Songül AYDIN YAĞCIOĞLU

Divan Şiirinde “Bezm-i Fenâ” Üzerine Bir İnceleme

Estetikvenazarîesaslarıİslamikültürünetkisiyleoluşandivan şiiri; XIV. yy itibaren belli bir seviyeye ulaşmış, XV. yy’da kuruluş sürecini tamamlamış ve yüksek bir ifade se- viyesine ulaşarak XIX. yy’a kadar devam etmiştir. Divan şiirinin muhteva unsurları olan mazmun, mecaz ve terkip- lerzamaniçerisindedivanedebiyatışairleritarafındanmev- cut imkânlar çerçevesinde işlenerek kendine mahsus anlam alanı oluşturmuştur.En güzel olanı en güzel şekilde söyleme amacı güdendivan şairi, sınırlı olan mazmunlar içinde realiteden ayrıl- mayarak yeni benzetmeler, yeni mecaz ve istiareler bulma yoluna gitmiştir. Şair, özellikle tenasüb, leff ü neşr, tezat, mecazgibiedebîsanatlardanyararlanarakkelimelerarasın- daki ilişkiden, çağrışımlardan şairliği nispetinde istifade etmiştir.Şiirde mananın, kendisi üzerine inşa edildiği zeminolması dikkatiyle mazmunların divan şiiri içerindeki seyri- ninortayaçıkarılması,anlamdairesinintespitedilmesişiire katkısı bakımındaönemlidir.Bu çalışmada öncelikle gerekçeleri belirtilerek mazmunolarak adlandırılan “bezm-i fenâ”nın; mazmun olarak kullanımının tarihi seyri, anlam alanları, anlam-bağlam ilişkisivebuilişkininhangikelimelerlesağlandığıüzerinde çeşitli tespitler yapılmıştır. Elde edilen neticeler ile divan şiirinin anlaşılmasına katkı sağlamakamaçlanmıştır.

An Analysis on Bezm-i Fenâ in Divan Poetry

Aesthetic and theoretical principles of divan poetryformedbytheinfluenceofIslamicculture;XIV.centuryto a certain level, XV. It has completed its founding period and reached a high level of expression until the XIX cen- tury. The mazmun, metaphors and compositions, which arethecontentelementsofDivanpoetry,havebeencreated by the poets of Divan literature in the framework of the existing possibilities and formed a unique meaningfield. Again, the poet who is the so-called divan poet who istrying to tell the most beautiful thing in the most beautiful way has gone to find new analogies, mazmuns by not leavingrealinthelimitedexistenceofwords.Thepoethas benefited from the literary arts such as tenasüb, leffüşr, contrast,metaphorintherelationbetweenthewords,from associations topoetry. Inpoetry,withtheattentiontothefactthatthemeaningis the ground on which it is built, it is important to reveal thegazeofthemagazinesinsidethedivanpoem,toidentify themeaningcircle,andtocareforpoetrycontribution. In this study, which is prepared with the statedattention, "bezm-i fenâ", which is called as mazmun, the historyoftheuseasmazmun,themeaningofthemeaning, the meaning-context relation, and the meaning of this relationship.Itisaimedtocontributetotheunderstanding of divan poetry with the resultsobtained.

