EBÛ MANSÛR MÂTÜRÎDÎ’YE GÖRE FİİLLERİN ORTAYA ÇIKIŞINDA İNSANIN KUDRETİNİN ROLÜ

Bu makale Ebû Mansûr Mâtürîdî’nin fiillerin ortaya çıkışında insanın kudretinin rolü ile ilgilidir. Çalışma- mız, Mâtürîdî’nin konuya dair özgün yaklaşımını, farklı yorum tarzını ele almaktadır. Kudret konusuna dâir ge- liştirdiği orijinal bakış açısıyla Mâtürîdî hem Allah hem de insan açısından mantıksal yönü ortaya koymuştur. Mâtürîdî, fiillerin meydana gelmesini bir yandan Allah’a, diğer taraftan insana nispet etmiştir. İnsanların bir takım ilâhi emir ve yasaklara muhatap olarak mükellef kılınmasının nedeni, Allah’ın onların fiillerinde kudreti yaratması sebebiyledir. İnsanın fiillerinin gerçek yaratıcısının Allah olduğu anlayışı, onun kudret konusunda ne derece pay sahibi olduğunu da ortaya çıkarmaktadır. İnsanın fiili, yaratma yönüyle Allah’a, onu yapmaya karar verip, ortaya çıkmasına neden olma yönüyle de kendisine aittir. Allah insanları, iyiyi kötüden ayırt edip, çirkin ve güzel davranışı fark edebilecek güçte yaratmıştır. İnsanın sorumluluğu bağlamında ele alınan kudret meselesi, itikadî ekoller arasında da önemi bir yere sahip olmuştur. İtikadî ekoller, genel olarak kudretin varlığını kabul etmekte fakat değer- lendirmesinde görüş ayrılığına gitmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Mâtürîdî, kudret, insan, fiil, yaratma

THE ROLE OF HUMAN WILLPOWER IN THE EMERGENCE OF ACTIONS ACCORDING TO ABU MANSUR AL-MĀTURĪDĪ

This study is about the role of human willpower in the emergence of actions accor- ding to Abu Mansur al-Ma- turidi. In the study his unique approach to and different style of interpretation of the subject matter is examined. Thanks to his original perspe- ctive related to the matter of willpower, he could explain its logical aspect for Allah and for human. He related the emergence of actions to Allah on the one hand, and to human on the other hand. People are made liable as the addressee of certain di- vine orders and prohibitions because Allah has provided them with willpower in their actions. The understanding that the true creator of peop- le’s actions is Allah reveals how much share He has in the matter of willpower. People’s actions are related to Allah in terms of their existence, and to themselves alone in terms of doing them or causing them to emerge. Allah has created people with the ability so that they could distinguish between good and evil, and understand what a nice beha- vior and unpleasant behavior is. The issue of willpower within human responsibility has an important place among creed-related schools. Creed-related schools generally acknowledge the existence of willpower; however, they differ in opinion about its evaluation.

Keywords:

