MÂTÜRÎDÎ’NİN TE’VÎLÂTÜ’L-KUR’ÂN ADLI ESERİNDE KIRAATLERE YAKLAŞIMININ İNCELENMESİ

Bu çalışmanın amacı kelâm, fıkıh ve tefsir alanlarında önemli eserler telif eden, Ehl-i sünnet itikadının mezheb imamlarından biri olan, ilk dönem müfessirlerden Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı tefsirinde kıraatlere yaklaşımını ve kıraatleri kullanma keyfiyetini tespit etmektir. Tefsirinde sahih ve şâz pek çok kıraati nakleden müfessir, kıraatlerin aktarımında kendine has bir metod izlemiştir. Mâtürîdî, özellikle kıraat- tefsir ilişkisi bağlamında tefsirle ilişkili ve mânâyı etkileyen kıraatlere yer vermiş, bu okuyuşların âyetlerin yorumlanmasına katkılarını zikretmiştir. Bununla beraber müfessir âyetin yorumunu desteklemede de kıraat vecihlerinden faydalanmıştır. O, bu metodda öncelikle âyetten kastedilen mânâları açıklamış sonrasında ise kıraat vecihleriyle bu tevili desteklemiştir. Sahâbe kıraatlerinden bu bağlamda geniş bir şekilde faydalanan müfessir, sahâbeye nisbet edilen okuyuşların tefsir için önemli bir kaynak değeri taşıdığını ifade etmiştir. Sonuç olarak Mâtürîdî’nin tefsirinde kıraat olgusu, kıraatleri işleyiş tarzı, fıkhî ve mezhebî olarak tefsir ve te’vil etkinliğinde kıraatleri nasıl kullandığı tespit edilmiş ve onun metodu diğer tefsir kaynaklarıyla mukayeseli olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, Tefsir, Kıraat, Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân

A REVIEW OF MĀTURĪDĪ’S APPROACHES TO THE SYSTEMS OF QIRAAT IN HIS “TA’WILAT AL-QUR’AN”

The purpose of this study is to determine how Maturidi (d. 333/944), who is one of the early mufassirs and one of the sectarian imams of the Ahl al-Sunnah school and has published important works in kalam, fiqh, and taf- sir, approached and used the systems of qiraat in his work titled Ta’wilat al-Qur’an. He developed his own method of narrating many systems of qiraat with reference to authentic and exceptional hadiths. He particularly mentioned the systems of qiraat related to the context of qiraat-tafsir nexus that might affect the meaning, and revealed that certain different recitations contributed to the interpretation of verses differently. In addition, he made use of different perspe- ctives of qiraat in supporting a certain meaning of a verse. First, he explained the inten- ded meaning of verses, and then he supported such in- terpretation with perspectives of qiraat. Largely benefitting from the systems of qiraat that the Companions used, he pointed out that such systems of qiraat related to the Com- panions functioned as an important reference for tafsir. In conclusion, the concept of qiraat in Maturidi’s tafsir, his way of dealing with the systems of qiraat, how he used them in tafsir and ta’wil activities in terms of fiqh and sects were determined, and his method was analyzed comparatively with other reference works on tafsir.

Keywords:

Qur’ān, Tafsir, Qiraat, Māturīdī, Ta’wilat al-Qur’an,

PDF

___

Bağdatlı İsmâil Paşa (ö. 1920). Hediyyetü’l-Ârifin Esmâu’l-Müellifîn ve Âsaru’l-Musannifîn (I-II). Beyrût: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, 1955.
Bâzemûl, Muhammed b. Ömer b. Sâlim. el-Kırâât ve eseruhâ fi’l-ahkâm ve’t-tefsîr. (I-II). Riyâd: Dârü’l-Hicre li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1417/1996.
Beğavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes’ûd (ö. 516/1122). Me‘âlimu’t- tenzîl (I-VIII). Thk. Muhammed Abdullâh en-Nemîr, Osman Cum’a Dâmiriyye ve Süleyman Müslim el-Harş. Riyâd: Dâru Teybe, 1409.
Bennâ, Ahmed b. Muhammed ed-Dimyâtî (ö. 1117/1705). İthâfu fudalâi’l-beşer fi’l- kırââti’l-erbeate aşer. Thk. Enes Mahrâh. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2011.
Cevherî, İsmâîl b. Hammâd (ö. 400/1009’dan önce). es-Sıhâh tâcü’l- luğa ve sıhâhu’l- ‘Arabiyye (I-VI). Thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrût: Dâru’l-’ilm li’l-melâyîn, 1990.
Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
Ebû Alî el-Fârisî, Hasen b. Abdi’l-Ğaffâr (ö. 377/987). el-Hucce li’l- kurrâi’s-seb‘ (I-VII). Thk. Bedreddîn Kahvecî, Beşîr Cuvîcâtî. Beyrût: Dâru’l-me’mûn li’t-Türâs, 1991.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî (ö. 745/1344). Bahru’l- muhît (I-VIII). Thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd (ö. 207/822). Me‘âni’l-Kur’ân (I-III). Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1983.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib el-Endelüsî (ö. 541/1147). el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-’azîz (I-VI). Thk. Abdü’s-Selâm Abdü’ş-Şâfî Muhammed, Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî (ö. 392/1002). el- Muhteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâzzi’l-Kırâât ve’l-Îzâhi anhâ (I-II). Thk. Ali en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdülfettâh İsmâ’il Şiblî. Kahire: Meclisü’l-A’la li’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1994.
İbn Ebû Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah b. Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî (ö. 316/929). Kitâbü’l-Mesâhif. Thk. Muhibbuddîn Abdüssübhân Vâiz. Beyrût: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1423/2002.
İbn Hâleveyh, Ebû Abdullâh Hüseyin b. Ahmed (ö. 370/980). Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân min kitâbi’l-bedî‘. Kahire: Mektebetü’l-mütenebbî, ts.
İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddîn Kâsım b. Kutluboğa es-Sûdûnî (ö. 879/1474). Tâcü’t-Terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1413/1992.
İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el- Ensârî (ö. 711/1311). Lisânü’l-arab (I-VI). Kahire: Dâru’l-meârif, 1119.
İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs (ö. 324/936). Kitâbü’s-seb‘ fi’l-kırâât. Thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
İbnü’l-Cezeri, Şemsuddîn Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Alî (ö. 833/1429). en-Neşr fî’l- kırââti’l-aşr (I-II) . Thk. Alî Muhammed Dabbâ’. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri ve Mütevâtir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
Kâtip Çelebi, (Hacı Halife) Mustafa b. Abdullâh (ö. 1067/1657). Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn (I-II). Beyrût-Lübnan: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Kirmânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr (ö. 500/1106’dan sonra). Şevâzzü’l-Kırâât. Thk. Şimrân el-Acelî. Beyrût: Müessesetü’l-Belâğ, ts.
el-Kureşî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdülkâdir b. Muhammed b. Muhammed b. Nasrullâh b. Sâlim b. Ebî’l-Vefâ’ el-Hanefî (ö. 775/1373). el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye (I-IV). Thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Cizre: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1993.
Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr (ö. 671/1273). el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyîn limâ tedammenehû mine’s- sünneti ve âyi’l-Furkân (I-XXIV). Thk. Abdullâh b. Abdü’l-Muhsin et- Türkî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
Kutlu, Sönmez. Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmâm Mâtürîdî. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2003.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd (ö. 333/944). Te’vîlâtü ehli’s-sünne (I-X). Thk. Mecdî Baslûm. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426/2005.
Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammûş b. Muhammed (ö. 437/1045). el-İbâne an meâni’l-kırâât. Thk. Abdülfettâh İsmail Şelebî. Kahire: Dâru nehdâti Mısr, ts.
Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammûş b. Muhammed (ö. 437/1045). el-Keşf ‘an vücûhi’l-kırââti’s-seb’ ve ‘ilelihâ ve hicecihâ (I-II). Thk. Muhyiddîn Ramadân. Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 1997.
Nehhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl (ö. 338/950). İ‘râbü’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2008.
Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Râzî, Ebû Abdullâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer (ö. 606/1210). Mefâtîhu’l-ğayb (I-XXXII). Lübnan: Dârü’l-fikr, 1981.
Satıbaldiev, Aytmirza. “Mâtürîdî’nin Kıraatleri Tercih Yöntemi”. Disipl. Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı:4, 2018.
Taberî, Ebû Cafer b. Cerîr Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Câmi‘u’l- beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân (I-XXVI). Thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru’l-hicr, 2001.
Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddin Abdullâh b. Hüseyin b. Abdullâh (ö. 616/1219). İ‘râbü’l-Kırââti’ş-Şevâz (I-II). Thk. Muhammed es-Seyyid ‘Azzûz. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 1417/1996.
Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl (ö. 311/923). Me‘âni’l- Kur’ân ve i‘râbüh (I-V). Thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l- kütüb, 1408/1988.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed (ö. 538/1144). el-Keşşâf ‘an hâkâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl (I-VI). Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Alî Muhammed Muavviz. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
Ziriklî, Hayreddîn (ö. 1976). el-A‘lâm Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r- Ricâl ve’n-Nisâ, mine’l-Arabî ve’l-Musta’ribîn ve’l-Müsteşrikîn (I-VIII). Beyrût: Dâru İlm li’l-Melâyîn, 2002.