208144

MÂTÜRÎDÎ’DE TEFSİR TE’VÎL AYRIMI MESELESİ

Mâtürîdî (ö. 333/944) Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı eserinin mukaddimesinde tefsiri te’vîlden ayırmıştır. Buna göre tefsir sahabenin işidir. Onlar nüzule şahit oldukları için âyetlerin manalarını anlamışlardır. Bu nedenle onların âyetlere yönelik rivayetleri bağlayıcıdır. Buna rağmen Mâtürîdî, iki yüzden fazla meselede sahabe rivayetlerine rağmen bazen görüş bildirmiş bazen de söz konusu haberleri reddetmiştir. Bu ise ilk etapta onun kendisiyle çeliştiği sonucuna varmaktadır. Çalışmamız o kendisiyle çelişmiş midir yoksa bu ayrımın farklı bir amacı mı vardır sorusuna odaklanmıştır. İlk bölümde Mâtürîdî’nin sahabe tanımı ve onlardan gelen haberlerin sayısı üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde Mâtürîdî’nin hangi gerekçelerden hareketle söz konusu haberlere rağmen görüş bildirdiği yahut onları reddettiği konu edilmiştir. Son bölümde ise onu tefsir te’vîl ayrımına sevk eden etkenler ele alınmıştır. Neticede Mâtürîdî’nin kendisiyle çelişmediği ve tefsir şartlarını taşımayan sahabenin rivayetlerini te’vîl olarak değerlendirdiği görülmektedir. Ayrıca bu ayrım, nüzule şahit olmayan sahâbînin âyete dair ifadesiyle fakihin ifadesi arasında bir farkın bulunmadığını da söylemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Mâtürîdî, sahâbe, fakih, tefsir, te'vîl

THE ISSUE OF TAFSIR- TA’WĪL DISTINCTION IN MĀTURĪDĪ

Māturīdī (d. 333/944) dis- tinguishes tafsir from ta’wīl in the beginning of his book Ta’wīlāt al-Qur’an. According to this, the commentary is the work of the Sahaba. They have witnessed the descent of the Qur’an, and therefore have understood the will of Allah. Therefore, the narratives of the Companions towards the verses are binding. But Matu- ridi violated the definition in more than 200 places. He so- metimes gave opinions despite the rumors of the Companions and sometimes rejected some such rumors. Such a situation, at the first stage concludes that he contradicts himself. Therefore, our study focused on the question of whether this contradiction with himself or whether this distinction has a different purpose. In the first part of our study, in order to search for the answer of the mentioned question, Maturidi’s definition of sahaba and the number of the news coming from them were emp- hasized. In the second part, the reasons dealt with for which Maturidi was giving opinions or rejecting them despite the mentioned news. In the last part, the factors that led him to the distinction of tafsir-ta’wīl are discussed. As a result, it is seen that Maturidi did not contradict himself and the narrators of the Sahaba who did not carry the conditions of tafsir were considered as ta’wīl. The distinction also says that there is no difference between the expression of the verse of the Sahaba who did not witness the descent and the expression of the faqih.

Keywords:

Māturīdī, Sahaba, Faqih, Tafsir, Ta’wīl,

PDF

___

Bağdadi, Hatib. el-Kifâye fî marifeti usûli ilmi’r-rivâye. Thk. Ebû İshak İbrâhim b. Mûsâ. 2 Cilt. b.y, Dâru’l-Hüdâ, 2002.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîh-u Buhârî. 4 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
Büyük, Enes. “Mâtürîdî’nin Tefsir-Te’vîl Ayrımı ve Bunun Te’vîlât’taki Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019): 214-232.
Canan, İbrâhim. “Enes b. Malik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 234. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Demirtaş, Fatma. Mâturîdî’nin Tefsir-Te’vil Ayrımı ve Öncesinde Pratik Bovut ile Dilsel Kullanımın İzleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2016.
Ebû Hanife, Nûmân b. Sâbit. “el-Fıkhu’l-ebsat”. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endulûsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. Thk. Âdil Ahmed-Ali Muhammed. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010. Erul, Bünyamin. “Zeyd b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 322. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Erul, Bünyamin. “İlk Dönem Kur’ân Okumaları: Sahâbenin Kur’ân’ı Anlama Çabaları Üzerine”. VII. Kur’ân Sempozyumu (15-16 Mayıs 2004). 23-40. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
Gotz, Manfred. “Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’l-Kur’ân Adlı Eseri”. Din Felse- fesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i: Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi III. Trc. Âdem İrmak, Veysel Gengil. Haz. Recep Alpyağıl. 175-201. İstanbul: İz Yayınları, 2016.
Güler, İlhami. “Kur’ân Metnin Yormadan (Tefsir) Olayların Yorumuna (Te’vil)”. Kelâm Araştırmaları Dergisi, 7/2 (2009): 11-18.
Gürler, Kadir. “Kur’ân’ın Rey ile Tefsirini Yasaklayan Rivâyetlere Eleş- tirel Bir Yaklaşım”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2004): 17-29.
Hamevî, Yâkût. Mu‘cemu’l-üdebâ. Thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmi, 1993.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İmâdüddîn. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. 4. Cilt. İs- tanbul: Çağrı Yayınları,1986.
İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ılmi’t-tefsîr. Thk. Ahmet Şemsüddîn. 8. Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
Kandemir, Yaşar. “Câbir b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 530-532. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Kandemir, Yaşar. “Abdullah İbn Ömer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 126. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Karataş, Ali. Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ında Kur’ân’ı Kur’an’la Tefsiri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Kırca, Celal. “Ebû Mansur el-Mâturîdî’nin Tefsir ve Te’vîl Anlayışı”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (1989): 281-295. Koç, Mehmet Akif. İsnâd Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faâliyetleri –İbn Ebî Hâtim (ö. 327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi. Ankara: Kitâbîyat, 2003.
Kurtubî, Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2010.
Küçük, Râşit.“Ebu Said el-Hudrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 223. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Lâlekâî, İbnu’l-Hasen b. Mansûr et-Taberî. Şerḥu uṣûli iʿtiḳādi Eh- li’s-sünne ve’l-cemâʿa. Thk. Ebû Ya’kûb Neşet b. Kemal el-Mısrî. 2 Cilt. İskenderiye: Dâru’l-basîra, ts.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhamed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l- Kur’ân. Müracaa Bekir Topaloğlu. Nşr. Ahmed Vanlıoğlu v.dğr. 18 Cilt. İstanbul: Mizân Yayınları, 2005-2010.
Mâverdî, Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn: tefsî- ru’l-Mâverdî. Thk. Seyyid Abdu’l-Maksud. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütü- bi’l-ilmiyye, 2007.
Ömer, Müftüoğlu. “Bir Müfessirin Kelamullah Karşısındaki Konumu- nun Tefsirin İsmi Üzerinden Belirleme Denemesi: Mâtürîdî’nin Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne”si”. Uluğ Bir Çınar İmâm Mâtürîdî: Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. (28-30 Nisan 2014). Ed. Ahmet Kartal. 217-222. Eskişehir: 2014.
Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’yi Nasıl Okumalıyız?”. Dini ve Felsefi Metinler: Yirmibirinci Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama I-II (İstanbul, 20-21 Ekim 2011). Ed. Bayram Ali Çetinkaya. 963-974. İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi Yayınları, 2012.
Özdeş, Talip. Maturidi’nin Tefsir Anlayışı. 2. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
er-Râzî, Abdurrahman İbn Ebî Hâtim Muhammed b. İdrîs. Tefsîru İbn Ebî Hâtim er-Râzî el-Müsemmâ et-Tefsîru bi’l-Me’sûr. Thk. Ahmed Fethi Abdurrahman el-Hicâzî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2006.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsî- ri’l-Ḳurʾân. Thk. Seyyid Kesrevî Hasen. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2004.
Semerkandî, Alâaddîn. Şerḥu Teʾvîlâti’l-Ḳurʾân. Medine, 179: 1a-1034a. Süleymaniye Kütüphanesi.
Semerkandî, Nasr Ebû’l-Leyŝ. Tefsîru Ebi’l-Leyŝ es-Semerķandî. Thk. Adil Ahmed, Zekeriya Abdülmecid. 3. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiy- ye, 2006.
Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. Thk. Muhammed Emin İbn Abdillah. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2002.
Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. ed-Dürru’l-mensûr fî’t-tefsîr bi’l- me’sûr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2015.
Suyûtî, Celâleddîn. el-Hâvî li’l-fetâvâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2004. Sülün, Murat. Kur’ân Kılavuzu, Mutlak Gerçeğin Sesi Kaynağı- Şekli Yapısı-Mahiyeti- Muhtevası-Okunuşu. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011. Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân an te’vîli âyi’l- Kur’ân. Thk. Mahmud Şâkir. 30 Cilt. Ürdün: Dâru’l-a‘lem, 2006.
Zehebî, Muhammed İbn Ahmed. Kitâb-ü tezkîrati’l-huffâz. Thk. Heyet. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1958.