BUHÂRÎ RÂVİSİ KÂDÎ MÜHELLEB B. EBÛ SUFRE’NİN ENDÜLÜS HADİSÇİLİĞİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Kâdî Mühelleb b. Ebû Sufre (ö. 435/1044), Endülüs coğrafyasında yetişen bir hadis âlimidir. Buhârî’nin en önemli râvîleri olarak kabul edilen Asîlî ile Kâbisî’den sema yoluyla hadis rivâyet etmiş, “Endülüs Hadisçiliği”ne önemli katkılar sağlamıştır. “Buhârî Rivâyeti”nin en sahih metnini inşâ etme gayreti içinde olan müellif, Asîlî ile Kâbisî’nin rivâyetlerini gözden geçirmek suretiyle meydana getirdiği eserinde bir nevi nüsha tashihi yapmıştır. Müellifin “el-Muhtasaru’n-nasîh” ve “Şerhu Sahihi’l-Buhârî” adlı iki çalışması vardır. Endülüs üzerine ülkemizde yapılan hadis çalışmalarında Mühelleb’in adından ve söz konusu eserlerinden müstakil olarak bahsedilmemiştir. “Endülüs Hadisçiliği”nde Mühelleb iki açıdan önem arz eder. Birincisi, Asîlî ve Kâbisî gibi üçüncü nesil Buhârî râvîlerinden aldığı rivâyet ve cerh-ta’dîl gibi pek çok ilmî birikimi ile Buhârî’yi Endülüs’te nakletmesidir. İkincisi de, Muvattâ rivâyeti ve Mâlîkî fıkıh geleneği içinde Endülüs’te yetişmiş bir muhaddis olmasıdır. Bu makalede müellifin “Endülüs Hadisçiliğindeki Yeri ve Önemi” incelenecek, Buhârî rivâyeti ile metodu ise ayrı bir makalede ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mühelleb b. Ebû Sufre, Buhârî, şerh, Endülüs, el-Muhtasar’un-nasîh.

-

Kâdî Mühelleb b. Abu Sufre (ö. 435/1044) is a hadith scholar who lived and educated in Andalusia region. He related hadiths from Asîlî and Kâbisî, who are regarded as the most important narrators from Bukhari, through sema method (i.e. by hearing from his/her teacher in person) and made great contributions to “Andalusian Hadith Studies”. In this work, the author, who was rigorous to compose the most reliable hadith texts out of ‘Bukhari Narrations, made a kind of revision of a copy by reviewing the narrations by Asîlî and Kâbisî’. The author has two works called “el-Muhtasaru’nnasîh” and “Şerhu Sahihi’l-Buhârî”. The hadith studies in our country on Andalusia did not mention the name of Mühelleb and his works. Muhelleb is of great significance for “Andalusia Hadith Studies” in two aspects. First, he narrated Bukhari in Andalusia through his scholarly accumulation in such areas like narration, cerh (a systematic study of errors in hadith narrations), ta’dîl (the investigation of whether hadith narrator had any faulty that can harm the trust of authorities). Second, he was a hadith scholar, who lived and got educated in Andalusia following the Muvattâ Hadith narration school and Mâlîkî fiqh tradition. In this article, the place of the author in “Andalusia Hadith Studies” is discussed while his narration from Bukhari and his method will be covered in another article

Keywords:

Mühelleb b. Abu Sufre, Bukhari, Explanation, Andalusia, el-Muhtasaru’n-Nasîh,

PDF

___

Abderî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Muhammed b. Muhammed Abderî (ö. 737/1336), “el-Medhal”, I-IV, Dâru’t-türâs, trs.
Abdülhâdî Ahmed Huseysin “Mağrib ve Endülüs’e Hadisin Girişi”, çeviren: Murat Gökalp, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, cilt: X, sayı: 1, s. 107-138.