Māturīdī, Willpower, Human, Action, Creation,

PDF

___

Ak, Ahmet. Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. 2. Baskı. İstanbul: Çınar Yayınları, 2017.
Aktepe, Orhan. “Mutezile ve Ehl-i Sünnet’e Göre Va’d ve Va’îd İlkesi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi, 9/1, (Aralık 2011): 157-178.
Ay, Mahmut. “Eş’arî Kelâmında İnsanın Sorumluluğu”. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 17/2 (Haziran 2004): 91-107.
Aydın, Hüseyin. “Eş’arı̂ ’nin İ rade, Kesb ve Yaratma Teorisi”. İslami İlimler Dergisi, 6/6 (Aralık 2011).
Aydın, Ömer-Yıldırım, Ramazan-Soyal, Fikret-Can, Mustafa-Özdinç, Rıdvan-Yaşar, Yuşa-Yavuz, Fikri. Kelâm Tarihi. İstanbul: İşaret Yayınları, 2017.
Bâkıllânî Kâdî Ebû Bekr. Temhid. Nşr. Mahmûd Muhammed Hudayrî. Beyrut: 1957.
Bardakoğlu, Ali. “Kudret” TDV İslâm Ansiklopedisi. 26: 317-318. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
Biçer, Ramazan-Sezgin, Osman. “Teo-Psikolojik Açıdan Matüridi’de İrade Özgürlüğü”. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 1/80 (Ara- lık 2017): 239-263.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999. Coşkun, İbrahim. “İnsanın Eylem Yapma Gücü ve Hürriyeti”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Ekim 2001): 1-35.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. Ta’rifât. Trc. Arif Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
Çetin, Rabiye. “Gazali’de İnsan Özgürlüğü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/39 (Aralık 2011): 70-86.
Ebû Hanife. “Fıkhu’l-ebsat”. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. Thk. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2002.
Ebû Hanife. “Fıkhu’l-ekber”. İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. Thk. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2002.
Eşarî, Ebu’l-Hasen. Luma’ fi’r-reddi alâ ehliz’zeyğ ve’l-bida’. Nşr. Hammûde Zekî Gurâbe. Kahire, 1955.
Fığlalı, Ethem Rûhi. Îtikâdî İslâm Mezhepleri. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1980.
Gazzâlî. İktisâd fi’l i’tikâd. Trc: Kemal Işık. Ankara: A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
Gölcük, Şerafettin. Bâkıllânî ve İnsanın Fiilleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
. İslâm Akâidi. 5. Baskı, Konya: Esra Yayınları, 1997.
. Kelâm Tarihi. Konya: Esra Yayınları, 1998.
Hizmetli, Sabri. “Kemâleddin İbn Hümâm Sivasî’nin Kitâbu’l-Müsâyere’si ve İslâm Düşünce Tarihindeki Yeri”, Diyanet İlmî Dergi 29/3 (Eylül, 1993): 47-56.
İbn Manzur, Cemaleddin. Lisanü’l-Arap. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1955.
İbn Hümâm, Kemâleddin. Kitabü’l-müsâyere fî usûlid-din. Mısır: Matba’atü’l-Kübra Emiriyye, 1928.
Kadı Abdulcebbar. Şerhu’l usûli’l-hamse. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
Kutlu, Sönmez. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. 8. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd. Nşr. Fethullah Huleyf. İstanbul, 1979.
. Kitâbü’t-tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
. Te’vilatu’l-Kur’ân. Thk. Bekir Topaloğlu, İstanbul: 2005. Nesefi, Ebu’l Berekat. İtimad fi’l İ’tikâd. Beyrut: 1881.
Nesefi, Ebu’l-Muin. Bahrü’l-Kelâm. Beyrut: 2005. Nesefi, Ömer. Akaid. İstanbul: Bayrak Yayıncılık, 2006.
Oğuz, Muhammed İhsan. Kazâ ve Kader Kitabı. İstanbul: Oğuz Yayınları, 2017.
Önder Demirer, Zeynep. H. IV-IX. /M. X-XV. Yüzyıl Mâtürîdî ve Eş’arî Akaid Metinlerinde Ebû Hanife’nin Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üni- versitesi, 2016.
Özarslan, Selim. Pezdevî’nin Kelâmî Görüşleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
Özdemir, Metin. “Kötülük Problemine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/4 (2000): 1-32.
Özler, Mevlüt. İslâm Düşüncesinde İnsan Hürriyeti-Cüveyni Eksenli Bir Tetkik-. Nûn Yayıncılık, İstanbul, 1997.
Pezdevî, Ebu’l-Yusr. Usûlu’d-din. İstanbul: 1998.
Sâbûni, Nûreddin. Mâtürîdiyye Akaidi. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
Şehrîstanî, Abdülkerim. Milel ve Nihal-Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi-. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
Topaloğlu, Bekir-Çelebi İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. 4. Baskı. Ankara: İSAM Yayınları, 2015.
Toprak, Süleyman. “İnsanın Fiilleri Konusunda Mâtürîdî ve Eş’ari Arasındaki İhtilaf”, NEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (Aralık 1990): 164- 186.
Türk Dil Kurumu, “Kudret”. Türkçe Sözlük. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
Ünverdi, Veysi. “Mâtürîdî’de İnsanın Sorumluluğu”, Usul İslâm Araştırmaları 1/20 (2013).
Yavuz, Yusuf Şevki. “İstitâat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 23: 399-400. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
Yazıcıoğlu, M. Sait. Mâtürîdî ve Nesefi’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı. İstanbul: Akit Yayınları, 1998.
Yeprem, M. Saim. İrade Hürriyeti ve İmâm Mâtürîdî. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.