Ahmed b. İsâ b. Zeyd ve Emâlî Adlı Hadis Eseri Üzerine Bir İnceleme

Bu makale, Ahmed b. Îsâ b. Zeyd (ö. 247/861) ve onun Emâlî adlı eseri hakkındadır. Ahmed b. Îsâ, Zeydiyye mezhebinin III. (IX.) asırdaki en önemli muhaddislerinden biridir. Emâlî adlı eser ise Zeydî geleneğin oluşum döneminde tasnîf edilen en erken mevsuk hadis eseri hüviyetine sahiptir. Bu anlamda Emâlî, ihtiva ettiği rivâyet seçkisiyle mezhebin hadis literatürüne ilişkin önemli kaynakların başında gelmektedir. Bu çalışmada önce Ahmed b. Îsâ’nın hayatına dair birtakım bilgiler verilecek daha sonra da Emâlî adlı eserin kaynakları ve tasnîf metodu incelenecektir. Ehl-i Beyt merkezli rivâyet ve görüşlerin yer aldığı Emâlî’nin teknik özelliklerini ortaya koymaya çalışacağımız bu makalenin Zeydiyye mezhebinin hadis tarihi ve literatürünün bilinmeyen çeşitli yönlerine ışık tutması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Ahmed b. İsâ, Zeydiyye, Muhaddis, Emâlî, Ehl-i Beyt, Tasnif

A Review on Ahmad b. ʿIsā b. Zayd and His Work Called Amālī

This article is about Ahmad b. Isā b. Zayd (d. 247/861) and his work called Amālī. Ahmad b. Isā is one of the Zaydī muhaddiths in the III. (IX.) century. Amālī has the identity of the earliest authentic hadith work which was classified during the formation period of Zaydi tradition. As such Amālī is one of the most important sources of the hadith literature of the sect with its narrative selection. In this study, firstly information about Ahmad b. Isā will be given and then the sources and classification method of Amālī will be examined. This article, which will try to reveal the technical features of Amālī, a collection of narratives and views based on Ahl al-Bayt, is intended to shed light on the unknown aspects of the hadith history and literature of the Zaydiyya sect.

Keywords:

