TEFSİR FAALİYETLERİNDE MÜBHEMÂTÜ’L-KUR’ÂN İLMİNİN YERİ: EBÛ MANSÛR ELMÂTÜRÎDÎ (Ö. 333/944) ÖRNEĞİ

Kur’ân-ı Kerim, topluma doğrudan müdahale eden ve hayatın olağan şartları içerisinde yaşanmışlık tecrübesiyle şekillenen ilahi kelâm (söz) olarak muhataplarıyla buluştu. Vahyin nüzûlüne şahit olan sahabe sadece âyetlerin metinlerine değil, aynı zamanda arkaplanda yaşanılan olaylara da vakıftı. Dolayısıyla âyetleri anlamada pek sıkıntı yaşamadılar. Kur’ân’ın metin bütünlüğü korunarak, iki kapak arasında sonraki nesillere aktarıldı. Nüzûl sürecinden uzaklaştıkça âyetlerin tefsirine duyulan ihtiyaç da arttı. Sahabe döneminde başlayan Kur’ân araştırmaları içerik ve yöntem bakımından giderek artan yoğun bir çabanın ürünü olarak, erken sayılabilecek bir dönemde ulûmu’l-Kur’ân başlığı altında usûl çalışmalarına konu oldu. Ulûmu’l-Kur’ân’ın araştırma alanlarından birisi de mübhehâmatu’l-Kur’ân’dır. Bu ilmin konusu, kendisinden ne kastedildiği açık bir şekilde beyan edilmemiş ibarelerdir. Bu yöndeki çalışmalar ilk dönemde esbâb-ı nüzûl, müşkilu’l-Kur’ân, müteşâbihi’l-Kur’ân ve mecâzu’l-Kur’ân gibi farklı başlılar altında yapılmışsa da daha sonra Mübhemâtu’l-Kur’ân başlığıyla müstakil çalışmalar yapılmıştır. Erken dönemde telif edilen tefsirlerden biri de İmâm-ı Mâtürîdî’nin Te’vilâtu Ehli’s- Sünne’sidir. Bu çalışmada, tefsirinde rivâyet ve dirâyeti etkin bir şekilde mezceden Mâtürîdî’nin mübhemâtu’l- Kur’ân ilmine yaklaşımı araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Ulûmu’l-Kur’ân, Mübhemâtu’l-Kur’ân, Mâtürîdî, Rivâyet, Dirâyet

THE PLACE OF MUBHAMAT AL-QUR’AN IN TAFSIR STUDIES: THE CASE OF ABU MANSUR AL- MĀTURĪDĪ (D. 333/944)

The Holy Qur’an was revealed as divine words depending on the experiences in the usual circumstances of life and in such a way as to intervene the life directly. The Companions who witnessed the revelation were aware not only of the texts of the verses, but also of the relevant events in the background. Therefore, they could easily understand the revealed verses. The textual integrity of the Qur’an was preserved and passed on to future generations between two covers. The need for the interpretation of the meaning of the verses has increased over time after the period of revelation. The Qur’anic studies that emerged at the time of the Companions became the subject of methodical studies under the title of ulum al-Qur’an in a considerably early period as a result of increasing hard efforts in terms of content and method. One of the research areas of ulum al-Qur’an is Mubhemat al-Qur’an. The subject of this science is the inscriptions that have not been explained clearly. Although the early works in this area were carried out under different titles such as asbab al-nuzul, mushkil al- Qur’an, muteshabih al- Qur’an and majaz al- Qur’an, independent studies were carried out under the title of Mubhamat al-Qur’an later. One of the early tafsirs published in the early period is Imam al-Maturidi’s Ta’wilat Ahl al-Sunnah. This study aims to explore al-Maturidi’s approach to the science of Mubhamat al-Qur’an, departing from his tafsir in which he effectively synthesized riwayat and dirayat.