Abu Nayeem, Md. Raîsüddin, “Bakî b. Mahled el-Kurtubî ve Endülüs'teki Hadis Çalışmalarına Katkısı” Çev. Murat Gökalp, Dinî Araştırmalar, C. VII, s. 323-329, 2005.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî (ö. 241/855), “el-Müsned”, tahkik ve tahric; Şuayb el-Arnaûd, Âdil Mürşid, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1. Baskı, 1421/2001.
Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed (ö. 855/1451), “Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî”, I-XXV, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrut, trs.
Bâcî, Ebu’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa’d el-Mâlikî (ö. 474/1081), “et-Ta’dîl ve’t-tecrîh limen harrace anhu el-Buhârî fi’l-Câmiı’s-Sahih”, I-III, thk. Ebû Lübâbe Huseyn, Dâru’l-livâ, Riyad, 1. Baskı, 1406/1986.
Baltacı Ahmet, “İbnü’l-Arabî Ebû Bekir”, DİA, XX, 488-490, Ankara, 1999.
Bekrî, Ebû Ubeyd Endelûsî Abdullah b. Abdulazîz b. Muhammed (ö. 487/1094), “el-Mesâlik ve’l-Memâlik”, I-II, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1413/1992.
Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî (ö. 256/870), “et-Târihu’l-kebir”, I-IX, Dâiretü’l-meârifi’l-Usmâniyye, I-VIII, Haydarâbâd, 1360/1941.
---------, “et-Târihu’s-sağîr”, thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, trs.
---------, “et-Târihu’l-evsat”, I-IV, thk. Teysîr b. Sa’d, Dâru’r-rüşd, Riyâd, 1. Baskı, 1426/2005.
---------, “el-Edebü’l-müfred”, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 3. Baskı, 1409/1989.
---------, “el-Câmiu’s-Sahîh”, I-IX, thk. Muhammed b. Züheyr. b. en-Nâsır, Dâr-u tavkı’n-necât, Beyrut, 1422/2001.
Dabbî, Ebû Cafer Ahmed b. Yahya (ö. 599/1202), “Buğyetü’l-mültemis fî târîhi ricali ehli’l-Endelûs”, Dâru’l- kütübi’l-arabî, Kahire, 1387/1967.
Durmuş İsmail, “Muhtasar”, DİA, XXXI, 57-59, İstanbul, 2006.
Ebû Davud, Süleyman b. el-Eş’âs (ö. 275/888), “es-Sünen”, I-IV, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, el- Mektebetü’l-asriyye, Beyrut, trs.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbehânî (ö. 430/1038), “Ma‘rifetü’s-Sahabe”, I-VII (Mücelled), thk. Ali b. Yusuf el-Azzâzî, Dâru’l-vatan, Riyad, 1. Baskı, 1419/1998.
Ebû Şâme Makdîsî, Ebu’l-Kasım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmaîl b. İbrahîm (ö. 665/1267), Şerhu’l-hadisi’l-muktefâ fî meb’asi Nebiyyi’l-Mustafâ, thk. Cemâl Azven, 1. Baskı, eş-Şârika, 1420/1999.
Ebu’l-Fidâ İbn Kesir ed-Dımeşkî (774/1372), “Tabakâtü’ş-Şâfiiyyîn”, I, 327, thk. Ahmed Ömer Hâşim, Mektebetü’s-Sakâfe ed-Dîniyye, Kahire, 1413/1993.
Eren, Mehmet, “Buhârî’nin Sahih’i ve Hocaları”, Nükte Kitap, Konya, 2003.
Hamevî, Ebû Abdullah Yâkût b. Abdullah, (ö. 626/1228), “Mu’cemu’l-Buldân”, I-VII, Dâru Sâdır, Beyrut, 2. Baskı, 1995/1416.
Hatîb Bağdadî, Ebûbekir Ahmed b. Ali (ö. 463/1070), “Târihu Bağdat”, I-XVI, thk. Beşşar Avvâd, Dâru’l- garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1. Baskı, 1422/2002.
