Edith Gülçin AMBROS

ŞAİRE ÖZGÜNLÜK HAKKI TANIMAK: FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN KUTBNÂME’Sİ VE LATÎFÎ’NİN ELİTİST ELEŞTİRİSİ

Özgünlük bazen beklenmedik bir yerde karşımıza çıkar. Bu çalışmada Firdevsî-i Rûmî veya diğer adlariyle Firdevsî-i Tavîl ya da Uzun Firdevsî’nin (857/1453-?) Kutbnâme adlı eserinde Divan şiiri kurallarına uymamakla özgünlük gösterdiğini ileri süreceğiz. Bu eser, Venediklilerin 1501 yılında giriştikleri Midilli baskınını destansı bir havayla anlatan bir manzum tarihtir. Dilinin sadeliğinden ve içindeki popüler şiirsel unsurlardan dolayı Kutbnâme halkın kolaylıkla anladığı ve severek dinlediği bir eser olmuştur. Kutbnâme, destansı bir mesnevi olup, dili konuşma dilidir ve destanlara yakışır şekilde abartılıdır. Anlatım akıcıdır. Destansı olması, yüksek sesle okunacağını veya okunabileceğini akla getirir. Kutbnâme’de vezin uygulamasında aşırı derecede “aruz tasarrufları”na başvurulmakta ve Divan şiirinin kafiye kuralları birçok zaman göz ardı edilmektedir. Ne var ki bunlar halk şiirinde hata sayılmaz ve çok yaygındır. Latîfî, Firdevsî-i Rûmî’nin çok kötü bir Divan şairi olduğunu söylemiştir. Divan şairi olarak kötü olması, genel anlamda kötü bir şair olması anlamına gelmez; bu, ancak eserinde hiç şiirsellik yoksa ileri sürülebilir. Aslında Kutbnâme’de çok şiirsel öge vardır. Bu ögelere halk şiirinde çok rastlanır. Eğer Firdevsî-i Rûmî halk eserlerine ilgi duyduysa –ki duymuş olduğu Süleymânnâme’sinden anlaşılmaktadır– halk şiirinin göreli özgürlüğünü divan şiirine uygulamak istemiş olabilir. Bu durumda da yeteneksizlikten değil, özgünlükten söz etmemiz gerekir. Varsayımımızı örneklerle açıklayacağız. Araştırılması gereken farklı bir husus da onunkisi gibi bir yaklaşımın ne derece yaygın olmuş olduğudur.

Anahtar Kelimeler:

Firdevsî-i Rûmî, Kutbnâme, Divan Şiiri, Halk Şiiri, Özgünlük

PDF

___

AKSOYAK, İ. Hakkı (2008). “Osmanlı Şairlerinin ‘Aruz Tasarrufları’ ve Araştırmacıların Gereksiz Müdahaleleri”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt: 3, Sayı: 6, ss. 388-403. AMBROS, Edith Gülçin (2017). “Osmanlı Divan Şairleri 19. Yüzyıldan Önce Anjambman (Enjambement) Tekniğini Kullanmış mıdır?”, Klasik Edebiyatımızın Dili (Bildiriler). Nazım ve Nesir (Haz: Mustafa İsen), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 23-39. BİÇER, Bekir (2005). “Firdevsî-i Rûmî ve Tarihçiliği”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 18, 245-261. BRENDEMOEN, Bernt (1994). “İmāle in der osmanischen und tschagataischen Dichtung”, Arabic Prosody and its Applications in Muslim Poetry (Ed: Lars Johanson and Bo Utas), Uppsala: Textgruppen i Uppsala AB, 17-34.
BÜYÜKKARCI YILMAZ, Fatma (2013). Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=236 [Erişim Tarihi: 23.6.2018] CANIM, Rıdvan (2000). Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ (İnceleme-Metin), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ÇETİN, Nihad M. (1991). “III. Türk Edebiyatında Arûz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 3, 432-437. DAĞLAR, Abdülkadir (2014). “Tezkire-yi Şu’arâ-yı Âmid’in Kaynakları ve Kültür Tarihine Kaynaklığı”, Alî Emîrî Hatırasına Uluslararası VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Diyarbakır: Diyarbakır Valililiği Kültür Sanat Yayınları, 137-150. Derleme Sözlüğü, (1978) (kısaltma): Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Cilt: X, S-T, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. FLEMMING, Barbara H. (1994). “Notes on ‛aruż in Turkish collections”, Arabic Prosody and its Applications in Muslim Poetry (Ed: Lars Johanson and Bo Utas), Uppsala: Textgruppen i Uppsala AB, 61-79. İSEN, Mustafa (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı Ankara; Atatürk Kültür Merkezi Yayını. KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1940). “II. Türk arûzu”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 1, 643-653. KÖPRÜLÜ, Orhan F. (1996). “Firdevsî, Uzun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 13, ss. 127-129. MACİT, Muhsin (1996). Divân Şiirinde Âhenk Unsurları. Ankara: Akçağ.
Firdevsî-i Rumî (1980). Kutb-nâme. (Haz: İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ÖZTÜRK, Ali Osman (1994). Das türkische Volkslied als sprachliches Kunstwerk. Bern: Peter Lang. Tarama Sözlüğü, (1971) XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyle Tarama Sözlüğü, Cilt: V, O-T, Ankara: Tarih Kurumu Basımevi. TOLASA, Harun (1983). Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine göre 16. yy.‘da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, I, Bornova – İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.