Keywords:

Tafsir, Ulum al- Qur’an, Mubhamat al-Qur’an, al-Māturīdī, Riwayat, Dirayat,

PDF

___

Adnevî, Ahmed b. Muhammed. Ṭabaḳatu’l-müfessîrîn. Thk. Süleyman b. Salih. Suudi Arabistan: Mektebetu’l-‘Ulûm, 1997.
Albayrak, Halis. “Mubhematu’l-Kur’ân İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (1992): 155-182.
Bakkal, Mustafa Cihad. “Kıssalar Bağlamında Mâtürîdî’nin Kur’ân’daki Mübhemlere Bakışı”. Ekev Akademi Dergisi 21/72 (Güz 2017): 195-214.
Bursavî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, ts. Cevherî, İsmâil b. Hammad. eṣ-Ṣıḥâḥ. Thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. Risâle fî uṣûli’l-ḥadîs. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1407.
Çalışkan, İsmail. “Tefsirde Mâtürîdî’yi Keşfetmek: İmam Mâtürîdî ve Te’vîlâtu’l-Kur’ân’ın Tefsir İlmindeki Yeri”. Milel ve Nihal 7/2 (Mayıs- Ağustos 2010): 67-93.
Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV, 2016.
Ebû Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fi’t-tefsîr. Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1999.
Ezdî, Abû Bekr Muhammed b. Düreyd. Cemheretu’l-luġa. Thk. Remzî Münîr Baklebekî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm lil Melâyîn, 1987.
Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbu’l-luġa. Thk. Muhammed İvad. 15 Cilt. Beyrut: Dâr İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Ḳavâ‘idu’l-‘aḳa’id. Thk. Musa Muhammed Ali. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1985.
Gezer, Süleyman. “Kur’ân’daki Belirsiz Anlatımlar/Mübhemât Sözlü Dil Bağlamında Bir Yaklaşım”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Aralık 2002): 253-264.
İbn Âşûr, Mahmûd et-Tahir. et-Tahriru’l-vecîz. 40 Cilt. Tunus: Dâru’t- Tûnusiyye li’n-Neşr, 1984.
İbn Kutluboğa, Ebu’l-Adl Zeynuddîn Kasım. Tâcu’t-terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramazân Yûsuf. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
İbn Manzûr. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sadr, 1414.
İbn Teymiyye, Takıyyuddîn. Der’u te‘âruḍi’l-‘aḳl ve’n-naḳl. Thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Suudi Arabistan: Câmi’atu’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd İslâmiyye, 1991.
İbnu’l-Enbârî. eẓ-Ẓâhir fî me‘ânî kelimâti’n-nâs. Thk. Hâtim Sâlih ed- Dâmin. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1992.
İmrâni, Yahyâ b. Ebu’l-Hayr. el-İntiṣâr fi’r-red ‘ale’l-Ḳaderiyyeti’l- eşrâr. Suûd b. Abdülaziz. Riyad: Advâu’s-Selef, 1999.
İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. Thk. Safvan Adnan ed-Dâvudî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
Hafâcî, Şehâbeddîn Ahmed b. Muhammed. Ḥâşiyetu’ş-Şihâb ‘alâ Tefsîri’l-Beyḍâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâr Sadr, ts.
Halîl b. Ahmed, Kitâbu’l-‘ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî v.dğr. 8 Cilt. Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
Hatipoğlu, İbrahim. “İsrâiliyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 195-199. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Hüseyin Abdülhâdî Muhammed – Birışık, Abdülhamit. “Mübhemâtü’l- Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 437-439. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Karataş, Ali. İmâm Mâtürîdî Kur’ân’ı Kur’ân’la Te’vîl. İstanbul: Yesevi Yayıncılık, 2014.Kātib Çelebi. Keşfu’ẓ-ẓunûn. 2 Cilt. Bağdat: Mektebetu’l- Musennâ, 1941.
Kazvînî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris. Mu‘cemu Meḳâyîsi’l-luġa. Thk. Abdusselâm Muhammed Harûn. Beyrut: Dâru’l-Fİkr, 1979.
Kırca, Celal, “Mâtürîdî’nin Tefsir, Te’vil Anlayışı ve Metodu”. Ebû Mansûr Semerkandî Mâtürîdî (Kayseri 14 Mart 1986). Ed. Ahmet Hulûsi Köker. 51-69. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 1986.
Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn. Cevâhiru’l-muḍiyye fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Karaçi: Mîr Muhammed Kütüphane, ts.
