Bir İlim Merkezi Olarak Tiflis ve Tiflisli Muhaddisler

Günümüzde Kafkasya bölgesinin ekonomik, ticarî, kültürel ve birçok yönden önemli merkezlerinden birisi olan Tiflis, Hz. Ömer döneminde fethedilerek İslâm devletinin topraklarına katılmıştır. Fethedildikten sonra İslâm medeniyetinin önemli merkezlerinden biri haline gelen Tiflis, aynı zamanda bir ilim merkezi olarak kabul görmüştür. Tiflis’in önemi, sadece bölgesel kalmamış, İslâm dünyasının her tarafından buraya sürekli ilgi olmuştur. Burada yetişen birçok ilim adamı İslâm dünyasının diğer ilim merkezlerine giderek ilmî faaliyetlerini sürdürmeyi tercih etmişlerdir. Bunlara karşılık, değişik bölgelerden birçok ilim adamı ise yine ilim amacıyla Tiflis’e yerleşmişlerdir. Genelde Ehl-i Sünnet’e mensup ulemanın yaşadığı Tiflis’te zaman zaman İran etkisinden dolayı İmamiyye etkisi de görülmüş ve onlara bağlı birçok ulema yetişmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslâm, Tiflis, Âlim, Ehl-i Sünnet, İmamiye

Tbilisi as A Center of Science and Hadith Scdholars of Tbilisi

Nowadays, Tbilisi, which is one of the important economic, commercial, cultural and many other important centers of the Caucasus region, was conquered very soon after the birth of Islam and joined to the Islamic lands. After its conquest, Tbilisi became one of the important centers of Islamic civilization. The importance of Tbilisi is not only regional, but it has been a constant interest from all over the Islamic world. As a matter of fact, many scholars who grew up in Tbilisi preferred to continue their scientific activities there, while other scholars came to Tbilisi for the same purposes. In Tbilisi, where the ulama of the Ahl Sunnah usually lived and worked, Imamiyah effect was also observed due to Iranian influence, and as a result, many scholars of this sect were raised in the region.