Humeydî, Muhammed b. Fütûh (ö. 488/1095) “Cezvetü’l-muktebis fî tarihi ulemâi’l-Endelûs”, I-II (Mücelled), thk. İbrahim el-Ebyârî, Dâru’l-kitâbi’l-Mısrî, Kahire, 3. Baskı, 1386/1966.
Isabel Fierro, “Hadis’in Endülüs’e Girişi”, çev: Murat Gökalp AÜİFD, s 2, s.s. 237-258, Ankara, 2006.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah en-Nümerî (ö. 463/1070), “el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashab”, I-IV, thk. Ali Muhammed el-Becâvî Dâru’l-Ciyl, Beyrut, 1. Baskı, 1412/1992.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcânî (ö. 365/976), “el-Kâmil fî duafâi’r-rical”, Dâru’l-kütübil’l- ilmiyye, Beyrut, 1. Baskı, 1418/1997.
İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Bekrî el-Kurtubî (ö. 449/1057), “Şerhu Sahîhi’l- Buhârî”, thk. Ebû Temim Yâsir b. İbrahim, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd, 1424/2003.
İbn Beşküvâl, Ebu’l-Kāsım Halef b. Abdülmelik el-Endelüsî (ö. 578/1183) “es-Sıla = Kitabü’s-Sıla fi tarihi e’immeti’l-Endelüs”, I-II, nşr. İzzet el-Attar el-Hüseyni, ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, Kahire, 1386/1966.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim er-Râzî (ö. 327/938), “el-Cerh ve’t-Ta’dil”, Dâiretü’l-meârif el-Usmâniyye, Haydarâbâd, 1. Baskı, 1271/1952.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Absî el-Kûfî (ö. 235/849), “el-Musannef”, I-VII, thk. Kemâl Yusuf el-Hût, Mektebetü’r-rüşd, Riyad, 1. Baskı, 1409/1989.
İbn Ebî Yalâ, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Bağdâdî (ö. 526/1131), “Tabakâtü’l- Hanâbile”, I-II, thk. Muhammed Hamid el-Fakî, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, 1371/1952.
İbn Ferhûn, Ebu’l-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrahîm b. Alî b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî (ö. 799/1397), “ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma’rifeti a’yâni’l-mezheb”, I-II, thk. Ebu’n-nur Muhammed Ahmedî, Dâru’t-türâs li’tab’ı ve’neşr, Kahire, trs.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö. 852/1448), “el-İsâbe fî temyîzi’s-Sahabe”, I-VIII, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Dâru’l-Cîyl, Beyrut, 1. Baskı, 1412/1992.
----------, “Fethu’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî”, I-XIII, thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, 1379/1959.
----------, “Kitâbu Tehzîbi’t-Tehzîb”, I-XII, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1. Baskı, 1404/1984.
---------, “Lisanu’l-mîzan”, I-X, thk. Abdülfettah Ebû Ğudde, Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Baskı, Beyrut, 1423/2002.
---------, “Tağlîku’t-ta’lîk alâ Sahihi’l-Buhârî”, I-V, thk. Said Abdurrahman el-Kazakî, el-Mektebü’l-İslâmî (Daru Ammar, Amman) 1. Baskı, Beyrut, 1405/1985.
---------, “Ta’cîlü’l-menfea bi zevâidi ricali’l-eimmeti’l-erbaa”, I-II, thk. İkrâmullah İmdâdulhak, Dâru’l-beşâir, 1. Baskı, Beyrut, 1417/1996.
---------, “Nüzhetü’l-elbâb fi’l-elkâb”, I-II, thk. Abdülaziz Muhammed b. Sâlih, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd, 1. Baskı 1409/1989.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Muhammed b. Ebûbekr (ö. 681/1282), “Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâü ebnâi’z-zaman”, I-VII, thk. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut, 1391/1971.
İbn Hayr, Ebûbekir Muhammed b. Hayr b. Ömer b. Halife el-İşbilî (ö. 575/1179), “Fehrese İbn-i Hayr”, thk. Muhammed Fuâd Mansur, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1419/1998.
İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed el-Endelûsî, (ö. 456/1064) “Cemheretü Ensâbi’l-Eşrâf”, I-II, Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, 3. Baskı, Beyrut, 1424/2003.
İbn Hibbân, b. Muâz b. Ma’bed el-Büstî, “Sahîhu İbn Hibbân bi tertibi İbn Balâbân”, I-XVIII, thk. Şuayb el- Arnâûd, Müessesetü’r-risâle, Beyrut, 2. Baskı, 1414/1993.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd (ö. 273/886), “es-Sünen” (es-Sindî Şerhi ile birlikte), I-II, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi’l-kütübi’l-arabiyye, Beyrut, trs.
İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Alî b. Hibetillâh b. Alî el-İclî (ö. 475/1082) “el-İkmâl fî ref’ıl irtiyâb ani’l-mu’telif ve’l- muhtelif fi’l-esmâi ve’l-künâ ve’l-ensâb”, Dâru’l-kütübi’l-İslâmî, Kahire, trs.
İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî (ö. 711/1311), “Lisânu’l-Arab”, I- XV, Dâru Sâdır, 3. Baskı, Beyrut, 1414/1993.
İbn Mencûye, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Yezdî el-İsfahânî (ö. 428/1036), “Ricâlü Sahihi Müslim”, I-II, thk. Abdullah el-Leysî, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, 1407/1987.
İbn Nukta, Ebûbekir Muhammed b. Abdülğanî el-Bağdadî (ö. 629/1231), “et-Takyîd lima’rifeti ruvâti’s-Sünen ve’l-Mesânîd”, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Dâru’l-kütübil ilmiyye, Beyrut, 1408/1988.
---------, “İkmâlu’l-ikmâl (Tekmiletü li-Kitâbil’l-İkmâl)”, I-V, thk. Abdülkayyûm Abd Rîb en-Nebî, Câmiatü ümmi’l-Kurâ, 1410/1990.
İbn Sa’d, Ebû Abdullah el-Basrî (ö. 230/844), “et-Tabakâtü’l-Kübrâ”, I-VIII, thk. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut, 1388/1968.
İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî (ö. 728/1328), “Mecmûu’l-fetâvâ”, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Mecmau’l Melik Fehd, Medine, 1416/ 1995.
İbnü’l-Arabî, Ebûbekir Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî (ö. 543/1148), el-Mesâlik fî Şerhi Muvattai Mâlik, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1. Baskı, Beyrut, 1428/2007.
---------, “el-Kabes fî Şerhi Muvattai Mâlik”, I-III, thk. Dr. Muhammed Abdullah Vüld (Vülid?) Kerim, Dâru’l- garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1413/1992.
İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-kerem Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî ( ö. 630/1232), “el- Lübâb fî tehzîbi’l-Ensâb”, I-III, Dâru Sâdır, Beyrut, 1400/1980.
---------, “el-Kâmil fi’t-tarih”, I-XI, thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,
İbnü’l-Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullāh b. Muhammed b. Yûsuf el-Kurtubî el-Ezdî (ö. 403/1013), “Tarihu ulemâi’l- Endelûs”, I-II, ed-Dârü’l-Mısriyye li’t-te’lif ve’t-terceme, Kahire, 1386/1966.
İbnü’l-Imâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî (ö. 1089/1679), “Şezerâtü’z- zeheb fî ahbâri men zeheb”, I-X, thk. Abdülkâdir el-Arnâûd-Mahmud el-Arnâûd, Dâru İbn-i Kesir, Dımaşk, 1406/1986.
İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer b. Ömer el-Bekrî el-Kureşî el-Maarrî (ö. 749/1349), “Tetimmetü’l-Muħtaśar fî aħbâri’l-beşer (Târîħu İbni’l-Verdî)”, I-II, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1417/1996.
İbnü’s-Sîde, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî (ö. 458/1066), “el-Muhassas”, I-V, thk. Halil İbrahim Ceffâl, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrut, 1417/1996.