Kutlu, Sönmez. “Bilinmeyen Yönleriyle Türk Din Bilgini: İmâm Mâtürîdî”. Dinî Araştırmalar 5/1 (Ocak-Nisan 2003): 5-28.
Maturîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtu Ehli’s-Sünne. Thk. Mecdî Baslum. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
Maturîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-tevḥîd. Thk. Bekir Topaloğlu v.dğr. İstanbul: Mektebetu’l-İrşâd, ts.
Meydânî, Abdülganî b. Tâlib. el-Lubâb fî ‘ulûmi’l-kitâb. Thk. Adil Ahmed v.dğr. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
Nîsâbûrî, Nizâmeddîn. Ġarâ’ibu’l-Ḳur’ân ve reġāibu’l-furḳân. Thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416.
Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’yi Nasıl Okumalıyız?”. Dinî ve Felsefî Metinler Yirmibirinci Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama Sempozyumu (İstanbul 20-21 Ekim 2011). Ed. Bayram Ali Çetinkaya. 963-974. İstanbul: Ege Basım, 2012.
Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 146-151. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Râzî, Fahrüddîn. Mefâtiḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyau’t- Turâsi’l-Arabî, 1420.
Reşid Rızâ. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. Kahire: Hey’etu’l-Mısriyyetu’l- ‘Amme li-l-Kitâb, 1990.
Riyâzizâde, Abdullahtif b. Muhammed. Esmâu’l-kutub. Thk. Muhammed et-Tuncî. Dımaşk: Dâru’l-Fıkr, 1983.
Saîd Havvâ. el-Esâs fi’t-tefsîr. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-İslâm, 1424.
Semîn el-Halebî, Ebu’l-Abbas Şihâbuddin Ahmed b. Yusuf b. Abdiddaim. ed-Durru’l-mensûr fî ‘ulumi’l-kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmed Mahmud el-Harat. 11 Cilt. Şam: Dâru’l-Kalem, ts.
Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân ve Bağlam. İstanbul: Şûle, 2008.
Şehristânî, Ebu’l-Feth Tâcuddîn. el-Milel ve’n-niḥal. Haleb: Müessesetu’l-Halebî, ts.
Şeybânî, Ebû Amr. el-Cîm. Thk. İbrahim el-Ebyârî. 3 Cilt. Kahire: Hey’etu’l-‘Amme li Şuûnni’l-Mutâbi‘il-Emîriyye, 1974.
Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. el-İtḳân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. 4 Cilt. Mısır: Hey’etu’l- Misriyyeti’l‘Amme li’l-Kitâb, 1974.
Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Müfḥimâtu’l-aḳrân fî mübhemâti’l-Ḳur’ân. Thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Beyrut: Mü’essesetu Ulûmi’l-Kur’ân, 1982.
Tantâvî, Muhammed Seyyid. et-Tefsîru’l-vesît lil Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Nahde, 1997.
Tay, Hekim. “Kur’ân İlimleri Bağlamında Erken Dönemde Nesh Algısı: Hâris el-Muhasıbî Örneği”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 51 (Haziran 2019): 49-82.
Vâhıdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Vesîṭ fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l- mecîd. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd v.dğr. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l İlmiyye, 1994.
Vehbe ez-Zuhaylî. et-Tefsîru’l-munîr. 30 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fıkr, 1418.
Yüksel, Muhammed Bahaeddin. “Mahiyet ve Muhatap Açısından Mübhemâtu’l-Kur’ân”. Dini Araştırmalar 21/53 (Ocak-Haziran 2018): 55-77.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed. Târîḫu’l-İslâm ve vefayâtu’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. Thk. Beşâr İvâd Marûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘arûs. Thk. Komisyon. 40 Cilt. Dâru’l-Hidâye, ts.
Zemahşerî, Ebu’l Kasım Mahmud b. Ömer. Esâsu’l-Belaġa. Thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Savde, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘İlmiyye, 1998.
Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1957.
Ziriklî, Muhammed Hayruddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-‘İlm lil Melâyîn, 20002.