MÂTÜRÎDÎ’DE ÂYETLERİ TEVİLDE KİNAYE UNSURU

İslâm uleması, Kur’ân âyetlerinin anlaşılması için gayret sarf etmişlerdir. Onlar bunu aklî, naklî, dilsel, belâgî gibi birden fazla yönteme başvurarak sağlamıştır. Ehl-i sünnet itikadının önemli savunucularından Ebû Mansur el-Mâtürîdî de bu âlimlerinden biridir. Çalışmada Te‘vîlâtu’l-Ḳur’ân adlı tefsir kitabında İmam Mâtürîdî’nin, âyetlerin tevilinde kinayeyi kullanımı ele alınmıştır. Bu bağlamda Mâtürîdî’nin hayatı, itikadî yönü ve Te‘vîlâtu’l-Ḳur’ân’ı hakkında bilgi verildikten sonra Mâtürîdî’nin, tevillerinde kinayeyi kullanım amacı, sıklığı ve kullanım yerleri gibi geniş bir çerçevede ele alınmıştır. Özellikle itikadî birçok fırkanın çıkmasına zemin hazırlayan zaman, mekân ya da cismani unsurların Allah’a nisbet edildiği âyetlerde kinayenin kullanımı incelenmiş, Ehl-i sünnet görüşlerine göre Allah’ı cisim, zaman ve mekândan tenzih etme bağlamında Mâtürîdî’nin katkısı ortaya konmuştur. Âyetler arasında varmış gibi görünen çelişkinin giderilmesinde ve fıkhî ihtilaflara yola açan âyetlerde de Mâtürîdî’nin kinayenin kullanım durumu incelenmiştir. Ayrıca deyim ifade eden ibarelerde ve insan fıtratında müstehcen kabul edildiği için âyetlerde açıkça zikredilmeyen hususlarda Mâtürîdî’nin kinayeden yararlanma şekli ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kur’an, Tefsir, Te’vîl, Mâtürîdî, Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân, Kinaye, Kinaye

THE TROPE AS A METHOD IN COMMENTARY OF VERSES IN MĀTURĪDĪ

Islamic scholars have made great efforts to understand the verses of the Qur’an. This has led them to resort to more than one method such as rational, narrational, lin- guistic and rhetorical. One of these scholars is Abu Mansur al-Maturidi, who is one of the most important defenders of the Ahl al-Sunnah. In this study, the way Maturidi used sarcasm in the interpretation of the verses in his Ta’wilat al-Qur’an is analyzed. In this context, after briefly giving information about his life and his direction of creed and Ta’wilat al-Qur’an, Mâtürîdî’s interpretations are discussed in a broad framework such as the purpose of using sarcasm, its frequency of use, and pla- ces of use. Particularly, the use of sarcasm in the verses where time, space, or bodily elements, which pave the way for the emergence of a lot of scrutiny in the matter of creed, are examined. In addition, according to the Ahl al-Sun- nah views, the contribution of Maturidi in the context of exalting Allah from body, time and space has been put forward. In the elimination of the contradictions that seem to exist between the verses and the verses that led to conflicts in Islamic law, Maturidi’s use of sarcasm was examined. In addition, the way Maturidi used sarcasm is revealed in the form of idioms and in the verses that are not explicitly mentioned because they are accepted as obscene in human natüre.

Keywords:

Qur’an, Commentary, Interpretation, Māturīdī Ta’wilat al-Qur’an, Sarcasm,

PDF

___

Akgül, Muhittin. “Ebû Mansûr el-Mâtürîdî ve Te’vilâtu’l-Kur’ân”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (4/2001): 57-67.
el-‘Askerî, el-Hasen b. ‘Abdillâh b. Sehl Ebû Hilâl. Kitâbu’s-sinâ‘ateyn: el-kitâbe ve’ş-şi‘r. Thk. ‘Alî Muhammed el-Becâvî, Muhammed Ebu’l- Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru ihyâi’l-kutubi’l’Arabiyye, 1952.
Aydemir, Abdullah. “Kur’ân’a Dokunma (Mess)”. Diyanet Dergisi. 10: 114-115, (Kasım-Aralık 1971), 385-389.
el-Bağdâdî, Ebû Mansûr ‘Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-firak. Thk. Muhammed ‘Usmân el-Huşt. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, 1988.
el-Beydâvî, Ebu’l-Hayr ‘Abdullâh b. ‘Umer. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâ- ru’t-Te‘vîl (Tefsîru’l-Beydâvî). Beyrut: Dâru ihyâi’-turâsi’l-‘Arabî, basım tarihi yok.
Birışık, Abdulhamit. Hüseyin Abdülhâdî Muhammed. “Mübhemâtu’l-Kur’ân”. TDV Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 31: 437-439. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Duman, M. Zekin, Mustafa Altındağ. “Hurûf-ı Mukattaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18: 401-408. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Düzgün, Şaban Ali. “Matüridi’nin Kur’ân Yorum Yöntemi”. Kelam Araştırmaları. 10:1 (2012): 1-18.
Ebû Ḥayyân Muḥammed b. Yûsuf el-Endelusî. Tefsîru’l-Baḥri’l-Muḥîṭ. Thk. ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd, ‘Alî Muḥammed Mu‘avvaḍ. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1993.
Göç, Emine Esin. “Lemsü’n-nisâ’nın Abdeste Etkisi Konusundaki Fıkhî Tartışmalar”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2008/2), 73-90.
Gül, Ahmet. “Maturidi Tefsirinde (Te’vilatu’l-Kur’ând’da) Siret-Nüzul İlişkisi”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu (Hanefî- lik-Mâtürîdîlik), 05-07 (Mayıs 2017): 374-380.
el-Hâşimî, es-Seyyid Ahmed. Cevâhiru’l-belâga. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘asriyye, 1999.
el-Ḫayyâṭ ‘Abdulazîz. Şurûṭu’l-ictihâd. Beyrut: Dâru’s-selâm, 1986.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim. Lisâ- nu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, basım tarihi yok.
İbn Teymiyye, Taḳiyyuddîn Aḥmed b. ‘Abdilḥalîm el-Ḥarrânî. Mecmû‘u’l-fetâvâ Şeyhi’l-İslâm Aḥmed b Teymiyye. Medine: Mucamma‘ el-Melik Fehd, 2004.
Kırca, Celal. “Ebû Mansur el-Mâtürîdî’nin Tefsir ve Te’vil Anlayışı”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 3, (1989). 281-295.
Koca, Ferhat. “Müşkil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (İstanbul: TDV Yayınları, 2006), 32: 161-161.
Köse, Saffet, “Suleymân Huseyn el-‘Umîrât, el-‘Alâkatu beyne ‘lmi’l-belâgati ve tefsîri’l-‘ilmi’l-Kur’ân”, Fatih Sultan Mehmet Üniver- sitesi İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 7. Sayı, (Bahar 2016): 197-224.
el-Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk.‘Abdullâh b. ‘Abdilmuhsin et-Turkî. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 2006.
Maral, Cüneyt. Kur’ân Tefsirinde Dilbilimsel Yöntem (Taberî Örneği). Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân. Thk. Bekir Topaloğlu ve Ahmed Vanlıoğlu. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
. Ebû Mansûr. Te’vîlâtu ehli’s-sunne. Thk. Fatime Yûsuf el- Haymî. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 2004.
. Ebû Mansûr. Te’vîlâtu’l-Ḳur’ân Tercümesi Çev. Bekir Topaloğlu. 3. Baskı, İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.
. Kitâbu’t-tevhîd. Thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi. İstanbul: Dâru Sadır ve Mektebetu’l-İrşâd, 2001.
Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28: 146. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Salihoğlu, Hamit. Abdulkerîm el-Muderris ve Mevâhibu’r-Rahmân Adlı Eserinin Nahiv Açısından İncelenmesi. Diyarbakır: Seyda Yayınları, 2018.
es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Yûsuf b. ‘Ali. Miftâhu’l-‘ulûm. 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 1982.
eş-Şâfi‘î, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, basım tarihi yok.
eş-Şehristâni, Ebu’l-Feth Muhammed ‘Abdulkerîm İbn Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Thk. ‘Abdul‘azîz Muhammed el-Vekîl. Kahire: Muessesetu’l-Halebî, 1978.
et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, basım tarihi yok.
Topaloğlu, Bekir. “Kitâbu’t-Tevhîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 26: 117-118.Ankara: TDV Yayınları, 2002.
. “Mâtürîdî. (Kelama Dair Görüşleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28: 152. (151-157. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope- disi 41: 32-33 İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Tuğlu, Nuri. “Teşbih İfade Eden Rivâyetler ve Ehl-i Sünnet Yorumu Bağlamında İmam Mâtürîdî’nin Yaklaşımı”. Dinî Araştırmalar Cilt: 8, Sayı: 24, 203-217.
Üzüm, İlyas. “Mezhep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 19: 526-532.Ankara: TDV Yayınları, 2004.
. “Mücessime”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 31: 449. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtürîdiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28: 165-175. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
. “Müşebbihe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32: 156-158. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Yerinde, Adem. “Müşkilü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32: 164-167. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
ez-Zemaḫşerî, Cârullâh Ebu’l-Ḳâsım Muhammed b. ‘Umer. el-Keşşâf. Thk. ‘Adil Ahmed ‘Abdulmevcûd, ‘Alî Muhammed Mu‘avvad. Riyâd: Mektebetu’l-‘ubeykân, 1998.
ez-Zemaḫşerî, Ebu’L-Ḳâsım Cârullâh Maḥmûd. Tefsîru’l-Keşşâf. Thk. Ḫalîl Me’mûn Şîḥâ. 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 2009.
ez-Zerkeşî, Bedruddîn Muḥammed b. ‘Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. Kahire: Dâru’t-turâs, basım tarihi yok.