Kâdî Iyâz, Ebu’l-Fadl Musa b. Iyâz el-Yahsûbî (ö. 544/1149), “Meşâriku’l-envâr alâ sıhâhı’l-âsâr”, I-II, el- Mektebetü’l-atîke ve Dâru’t-türâs, trs.
--------, “Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li ma’rifeti a’lâmi mezhebi Mâlik” I-VIII, thk. Saîd Ahmed A’râb, Matbaatü Fedâle, 1. Baskı, Mağrib, 1403/1983.
---------, “İkmâlu’l-mu’lim bi fevâidi Müslim”, I-VIII, thk. Dr. Yahyâ İsmâîl, Dârûl-vefâ, 1. Baskı, Mısır, 1419/1998.
Karacabey, Salih, “Hattâbî”, DİA, XVI, 489-491, İstanbul, 1997.
Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân Karâfî (ö. 684/1285) “ez-Zehîra”, I-XIV, Dâru’l-garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1415/1994.
Kalkaşendî Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî (ö. 821/1418), “Kalâidü’l-cümân fi’t-ta’rîf bi-ķabâili Arabi’z- zamân”, Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî, Beyrut, 2. Baskı, 1402/1982.
Kandemir, M. Yaşar, “Nevevî”, DİA, XXXIII, 45-49, İstanbul, 2007.
---------, “İbn Hacer”, DİA, XIX, 514-531, Ankara, 1999.
Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr (ö. 923/1517), “İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî”, I-X, el-Matbaatü’l-kübrâ el-Emîriyye, 7. Baskı, Mısır, 1323/1905.
Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh (ö. 671/1273), el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, I- XX, thk. Ahmed el-Berdûnî, Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 2. Baskı, Kahire, 1384/1964.
Mahlûf, Muhammed b. Muhammed b. Ömer el-Münestîrî (ö. 1360/1941), “Şeceretü’n-nûri’-zekiyye fî Tabakâti’l- Mâlikiyye”, I-II, ta’lik: Abdülmecid Hayyâlî, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Lübnan, 1424/2003.
Mâlik, Ebû Abdullâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî (ö. 179/795), “el-Muvatta’”, I-II, thk. Beşşâr Avvâd, Müessesetü’r-risâle, Beyrut, 1412/1992.
Mizzî, Ebu’l-Haccâc Yusuf b. ez-Zekî Abdurrahman (ö. 742/1341), “Tehzîbü’l-Kemâl”, I-XXXV, thk. Beşşâr Avvâd, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1400/1980.
Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdullâh Alâüddîn el-Bekcerî el-Hikrî (ö. 762/1361), “Şerhu Sünen İbn Mâce (el-İ’lâm bi sünnetihi Aleyhisselâm)”, I-V, thk. Kâmil Uveyda, Mektebetü Nezzâr, 1. Baskı, Riyâd, 1419/1999.
Mühelleb, Ahmed b. Ebû Sufre Esîd b. Abdullah el-Esedî, (ö. 435/1044), “el-Muhtasaru’n-nasîh fî tehzîbi’l- kitabi’l-Câmiı’s-Sahih” I-IV, thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm, Dâru’t-tevhîd, Riyad, 1430/2009;
---------, “el-Muhtasaru’n-nasîh fî tehzîbi’l-Câmiı’s-Sahih”, tek cilt, thk. Muhammed Muhtâr Vüld (Vülid?) Abbâh, Dâru’l-kalem, 1428/2007, Rabat.
Müslim, Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (ö. 261/874), “el-Câmiu’s-Sahih”, I-V, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabî, Beyrut, trs.
Nübâhî Ebu’l-Hasen Abdullah b. el-Hasen en-Nebâhî el-Endelûsî (ö. 792/1390), “Târîhu Kudâti’l-Endelûs”, Dârul-âfâki’l-cedîde, 5. Baskı, Beyrut, 1403/1983.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (ö. 303/915), “el-Müctebâ mine’s-Sünen” (es-Sünenü’s-Suğrâ), I-IX, thk. Abdülfettâh Ebu Ğudde, Mektebetü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, Haleb, 2. Baskı 1406/1986.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî (ö. 676/1277), “Tehzîbü’l-esmâ ve’l-lügat”, I-II, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut. Trs.