PDF

___

ALTAN, Ebru, “Sûr”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXVII, 535-537 (İstanbul 2009).
AVCI, Casim, “Medâin”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXVIII, 289-291 (Ankara 2003).
AYDIN, Mustafa, “Tiflis”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXXI, 150-153 (İstanbul, 2012).
BAĞDADÎ, Hatîb. Târihu Bağdad. nşr. Beşşâr Avâd Ma’rûf. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
BALA, Mirza, “Gürcistan”, İslam Ansiklopedisi, II, 264 (İstanbul, 1993).
BİLGE, Sadık Müfit, “Gürcüler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, EK-1, 490-493. (İstanbul-2016).
CEVÂHİRÎ, Muhammed. el-Müfîd min mu’cemi ricâli’l-hadîs. Kum: Menşurâtü Mektebeti’l-Mahallâtî, t.y.
ÇUBUKCU, Asri, “Habîb b. Mesleme”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIV, 372-373 (İstanbul 1996).Dairetü’l-Mearifi Bozorge İslâmî, “Tiflis”, XVI, (Tahran, 1387/1967).
FÂRİSÎ, Abdülğâfir b. İsmail. Târihu Neysabûr. nşr. Muhammed Kâzım el-Mahmudî. Kum: 1403/2003.
ĞADÂİRÎ, Ahmed b. el-Huseyn. Ricâlü İbni’l-Ğadâirî. nşr. Seyyid Muhammed Rıza el-Huseynî. Kum: Daru’l-Hadis, 1422/2012.
HAMEVÎ, Yâkut. Mu’cemü’l-buldân. Beyrut: Daru Sâdır, 1995.
HİLLÎ, Allâme. Hulâsatü’l-akvâl. nşr. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmiyyi, 1417/1997.
İBN ASÂKİR. Târihu Dimaşk. nşr. Amr b. Ğarâme el-Amrevî. y.y.: Daru’l-Fikr li’t-Tıbâati ve’n-Neşri ve’t-Tavzî’, 1415/1995.
İBN EBİ USAYBİYA. Uyûnu’l-enba fî tabakâti’l-etıbba. nşr. Nizâr Rıza. Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayât, t.y.
İBN HACER el-Askalanî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvez. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
----------. es-Sâlisu min mu’cemi’ş-Şeyhati Meryem. eş-Şebeketü’l-İslamiyye sitesindeki Cevamiü’l-Kelim Programında 2004’te yayınlanmıştır (Yazma Eser).
İBN HAVKAL. Sûretü’l-arz. Beyrut: Daru Sâdır, 1938.
İBN HURDAZBEH. el-Mesâlik ve’l-memâlik. Beyrut: Daru Sâdır, 1889.
İBN MÂKÛLA, Ali b. Hibetüllah. el-İkmâl fî refi’l-irtiyâb ani’l-mu’telefi ve’l-muhtelef fi’l-esmâi ve’l-kunâ ve’l-ensâb. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.İBN ŞEMÂİL el-Kati’î. Merâsidu’l-ittilâ alâ esmâi’l-emkineti ve’l-bekâ. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1412/1992.
İBN ZENCÛYE. el-Emvâl li İbn Zencûye. nşr. Şakir Zîb Feyyâz. Riyad: Merkezü’l-Meliki’l-Faysal li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
İBNÜ’L-FAKÎH. el-Buldân. nşr. Yusuf el-Hâdî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1416/1996.
İPEK, Ali. İlk İslâmî Dönemde Gürcistan. Erzurum: Zafer Medya, 2016.
İSTAHRÎ, Ebu İshak. el-Mesâlik ve’l-memâlik. nşr. Heyet. Kahire: t.y.
İZGİ, Cevat. “Hubeyş et-Tiflîsî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XVIII, 268-270 (İstanbul, 1998).
KARAARSLAN, Nasuhi Ünal. “Hamdânîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XV, 446-447 (İstanbul, 1997).
KÂSIM b. Sellâm. Kitâbü’l-emvâl. nşr. Halil Muhammed Hirâs. Beyrut: Darü’l-Fikr, t.y.
KAZVİNÎ, Zekeriya: Âsârü’l-bilâd ve ahbârü’l-ibâd. Beyrut: Daru Sâdır, t.y.
KEHHALE, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifin. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
KILAVUZ, Ahmet Saim. “Ali er-Rızâ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, II, 436-438 (İstanbul, 1989).
KONUKÇU, Enver. “Gazne”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XIII, 479-480. (İstanbul, 1996).
KURAŞÎ, Şihabeddin. Mesâlikü’l-ebsâr ve memâlikü’l-emsâr. Ebu Dabi: el-Mecmau’s-Sakâfî, 1423/2003.
MEHA Vaddâh Abdülemir. “el-Hayâtü’l-âmmetü fî medîneti Tiflîs hilâle’l-asri’l-Abbâsi”. Mecelletü’l-üstâz. (özel sayı), 1437/2016.
MEHREVANÎ, Ebu’l-Kâsım. el-Mehrevaniyyât-el-fevâidü’l-müntahabe’s-sıhâhe ve’l-ğarâib. nşr. Suud b. Îyd b. Umeyr b. Âmir el-Curbûî. Medine: el-Câmietü’l-İslâmiyye, 1422/2002.
MUKADDESÎ. Ahsenü’t-tekâsim fî ma’rifeti’l-ekâlim. Kahire: Mektebetü Madbûlî, 1411/1991.
NECÂŞÎ, Ebu’l-Abbas. Fihristu esmâi musannifi’ş-şîati (Ricâlü’n-Necâşî). nşr. Musa eş-Şebîrî ez-Zencânî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmîyyi, t.y.
ÖZ, Mustafa. “Ca’fer es-Sâdık”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, VII, 1-3 (İstanbul, 1993).
----------. “Mûsâ el-Kâzım”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXI, 219-221 (İstanbul, 2006).
SAFEDÎ. el-Vâfî bi’l-vefayât. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000.
SELEFÎ, Ebu Tahir. el-Erbeûne’l-buldâniyye li Ebî Tâhir. nşr. Abdullah Râbih. Dimaşk: Mektebetü Dâri’l-Beyrutî, 1412/1992.
----------. el-Mecâlisü’l-hamse. nşr. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Âl Selman. Riyad: Dâru’s-Sâmî, 1994/1414.
SEM’ANÎ, Abdülkerim. el-Ensab. nşr. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemanî ve dğr. Haydarabad: Meclisu Daireti’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1382/1962.
SOFUOĞLU, M. Cemal. “el-Kâfî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXIV, 148 (İstanbul 2006).
SUBKÎ, Tacüddin. Tabakatu’ş-Şafiiyeti’l-kubra. nşr. Mahmud Muhammed et-Tannâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hilv. Hicr li’t-Tibâa ve’n-Neşr ve’t-Tavzi’, 1413/1993.
ŞENEL, Abdülkadir. “Selmân b. Rebîa”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXXVI, 443-444 (İstanbul 2009).
ŞEYH TÛSÎ. el-Ebvâb. nşr. Cevâd el-Kayyûmî el-İsfahanî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmiyyi, t.y.
----------. el-Fihrist. nşr. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmiyyi, 1417/1997.
TOPGÜL, Muhammed Enes. “Keşşî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, EK-2, 45-47 (İstanbul 2016).
YA’KUBÎ. el-Buldân. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2002.
ZEBİDÎ. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Daru’l-Hidaye, t.y.
ZEHEBÎ. Siyerü a’lâmi’n-nübelâ. nşr. Şuayb el-Arnaût v dğr. 3. bs., y.y.: 1405/1985.