Hadith, Ahmad b. ‘Isā, Zaydiyya, Muhaddith, Amālī, Ahl al-Bayt, Classification,

PDF

___

Acrî, Ali b. Muhammed. Miftâhu’s-Sâde. San’a: Müessetu Zeyd b. Ali es-Sekafiyye, 1424/2003.
Ahmed b. İsâ, Ebû Abdillah ibn Zeyd b. Ali b. el-Huseyn b. Ali b. Ebî Tâlib (ö. 247/861). Kitâbu Ra’bi’s-Sad’. thk. Ali b. İsmâ’îl el-Mueyye. Beyrut: Dâru’n-Nefâîs, 1410/1990.
Ahmed b. İsâ, Ebû Abdillah ibn Zeyd b. Ali b. el-Huseyn b. Ali b. Ebî Tâlib (ö. 247/861). Kitâbu Ra’bi’s-Sad’. thk. Ali b. İsmâ’îl el-Mueyyed. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Mahacceti’l-Beydâ, 1428/2007.
Ahmed b. İsâ, Ebû Abdillah ibn Zeyd b. Ali b. el-Huseyn b. Ali b. Ebî Tâlib (ö. 247/861). Kitâbu’l-‘Ulûm. der. Muhammed b. Mansûr el-Murâdî. yyy: yy, 1401/1981.
Brockelmann, Carl. Tarihu’l-Edebi’l-Arabî. Arapça’ya çev. Abdulhalim en-Neccâr. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, ty.
Ca’fer Sübhânî. Bühûs fi’l-Milel ve’n-Nihal dirâsetü mevzû’ıyyeti mukâreneti limezâhibi’l-İslâmiyye. 2. Baskı. Kum: Müessesetü İmâm es-Sâdık, 1428/2007.
Demirci, Kadir. Zeydiyye’nin Hadis Anlayışı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2005.
Ebû Ca’fer et-Tûsî, Muhammed b. Hasan (ö. 460/1068). Ricâlü’t-Tûsî. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, ty.
Ebû Nasr el-Buhârî, Sehl b. Abdullah b. Dâvûd b. Süleymân (ö. 341/952). Sirru’s-Silsileti’l-‘Aleviyye. thk. Seyyid Muhammed Sâdık. Necef: Mektebetu’l-Haydariyye, 1962.
Ebu’l-Abbas el-Hasenî, Ahmed b. İbrahîm (ö. 353/964). el-Mesâbîh. thk. Abdullah b. Ahmed el-Havsî. Amman: Muessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1422/2002.
Emîn, Ebû Muhammed b. Abdilkerîm b. Ali b. Muhsin el-Âmilî (ö. 1952). A’yânu’ş-Şîa. thk. Hasan el-Emîn. Beyrut: Dâru’t-Te‘âruf, 1983.
Fadîle Abdulemir eş-Şâmî. Târîhu’l-Fırkati’z-Zeydiyye. Necef: Matbaatü’l-Âdâb, 1974.
Fahruddîn Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer (ö. 606/1210). Şeceratü’l-Mübâreke fî Ensâbi’t-Talibiyye. thk. Seyyid Mehdî Recâî. Kum: Mektebetu Âyetullahi’l-Uzmâ, 1419.
Gökalp, Yusuf. Şiî Gelenekte Alternatif Bir İktidar Mücadelesi Erken Dönem Zeydîlik. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
Gündüz, Eren, Zeyd bin Ali, Hayatı ve Eserleri ve İslam Hukuk Düşüncesindeki Yeri. Bursa: Düşünce Yayınları, 2008.
Haider, Najam. “The Contested Life of ʿĪsā B. Zayd: Notes on the Construction of Zaydī Historical Narratives”. Journal of Near Eastern Studies 72/2 (2013): 169-178.https://doi:10.1086/671459.
Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit (ö. 463/1071). Târîhu Medîneti’s-Selâm. thk. Beşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2001.
İbn Ebi’r-Ricâl, Ahmed b. Sâlih b. Muhammed b. Ali (ö. 1092/1681). Matlau’l-Budûr ve Mecmau’l-Buhûr fî Terâcimi Ricâli’z-Zeydiyye. thk. Abdurrakîb Muhammed Hucr. Yemen: Merkezü Ehli’l-Beyt, 2004.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî (ö. 456/1064). Cemheretü Ensâbi’l-‘Arab. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. 5. Baskı. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, ty.
İbn Inebe, Ebu’l-Abbâs Cemâlüddîn Ahmed b. Ali b. Hüseyn (ö. 828/1424). Umdetü’t-Tâlib fî Nesebi Âli Ebî Tâlib. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 2003.
İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘ el-Hâşimî (ö. 230/845). et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1999.
İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Ali el-Yemânî (ö. 840/1436). el-Avasım ve’l-Kavasım fi’z-Zebbi an Sünneti Ebi’l-Kasım. thk. Şuayb el-Arnaûd. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1996.
İsfahânî, Ebu’l-Ferec Ali b. el-Huseyn b. Muhammed (ö. 356/967). Mekâtilü’t-Tâlibiyyîn. thk. Seyyid Ahmed Sakr. 3. Baskı. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî, 1998.