PDF

___

AKKUŞ, Metin (1993) (Haz.), Nef’î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
AKSOYAK, İsmail Hakkı- Mehmet ARSLAN (Haz.), Gelibolulu Mustafa Âlî Riyâzü’s-sâlikîn, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10681,girisvemetinpdf. pdf?0 (22.10.2017).
AKSOYAK İ. Hakkı- Mehmet ARSLAN (Haz.), Haşmet Külliyatı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10617,girisvemetinpdf. pdf?0 (22.10.2017).
ALTUN, Kudret (1999), Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Dîvânı (Vâridatü’l-Enîkâ), Niğde.
AKÜN, Ömer Faruk (1999), “Divan Edebiyatı”, TDVİA, C. 9, s. 389-427, İstanbul.
ARI, Ahmet (Haz.), Sâkıb Dede ve Dîvânı,
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10645,sakibdededivanigirispdf.p df?0, (22.10.2017).
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10646,sakibdededivanimetinpdf. pdf?0 (22.10.2017).
ARSLAN, Mehmet (2004) (Haz.), Antepli Aynî Dîvânı, , İstanbul: Kitabevi Yay.
ARSLAN, Mehmet (2002) (Haz.), Şeref Hanım Dîvânı, İstanbul: Kitabevi Yay.
ATEŞ, Süleyman (1976) (Haz.), İslâm Tasavvufu, Ankara: Pars Mat.
AYAN, Hüseyin (2014) (Haz.), Nesîmî Hayatı Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Ankara: TDK Yay.
AYDEMİR, Yaşar (Haz.), Behiştî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10597,behistipdf.pdf?0 (22.10.2017).
AYDIN YAĞCIOĞLU, Songül (2016) (Haz.), Kadı Şefî’î Dîvânı, DBY Yay., İstanbul.
BALKAN, Ayşe (2001), Râşid Dîvânı (Edisyon Kritik ve Tasavvufî Unsurlar), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Ünv. Sosyal Bil. Ens., Afyon.
BAŞPINAR, Fatih, Beyânî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/ 10598,beyani-apdf.pdf?0, (22.10.2017) http://ekitap.kulturturizm .gov.tr / Eklenti / 10599,beyani-bpdf.pdf?0 (22.10.2017)
BİLGİNER, Mahmut Saadettin (1976) (Haz.), Mısrî Niyâzî Dîvânı Şerhi, İstanbul.
BÜYÜKKAYA, Hande (2008), Fâik Ömer ve Dîvânı: Karşılaştırmalı Metin- İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İst. Kültür Ünv. Sosyal Bil.Enst., İst..
CAN, Ertuğrul (2005), Şuhûdî Dîvânçesi (inceleme-metin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çukurova Ünv. Sosyal Bilimler Enst. Adana.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmet(1984), “Mazmun”, Türk Dili, S.388-389, Nisan-Mayıs.
ÇELİKOĞLU, Şahver (1985) (Haz.), Divan Sezâyî-i Gülşenî, Yazı Yay., İstanbul.
ÇETİN, İsmail (1993), Derzî-zâde Ulvî Hayatı, edebi şahsiyeti ve Dîvânının Tenkidli Metni, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Ünv., Elazığ.
DEMİREL, Gamze (2005), 18. Yüzyıl Şairlerinden Belîğ Mehmed Emiîn Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin- Tahlil), C. 1, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Ünv. Sosyal Bil. Enst., Elazığ.
DİLÇİN, Cem (2009), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
EFLATUN, Muvaffak (2003), Feyzi-i Kefevî Dîvânı: Tahlil-metin, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Enst., Ankara.
ERDOĞAN, Mehtap (2007), Fâtin Dîvânı, Kitabevi Yay., İstanbul.
ERDOĞAN, Mustafa (Haz.), Bursalı Rahmî ve Dîvânı, http://eki- tap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10600,bursali-rahmi- divanipdf.pdf?0 (22.10.2017).
GÜRBÜZ, Mehmet (2005), Rezmî Dîvânı (İnceleme-Metin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Ankara.
HARMANCI, Esat Süheylî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10650,girismetinpdf.pdf?0 (23.10.2017).
IZUTSU, Toshıhıko (2002), İslâm Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler, Anka Yay., İstanbul.
KANIK, Mahmut (2003) (Çev..), İbn-i Arabî, İlâhî Aşk, Çev.: Mahmut Kanık, İnsan Yay., İstanbul.
İNCE, Adnan (1994) (Haz.), Mirzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı, Yüksek Öğrt. Kur. Mat., Ank..
İPEKTEN, Haluk (1990) (Haz.), Nâilî Divanı, Akçağ Yay., Ankara.
KANAR, Mehmet (2015), Farsça Türkçe Sözlük, Say Yay. İstanbul.
KARA, Mustafa (1995), “Fenâ”, TDVİA, C.12, İstanbul.
