Bakara Sûresi 183-185. Âyetler Çerçevesinde Ramazan ve Orucun İşârî Yorumu

İslam’ın şiârı/sembolü olan ibadetlerden birisi de kuşkusuz Ramazan orucudur. Rama-zan orucunun farziyetini bildiren Bakara sûresi 183/184/185. âyetleri, müfessirler tarafından genel olarak İslam hukuku disiplini çerçevesinde tefsir edilmiş, söz konusu ibadetin fıkhî şartları hadisler eşliğinde belirlenmeye çalışılmıştır. Ahkâm âyeti olarak kabul edilen oruç âyetleri, lügavi/fıkhî açıdan tefsir edildiği gibi tefsir literatüründe işârî tefsir olarak bilinen ekol mensubu müfessirler tarafından da batınî yorumlara tabi tutulmuştur. İşârî tefsirler, âyetlerin lafzî/literal anlamlarından başka hafî/gizli manalara da işaretler taşıdığı düşüncesinden hareketle ortaya çıkmıştır. Bu tefsirlerde Ramazan, oruç, hilalin görülmesi, hastalık ve sefer gibi oruç âyetlerinin ele aldığı konular sûfî eğilimli müfessirler tarafından ilgi çekici bir şekilde tefsir edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Bursevi, Ramazan, Oruç, Baklî, Kuşeyri

The Fast and Ramaḍan in Ishari Commentaries in the Frame of 183-185th Verses of Ṣūrat al-Baqarah

Undoubtedly, one of the worships that are the symbols of Islam is the Ramaḍan fast. Verses 183/184/185 of Ṣūrat al-Baqara which states the obligatory fasting of Ra-maḍan are interpreted by commentators (mufassir) within the framework of Islamic law discipline and the fiqh (Islamic law) terms of worship in question are determined in the presence of hadiths. The verses of fasting, which are accepted as law verses (aḥkām) have been interpreted in terms of fiqh as well as by tafsīr scholars who are members of the school known as Ishari commentary (sufi interpretation) in the tafsīr literature. The Ishari commentaries have emerged from the idea that the verses bear signs of hidden meanings other than their literal meanings. In these commentaries, the subjects such as Ramaḍan, fasting, seeing the crescent, sickness and voyage are grippingly interpreted by Sufi-oriented commentators.

Keywords:

Tafsīr, Bursawī, Baklī, al-Qushayrī, Ramaḍan, Fast,

PDF

___

Abduluyâsevî, Meşân Suûd. et-Tefsîru’l-işârî mâhiyyetuhû ve davâbiduhû. Beyrut: Dâru’l-Kutubî’l-İlmiyye, 2013.
Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavûd. 50 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. Fethu’l-Bârî. thk. Abdülkâdir Şeybe el-Hamed. 13 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-Melik Fahd, 1421.
Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın-ları, 1974.
Ay, Mahmut. “İşârî Tefsiri Yeniden Düşünmek”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2011), 103-148.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir. el-Fark beyne’l-firak. thk. Muhammed Osmân el-Haşin. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, ts.
Baklî, Rûzbihân b. Ebî Nasr. ‘Arâ’isü’l-beyân fî hakā’ikı’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Ferîd Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
Beyhâkî, Ebû Bekr. Şuabu’l-îmân. thk. Abdulalî Abdulhamîd. 14 Cilt. Bombai: Mektebe-tu’r-Ruşd, 2003.
Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah. 20 Cilt. Medine: Mektebetu Ulûm ve’l-Hukm, 1988.
Bikāî, Burhânüddîn İbrâhîm. Naẓmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Usûlü’l-fıkh. thk. Acîl Câsim en-Neşmî. 5 Cilt. b.y.: Vizâratu’l-Evkâf. 1994.
Çelebi, İlyas. “Ezeliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. EK- 1/431-432. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
Çiçek, M. Halil. “Kur’ân’da Anlam Zenginliği”. Kur’an Araştırmaları Sempozyumu (İstanbul: 2008). 21-46.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sunenu Dârekutnî. thk. Şuayb Arnavûd. 3 Cilt. Beyrut: Muesesetu'r-Risâle, 2004.
Demir, Recep. “Diğer İnanç Sistemlerinde ve İslâmda Oruç (Karşılaştırmalı Bir Ana-liz)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/42 (Şubat 2016), 1784-1799. https://doi.org/ 10.17719/jisr.20164 216287
Dönmez, İbrahim Kâfi. “Oruç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33/416-425. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed. Sahîh İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnavûd. 9 Cilt. Beyrut: Muesesetu’r-Risâle, 1988. https://doi.org/10.1163/_eifo_sim_3199
Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
Gördük, Yunus Emre. Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir. İnsan Yayınları, İstanbul 2012.
Gördük, Yunus Emre. “Tefsir-Te’vîl Ayrımı Ve İşârî Tefsirin Öznel Mahiyeti Bağlamın-da Yorum-Algı” Sorunu”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Mart 2017), 1-27. https://doi.org/10.17859/pauifd.293263
Gördük, Yunus Emre. İmam Cafer es-Sâdık ve Ona İsnad edilen İşârî Tefsir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
Hasen b. Alevî, Muhammed b. Abbâs b. Abdilazîz. Ebvâbu’l-ferac. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Haydar, Hâzim Saîd. Ulûmu’l-Kur’ân beyne’l-burhân ve’l-itkân dirâsetun mukârane. Medine: Dâru’z-Zamân, 1420.
Hoca, Nazif. “Baklî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/545-547. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Hudayrî, Muhammed b. Abdullah b. Alî. Tefsîru’t-tâbiîn. 2 Cilt. Dâru’l-Vatan li’n-Neşr, ts.
Itr, Nûreddîn. Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Şam: Matbaatu’s-Sabâh, 1993.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî Raslân. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye, 2002.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr. Musannef İbn Ebî Şeybe, thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 16 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Ruşd, 1409), 4/214 (No. 19418).
İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Tefsiru’l-Kur'ân. İstanbul: Millet Kütüpha-nesi, Feyzullah Efendi Bölümü, 50.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed. Sunenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, ts.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdu’l-mesîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1422.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Telbîsu İblîs. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1403.
İlhan, Avni. “Bâtıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi”. 5/190-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Karasakal, Şaban. Kur’ân’ın İşârî Yorumu. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
Kâşânî, Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Ebi’l-Ganâim Muhammed. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. Suudi Arabistan: Melik Suûd Üniversitesi Kütüphanesi, ق 153 85b.
Kattân, Mennâ’. Mebâhisun fî Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetu Vehbe, ts.
Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifu’l-işârât. thk. Abdüllatîf Hasen Abdurrahman. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2007.
Mertoğlu, M. Suat. “Sa’lebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/28-29. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Namlı, Ali. “İsmail Hakkı Bursevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/102-106. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Namlı, Tuncer. “Fıkıhçıların Allah Algısı –Namaz Örneği-“. Eskiyeni 32 (Bahar 2016), 55-72.
Necmüddîn-i Dâye, Ebû Bekr. et-Te’vîlâtün-Necmiyye. tah. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer. el-Akâidu’n-Nesefiyye. Suudi Arabistan: Melik Suûd Üniversitesi Kütüphanesi, ن ع 213 .
Nursi, Said. Mektubat. İstanbul: Envar Neşriyat, 2003.
Nursi, Said. Şuâlar. İstanbul: Envar Neşriyat, 1995.
Okuyan, Mehmet. “Necmeddîn-i Dâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/496-497. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Rummânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Îsâ. Tefsîru Ebi’l-Hasen er-Rummânî. thk. Hıdr Muhammed Nebhâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Ḳur’ân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
Sarıcaoğlu, Mustafa. “İbadetler Bağlamında Zâhirî ve Bâtınî Fıkıh: Gazzâlî Örneği”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5 (2018), 6-32.
Sülemî, Muhammed b. Hüseyin. Hakâiku’t-tefsîr. thk. Seyyid Umrân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-Dünyâ. el-Mu’cemu’l-evsat. thk. Tarık b. ivadullah b. Muhammed. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, ts.
Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-Dünyâ. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdulhamîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiye, 1994.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu müşkili’l-âsâr, thk. Şuayb el-Arnavûd. 16 Cilt. Beyrut: Muesesetu’r-Risâle, 1415.
Türer, Osman. “Tasavvufi Düşüncede İnsan”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (2001), 9-15.
Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Uludağ, Süleyman. “Kâşânî, Abdürrezzâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/5-6. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Uludağ, Süleyman. “Bâtın İlmi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Uludağ, Süleyman. “Sülûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/127. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Uzun, Nihat. Kur’ân’ın Batınî ve İşârî Yorumu Tefsir İlmi Açısından Bâtınî ve İşârî Yorumun İlmî Değeri. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
Üzüm, İlyas. “Sıffin Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi”. 37/108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Vahit, Göktaş. İlk Dönem Müellif Sufilerinden Kelâbâzî’nin Oruçla İlgili Yorumları. Ramazan ve Oruç. (ed. Berat Açıl, Halis Kaya vd.), Haziran 2015, 107-117.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Müşebbihe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/156-158. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Yılmaz, M. Faik. “Münâsebâtü’l-âyât ve’s-süver”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/569. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Zehebî, Muhammed Huseyn. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetu Vehbe, 2000.