Hedoni̇k Tüketi̇m ve Meta İhtiyaçlar: Gazali̇ Üzerinden Bir Sorgulama

Herhangi bir üretken faaliyet gibi, tüketim olgusunun kendisi de tüketim toplumlarında diğer üretici faaliyetler gibi bireysel ve toplumsal bir eylemdir. İnsanlar farklı nedenlerle bu eylemi farklı kavramsal tanımlarla ifade etmektedirler. Hedonik tüketimde insanlar satın alma eylemine ve satın aldıkları ürüne anlamlar yüklerler ve tüketimi yaşamın önemli bir amacı olarak görürler. Bu toplumlarda belirli bir markaya atfedilen anlam ve önem, ona sahip olmakla tamamlanmaz ise kişi kendini mutsuz hissedebilir. Ona kavuşmanın verdiği haz ise ne yazık ki anlıktır ve hemen hedonik adaptasyon ile kişi başka hazların peşinden koşmak durumunda kalır. Kişinin tükettiği mal ve hizmetlerin sembolik anlamları üzerinden sosyal çevreye bir mesaj iletme çabası, meta ihtiyaçların karşılanmasına öncelik veren Gazali tarafından değersiz görülür. Gazali’nin insan psikolojisine bakışı transpersoneldir ve Gazali, insanın fiziki yönünü psikolojik ve biyolojik yönlerinden, manevi veya manevi yönlerinden ayrı düşünmez. Gazali insanı, özellikle manevi yönü bakımından sonsuz gelişme potansiyeline sahip bir varlık olarak görür. İnsanlaşmayı biyolojik bir büyüme olarak değil, psikolojik ve ruhsal bir derinleşme olarak görür. Gazali’nin insanın olgunlaştırılması hedefinde onun manevi derinliğine ve ilahi yönelişine sevketmek vardır. Gazâlî, insanın manevî ihtiyaçlarını karşılamamanın onda derin bir “boşluk”, “hiçlik” ve “manevi açlık” duygusu yaratacağını ileri sürmektedir. Tükettikleri ürünleri statü sembolü olarak görenlerin bireysel değerlerinin olmadığı, hatta onların şöhret budalası olduğunu ileri süren Gazali, insanın manevi veya meta-ihtiyaçlarına yönelmesini amaçlar. Meta ihtiyaçlarını ön planda tutan Gazali, hedonik tüketimi sıradan yaşamdan kaynaklanan bir tüketim çılgınlığı veya şöhret budalalığı olarak görür. Meta-ihtiyaçları ön planda tutan Gazali için hedonik tüketim basit bir alışveriş ya da ihtiyaçları karşılama eylemi olarak değil, sorgulanması gereken patolojik bir durumdur. Tüketim ölçüsünde mutlu bir hayatın mümkün olduğu varsayımına dayanan hedonik tüketim, meta-ihtiyaçları ön planda tutan biri için insanın sadece biyolojik tarafına hitap eden basit bir zevktir. Bu araştırma iki tema üzerine odaklanmaktadır. Birincisi, insanların ihtiyaçlarından dolayı değil, arzu, zevk ve taklit için yaptıkları bir eylem olarak hedonik tüketimdir. Diğeri, Gazali gibi ihtiyaçları sonsuz ve sınırsız görmeyen, kişinin fiziksel ihtiyaçlarını minimum düzeyde karşılamayı ve psikolojik ihtiyaçlara yönelmeyi gerekli gören meta ihtiyaçlardır. Bu araştırmada hem hedonik tüketim eylemi kavramsal düzeyde sorgulanmış hem de insan ihtiyaçlarına hak ettiğinden fazla anlam yüklemeyen “meta-ihtiyaç” kavramının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu sayede Gazali üzerinden insanın tarihsel yürüyüşünün temel amacının ve önceliğinin ne olması gerektiği sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tüketim, hedonik tüketim, ihtiyaçlar, meta ihtiyaçları, Manevi ihtiyaçlar, Gazali