Madelung, Wilferd. “Abu’l-Jārūd Hamdānī,” Encyclopaedia Iranica. ed. Ehsan Yarshater. 1: 327-328. London: yy, 1985.
Mahallî, Husameddîn Hamîd b. Ahmed b. Muhammed (ö. 652/1254). el-Hadâiku’l-Verdiyye fî Menâkıbi Eimmeti’z-Zeydiyye. thk. Murtaza el-Mahatvarî. San’a: Mektebetü Merkezü Bedrü’l-‘Alemî, 1423/2002.
Mahatvarî, Murtazâ b. Zeyd el-Hasenî (ö. 2015). ez-Zeydiyye. San’a: Mektebetü Bedr, 2014.
Muhammed b. Mansûr, Ebû Ca’fer el-Kûfî (ö. 290/903). Kitâbu’z-Zikr. thk. Yahya Sâlim İzzân. San’a: Mektebetü Bedr, 1417/1997.
Mus‘ab ez-Zübeyrî, Ebû Abdillah (ö. 236/851). Kitâbu Nesebu Kurayş. thk. Evariste Lévi Provençal. 3. Baskı. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1982.
Müeyyedî, Ebü’l-Huseyn Mecdüddin b. Mansûr el-Hasenî (ö. 2007). et-Tuhef Şerhu’z-Zülef. 3. Baskı. San’a: Mektebetu Bedr, 1417/1997.
Müeyyedî, Ebü’l-Huseyn Mecdüddin b. Mansûr el-Hasenî (ö. 2007). Levâmi‘u’l-Envâr. Sa‘de: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1993.
Nâtık Bilhak, Ebû Tâlib Yahyâ b. el-Huseyn el-Hârûnî (ö. 424/1033). el-İfâde fî Târîhi’l-Eimmeti’s-Sâde. 4. Baskı. Sa’de: Mektebetu Ehli’l-Beyt, 2014.
Nâtık Bilhak, Ebû Tâlib Yahyâ b. el-Huseyn el-Hârûnî (ö. 424/1033). Teysîru’l-Metâlib fî Emâlî Ebî Tâlib. thk. Abdullâh b. Hammûd el-İzzî. San’a: Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Alî es-Sekâfiyye, 2002.
Özpınar, Ömer. Hadîs Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
Princeton University. “Library Catalog”. Erişim: 2 Şubat 2018. http://arks.princeton.edu/ark:/88435/8p58pf23k
Safedî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn (ö. 764/1363). Kitâbu’l-Vâfî bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavûd- Türkî Mustafâ. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.Seyyid Ahmed Huseynî. Müellefâtü’z-Zeydiyye. Kum: Mektebetu Âyetullâhi’l-Uzma, 1413.
Sezgin, Fuâd (ö. 2018). Târîhu’t-Türâsi’l-Arabî. Arapça’ya çev. Fehmî Ebu’l-Fadl. Kahire: Câmi’atü’l-İslâmî, 1991.
Tefrişî, Mustafa b. el-Huseyn (ö. 1030/1621). Nakdü’r-Ricâl. thk. Heyet. Kum: Müessesetu Âli’l-Beyt li İhyai’t-Türâs, 1318.
Umerî, Ali b. Muhammed b. Ali el-Alevî (ö. 443/105’den sonra). el-Mecdî fî Ensâbi’t-Tâlibîn. thk. Ahmed Mehdevî ed-Dâmiğânî. Kum: Mektebetu Âyetullâhi’l-Uzma, 1380.
Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İstanbul, İsam Yayınları, 2010.
Vecîh, Abdusselâm b. Abbâs. A’lâmu’l-Muellifîne’z-Zeydiyye. Amman: Muessesetu’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1999.
Vecîh, Abdusselâm b. Abbâs. Masâdiru’t-Turâs fi’l-Mektebeti’l-Hâssati fi’l-Yemen. San’a: Muessesetü İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 1422/2002.
Vezîr, Sârimuddîn İbrâhîm b. Muhammed (ö. 914/1508). el-Felekü’d-Devvâr fî ‘Ulûmi’l-Hadîs ve’l-Fıkhı ve’l-Âsâr. thk. Muhammed Yahya Sâlim İzzan. San’a, Sa’de: Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî, Dâru't-Türâsi'l-Yemenî, 1415/1994
Wensinck, Arent Jan (ö. 1939). A Handbook of Early Muhammadan Tradition. Leiden: E. J. Brill Press, 1927.
Wilferd Madelung, “Ahmad b. ʿIsā b. Zayd”, The Encyclopaedia of Islam. 12: 48-49. Leiden: E. J. Brill Press, 2004.
Yıldız, Aytekin. Zeyd b. Ali ve Müsnedi. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2004.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed (ö. 748/1348). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavûd. 3. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed (ö. 748/1348). Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
Ziriklî, Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali ed-Dımaşkî, (ö.1976). el-A’lam Kâmûsu Terâcimi li Eşhuri’r-Ricâli ve’n-Nisâi mine’l-Arabi ve’l-Müsta’rabîn ve’l-Müsteşrikîn. 15. Baskı. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Malâyîn, 2002.