Yavuz ÖZKUL

AZMÎ-ZÂDE HÂLETÎ DİVANI'NDAKİ ŞİİRLERİN SÖZDAĞARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Dil, bireyin ve toplumun tüm değerlerini, soyut ve somut unsurlarını, tabiatla ilgili unsurları barındıran bir yapıdır. Bu yapı içinde oluşturulan kelimeler bireyin düşüncelerini, yargılarını, değerlerini açıklamak amacıyla kullanılır.Divan şiirinin, kelime dağarcığı bakımından hayatın her safhasına nüfuz edemediği, bir çeşitlilik ortaya koymadığı yönünde bir görüntü verdiği düşünülür. Bu durum zaman zaman divan şiiri dilinin Farsça, Arapça, Türkçe kelimelerin harmanlanarak kullanılmasından dolayı gayr-i milli olmakla itham edilmesine de yol açar. Oysa şair için bunun bir önemi yoktur. Divan şairi sahip olduğu hüner ve ustalıkla bir araya getirdiği kelimeleri çoğu zaman geniş bir anlam zenginliğiyle ortaya çıkarır. Bu çalışmada Azmî-zâde Hâletî’nin divan şiiri geleneği çerçevesinde divanında kullanmış olduğu kelimelerin istatistiği üzerinde durulmaya ve kelime dağarcı hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. Bu amaçla divanda geçen kelimelerin belli başlı gruplar ve bu gruplara tabi kelimelerin kullanım sayılarını gösterir bir sınıflandırma yapılmıştır. Bu sınıflandırma sonrası Azmî-zâde Hâletî Divanı’ında elde edilen verilerle benzer konuda yapılmış çalımalarda bulunan veriler karşılaştırılmıştır. Bu mukayeseyle Hâletî’nin kelime dağarcığının genel uygulama ile olan benzerlik ve farklılıkları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışma istatistiki bir çalışma olarak tek başına bütün bir divan şiiri geleneğinin sözdağarını ortaya koymada elbette yetersizdir. Ancak genişlemeye uygun yapısıyla genel bir veriye ulaşmada yardımcı olacak niteliktedir.

Anahtar Kelimeler:

Şiir, Sözdağarı, Gelenek, Azmi-zâde Hâletî, İstatistik

PDF

___

Aksan, Doğan (2001), Türkçenin Gücü, Türk Dilinin Zenginliklerine Tanıklar, Ankara: Bilgi Yayınları
Gibb, E. J. W. (1999), Osmanlı Şiiri Tarihine Giriş, İstanbul: Köksal Yayıncılık.
Haluk Aydın (2010), Cevri Divanı’nın Tahlili, Doktora Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
KAYA, Bayram Ali (2003), The Dîvân Of Azmî-zâde Haletî, Introduction and Critical Edition of his Dîvân, Harvard: Turkish Sources XLIX.
Levend, A. Sırrı (1984), Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitapevi.
Murad Efendi (2005), Osmanlı Şiir Dünyası (Çev: Mehmet Uysal), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, s. 157-175.
Ömer Savran (2003), Neşati Divanı’nın Tahlili, Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
Poyraz, Yakup (2014), Aşık Tarzı Türk Şiirinde Divan Şiiri Hayal ve Mazmunlarının Kullanılması, Folklor/Edebiyat Dergisi, Cilt 20, Sayı 80, s. 245-273.
Tuğluk, İbrahim Halil (2009), Metin Şerhi İçin Gerekli Bir Kaynak: Resimli Mazmunlar Sözlüğü, Turkish Studies, Volume 4, Issue 6, s. 427-441.
Üstüner, Kaplan (2008), XIV. ve XV. Yüzyıl Divanlarında Tasavvuf, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı 24, s. 271-294.
WALTER G. ANDREWS (2012), Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı (Çev: Tansel Güney), İstanbul: İletişim Yayınları.