Hedonic Consumption and Meta Needs: a Investigation on Al- Ghazali

Like any productive activity, the phenomenon of consumption itself is an individual and social action like other productive activities in consumer societies. People express this action with different conceptual definitions for different reasons. In hedonic consumption, people attribute meanings to the act of purchasing and the product they buy, and they see consumption as an important purpose of life. The person may feel unhappy if the meaning and importance attributed to a particular brand in these societies is not completed by owning it. The pleasure of meeting him is, unfortunately, momentary; with hedonic adaptation, the person has to chase other pleasures. The effort to convey a message to the social environment through the symbolic meanings of the goods and services consumed by the person is seen as worthless by Ghazali, who prioritizes meeting the commodity needs. Ghazali’s view of human psychology is transpersonal, and Ghazali does not consider the physical aspect of man apart from his psychological and biological aspects, spiritual or spiritual aspects. Ghazali sees man as a being with the potential for continued development, especially regarding his spiritual aspect. It sees humanization not as a biological growth but as a psychological and spiritual deepening. Ghazali’s goal of maturing man is to lead him to his spiritual depth and religious orientation. Ghazali argues that not meeting the spiritual needs of man will create a deep feeling of “emptiness,” “nothingness,” and “spiritual hunger” in him. Ghazali, who argues that those who see the products they consume as status symbols do not have individual values, even that they are idiots of fame, aims to turn people towards their spiritual or meta-needs. Ghazali, who prioritizes commodity needs, sees hedonic consumption as a consumption frenzy stemming from ordinary life or the folly of fame. For Ghazali, who prioritizes meta-needs, hedonic consumption is not a simple shopping or an act of meeting needs but a pathological condition that should be questioned. Based on the assumption that a happy life is possible to the extent of consumption, hedonic consumption is a simple pleasure appealing only to the biological side of a person for someone who prioritizes meta-needs. This research focuses on two themes. The first is hedonic consumption; an act people do for desire, pleasure and imitation, not because of their needs. The other is the meta needs, which, like Ghazali, do not see the needs as endless and unlimited and consider it necessary to meet the physical needs of the person at a minimum level and turn to psychological needs. In this research, both the hedonic consumption act was questioned at the conceptual level and aimed to examine the concept of “meta-need,” which does not give more meaning to human needs than it deserves. In this way, what should be the main purpose and priority of the historical march of man through Ghazali will be questioned.

Keywords:

Consumption, hedonic consumption, needs, commodity needs, Spiritual needs, Ghazali Tüketim, hedonik tüketim, ihtiyaçlar, meta ihtiyaçları, Manevi ihtiyaçlar, Gazali,

