Cilt. Kâhire: Dâru hicr, 2001.
Tayyâr, Musâid b. Suleymân b. Nâsir. et-Tahrîr fî usûli’t-tefsîr. Cidde: Merkezu’d-Dirâsât ve’l-Ma’lûmâti’l-Kur’âniyye, 2014.
Tayyâr, Süleymân b. el-Eş’âs. “et-Tefsîr bi’l-me’sûr ve et-tefsîr bi’r-re’y Kavramları Üzerine Uygulamalı Bir Yaklaşım”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. Trc. Ahmet Kü-çük 9/2 (2009), 227-240. https://doi.org/10.33420/marife.363366
Tirmîzî, Muhammed b. Îsâ. Sünenu’t-Tirmîzî. Riyâd: Mektebetu’l-Meârif, t.y.
Uveyd, Abdulaziz b. Muhammed b. İbrâhîm. Usûlu’l-Fıkh ’inde’s-Sahâbe. Kuveyt: el-Va’yu’l-İslâmî, 2011.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. el-Vasîd fi tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1994.
Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. et-Tefsîru’l-basîd. Thk. Muhammed b. Mansûr el-Fâyiz. 25 Cilt. Riyâd: Câmi’atu’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye, t.y.
Yüksel, Muhammed Bahaeddin. Kur’an’ı Farklı Anlama ve Nedenleri. Ankara Okulu Yayın-ları, 2017.
Zehebî, Muhammed Huseyin. et-Tefsir ve’l-müfessirûn. 7. Bs, 3 Cilt. Kâhire: Mektebetu Vehbe, 2000.
Zehebî, Şemsuddîn Ebu Abdullâh Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nubelâ. Thk. Şu’ayb el-Arnavûd. 3. Bs, 25 Cilt. Beyrût: Muessesetu’r-risâle, 1985.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ’ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. Beyrût: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî, 1957.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. Trc. Bünyamin Erul. 2. Bs. Ankara: Kitâbiyât, 2002.
Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-vasîd. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2001.