---------, “el-Minhâc Şerhu Sahîhi’l-Müslim İbni’l-Haccâc”, I-XVIII, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2. Baskı,
Nüveyrî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî (ö. 733/1333) “Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb”, I-XXXIII, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1424/2004.
Öztoprak, Mustafa, “Endülüs Hadisçiliğinde Halifelerin Yeri”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Enstitüsü, s. 2, s.s. 149 -165, Samsun, 2012.
--------, “Endülüs Hadisçiliğinde Kadıların Yeri” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt IV, Sayı 7, s.s. 105-122. Şırnak,. 2013.
--------, “Endülüs Hadisçiliğinde Sahîhayn Algısı ve Doğu İslâm Dünyasıyla Karşılaştırılması”, OMÜİFD, s. 34, s.s. 109 -136, Samsun, 2013.
Özdemir, Mehmet, “Endülüs”, DİA, XI, 211-225, İstanbul, 1995.
Safedî, Salâhuddin Halil b. Aybek (ö. 764/1362), “el-Vâfî bi’l-vefeyât”, I-XIX, thk. Ahmed el-Arnaûd ve Türkî Mustafa, Dâru ihyâü’t-türâsi’l-arabî, Beyrut, 1420/2000.
Sancaklı, Saffet, “İbn Battâl ve Buhârî Şerhi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi [www.dinbilimleri.com], 2007, cilt: VII, sayı: 1, s. 61-93.
Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur (ö. 562/1166), “el-Ensâb”, takdim ve ta’lik: Abdullah Ömer el-Bârûdî, Dâru’l-cinân, (Merkezü’l-hıdemât ve’l-ebhâsi’s-sekâfiyye), trs.
Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), “Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n- Nevevî”, I-II, thk. Abdülvehhâb Abdullatif, Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîsiyye, Riyâd, trs.
---------, “Hâşiyetü’s-Sindî alâ Süneni’n-Nesâî”, I-VIII, Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Baskı, Haleb, 1406/1986.
---------, “ed-Dîbâc alâ Sahîhi Müslim ibni’l-Haccâc”, I-VI, thk. Ebû İshâk el-Huveytî, Dâru ibni Affân,1. Baskı, el-Memleketü’l Arabiyye es-Suûdiyye, 1416/1996.
Sübkî, Tâcüddin Ali b. Abdülkâfî (ö. 771/1370), “Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ”, I-X, nşr. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Kahire 1413/1992.
Şâtıbî Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî (ö. 790/1388), “el-İ’tisâm”, I-II, Dâru İbn Affân, thk. Süleym b. Îydülhilâlî, 1. Baskı, Riyâd, 1412/1992.
---------, “el-Muvâfakât”, I-VII, Dâru İbn Affân, thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âli Selmân, 1. Baskı, Riyâd, 1417/1997.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Serve (ö. 279/892) “es-Sünen”, I-V, thk. Ahmed Muhammed Şakir ve Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Baskı, Mısır, 1395/1975.
Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ ez-Zebîdî el-Hüseynî (ö. 1205/1791), “Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l- Kâmus”, I-XXXX, thk. Heyet. Dâru’l-hidâye, trs.
Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed (ö. 748/1347), “el-Iber fî haberi men ğaber”, I-IV, thk. Ebû Hâcir Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, trs.
------, “Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ”, I-XXV, thk. Şuayb el-Arnâûd, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1405/1985.
------, “Târihu’l-İslâm ve vefayâti’l-meşâhîri ve’l-a’lâm”, I-XV (Mücelled), thk. Dr. Beşşar Avvad, Dâru’l- garbi’l-İslâmî, 1. Baskı, 1424/2003.
------, “Tezkiretü’l-huffâz”, I-IV, thk. Zekeriya Umeyrât, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1419/1998.
------, “Mîzânu’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl”, I-IV, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Dâru’l-ma’rife, Beyrut, 1382/1963.