PDF

___

Alexis, Bertrand (2018). Ahlak Felsefesi, (Çev. S. Zeki), Ankara: Akçağ Yayınları.
Arnold, Mark, J. and Reynolds, K. E. (2003). “Hedonic Shopping Motivations,” Journal of Retailing, 79, s. 77-95. https://doi.org/10.1016/ S0022-4359(03)00007-1.
Ayten, Ali (2010), Transpersonel Psikoloji Nedir Ne Değildir?, Din Psikolojisi, İstanbul: İz Yayıncılık, s.97-98.
Ballantın, P. W., Jack, R. ve Parsons, A. G. (2010). “Atmospheric Cues and Their Effect on the Hedonic Retail Experience,” International Journal of Retail & Distribution Management, 38(8), s. 641-653 https://doi. org/10.1108/09590551011057453
Botti, Simona and McGill, Ann L. (2011). “The Locus of Choice: Personal Causality and Satisfaction with Hedonic and Utilitarian Decisions,” Journal of Consumer Research, 37(6), s. 1065- 1078. https://doi.org/10.1086/656570
Capra, Fritjof (1992). Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası, (Çev. M. Armağan), İstanbul: İnsan Yayınları.
Deli-Gray, Zsuzsa, Gilpatrick, Tom, Marusic, Mira, Pantelic, Darko. and Kuruvilla, S. Jose. (2010). “Hedonic and Functional Shopping Values and Everyday Product Purchases: Findings from the Indian Study,” International Journal of Business Insights & Transformation, 4(1), s. 65-70.
Al-Gâzâli (2002). İhya-u Ulumiddin, (Çev. A. Duran), C.3. İstanbul: Neşriyat Yayınları, s.45
Al-Ghazali (1984). El Munkızu Mined Dalâl, İstanbul: Çağaloğlu Yayınevi, s.17-18.
Al-Ghazali (2017). Kimya-i Saadet, İstanbul:Muallim Neşriyat.
Grof, Stanislav (2000). Geleceğin Psikolojisi, İzmir: Ege Meta Yayınları, s.22
Kivetz, Ran (2000). “Hedonic and Utilitarian Motivations in Consumer Choice,” Advances in Consumer Research, (27), s. 286-286.
Luthans, Fred (1997). Organizational Behaviour, Singapore: McGraw Hill, s.141
Maslow, Abraham H. (2001). İnsan Olmanın Psikolojisi, (Çev. O. Gündüz), İstanbul: Kuraldışı Yayınları, s. 299-340.
Maslow, Abraham H. (1996). Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler, (Çev.K.Sönmez), İstanbul: Kuraldışı Yayınları, ss. 75-86.
Maslow, Abraham H. (2001). Bir Metamotivasyon Kuramı: Değer-Yaşamın Biyolojik Kökeni, Ego Ötesi, İstanbul: İnsan Yayınları, s. 162-163
Mevlânâ, (1990). Mesnevi, (Çev. Ç. İzbudak, Gözden Geçiren. A. Gölpınarlı) İstanbul: M.E.B. Yayınları, II. Baskı.
Odabaşı, Yavuz (2009). Tüketim Kültürü: Yetinen Toplumdan Tüketen Topluma, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
Palmer, Helen (2006). Ruhun Aynası Enneagram’a Yansıyan İnsan Manzaraları, (Çev.Okhan Gündüz), İstanbul: Kaknüs Yayınları, s.9.
Roger N. Walsh, and Frances, Vaughan (2001). Ego Ötesi, İstanbul: İnsan Yayınları, Maslow, “Bir Metamotivasyon Kuramı: Değer-Yaşamın Biyolojik Kökeni”, s. 163.
Roy, Rajat and Ng, Sharon (2012). “Regulatory Focus and Preference Reversal Between Hedonic and Utilitarian Consumption,” Journal of Consumer Behavior, 11(1), s.81-88. https://doi.org/10.1002/cb.371
Sarkar, Abhigyan (2011). “Impact of Utilitarian and Hedonic Shopping Values on Individual’s Perceived Benefits and Risks in Online Shopping,” International Management Review, 7(1), s.58-65.
Sela, Aner, Berger, Jonah and Liu, Wendy (2009). “Variety, vice, and virtue: How assortment size influences option choice.” Journal of Consumer Research, 35(6), s. 941-951. https://doi.org/10.1086/593692
Tynan, Caroline and McKechnie, Sally (2009). “Hedonic Meaning Creation through Christmas Consumption: A Review and Model,” Journal of Customer Behaviour, 8(3), s. 237-255. https://doi.org/10.1362/147539209X469326
Viktor E. Frankl (1992). İnsanın Anlam Arayışı, (çev. S. Budak), Ankara: Öteki Yayınları, s. 99.
Abdulkerim Bahadır (2002), İnsanın Anlam Arayışı ve Din, İstanbul: İnsan yayınları, s. 52.
Walters, J. Donald (1995). Modern Düşüncenin Krizi: Anlamsızlık Sorununa Çözümler, (çev. Ş. Yalçın), İstanbul: İnsan Yayınları, s. 179.
Wilcox, Lynn (2001). Sufizm ve Psikoloji, (Çev.O.Düz), İstanbul: İnsan Yayınları, s. 12.
Yaran, Rahmi (2000). İhtiyaç, DİA, XXI, s. 573-574
Sabahattin, (1992) İslam, İnsan, Ekonomi, İstanbul: Yeni Asya Yayınları, s. 160.
Yeniçeri, Celal (1980). İslam İktisadının Esasları, İstanbul: Şamil Yayınevi.