KARA ALTUNDAĞ, Ayşegül (2010) (Haz.), Bolulu Hayrî Dîvânı, Bolu İl Kültür ve Turizm Müd., Ankara.
KARAHAN, Abdülkadir (1996) (Haz.), Figânî ve Divançesi, İstanbul Edebiyat Fak. Basımevi, İstanbul.
KARAKÖSE, Saadet (Haz.), Nev’î-Zâde Atâyî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10637,nevi-zade- atayipdf.pdf?0 (22.10.2017).
KARLITEPE, Mustafa (2007), Kelâmî Dîvânı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Ankara.
KAYA, Bayram Ali (2003) (Haz.), Azmî-zâde Hâletî Divanı, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanın Tenkitli Metni, Harvard Ünv. Basımevi.
KILIÇ, Mahmut Erol (2004), Sufî ve Şiir, İnsan Yay., İstanbul. Mütercim Âsım Efendi (2014), Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, C. 6, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul.
KOCAER, Abdullah Feyzi (Çev.) (2004), Sahîh-i Buhârî, Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh, Yeni Şafak Gazetesi Yay., Ankara.
MENGİ, Mine (2000), “Divan Şiir Dilindeki Mana, Mazmun, Nükte Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/3.php, (26.10.2017).
MENGİ, Mine (2000), “Mazmun Üzerine Düşünceler”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/4.php (26.10.2017).
NACAR, Fatih (2004), Ferhâd Paşa Divanı, Sakarya Ünv. Sosyal Bil. Ens. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya.
OKATAN, Halil İbrahim (1995), Kafzâde Fâ’izî, Hayatı Eserleri Sanatı- Tenkitli Dîvân Metni, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Ünv. Sosyal Bil. Enst., İzmir.
OKUYUCU, Cihan (1994), Cinânî Hayatı Eserleri Dîvânı’nın Tenkidli Metni, TDK Yay., Ankara.
ÖZDEMİR, Mehmet (1999), Neccârzâde Rızâ Dîvânı’nın Edisyon Kritiği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Ünv. Sosyal Bil. Enst., Afyon.
ÖZER, Sait (2006), Nâtıkî Dîvânı (Karşılaştırmalı Metin-İnceleme), (Yayımlan- mamış Yüksek Lisans Tezi), Cumhuriyet Ünv. Sosyal Bil. Ens., Sivas.
ÖZGÖNÜL, Öznur (2001), Aczî Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin, (Yayım- lanmamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enst. Balıkesir.
ÖZTÜRK, Yılmaz (2006), 17. yy Şairlerinden Dimetokalı Vahdetî’nin Dîvânı’nın Tenkitli Metni, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Ünv. Türkiyat Arşt. Enst., İstanbul.
SCHİMMEL, Annamaria (2004), İslamın Mistik Boyutları, İstanbul. Kabalcı Yay., Sefercioğlu, Nejat, Divan şiirinde Mûsikî ile ilgili Unsurların Kullanılışı: http://turkoloji.cu.edu.tr 25.10.2017.
ŞENTÜRK, A. Atilla (2017), Osmanlı Şiiri Kılavuzu, C.II, OSEDAM Yay., İsanbul.
TARLAN, Ali Nihat (1981), Edebiyat Meseleleri, Ötüken Yay. İstanbul.
TARLAN, Ali Nihat (1992) (Haz.), Hayâlî Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
TAŞ, Hakan (2014), Vahyî Divanı ve İncelemesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Enst., İstanbul.
ULUDAĞ, Süleyman (2001), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yay., İstan- bul.
UZUN, Süreyya (2011), Üsküdarlı Aşkî Dîvânı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımalar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Enst., İstanbul.
YAZAR, Sadık (2006), Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi; Hayatı, Divanı ve Hilyesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Ünv. Sosyal Bilimler Enst., İstanbul.
YEKBAŞ, Hakan (2016) (Haz.), Sebzî Dîvânı, Akçağ Yay., İstanbul.
YELTEN, Muhammet (1999) (Haz.), Nev’î-Zâde Atâyî- Sohbetül Ebkâr, İst. Ünv. Ed. Fak. Yay., İstanbul.
YENİKALE, Ahmet, Ahmet Nâmî Dîvânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ Eklenti/10633,metinpdf.pdf?0, (25.10.2017).
YILDIRIM, Ali (1991), İshak Çelebi (Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanının Edisyon Kritiği), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Ünv. Sosyal Bil Enst., Elazığ.
YILDIZ, Ali (2006), 18. yy Şairlerinden Ferhâd Paşa Dîvânı (Metin-İnceleme), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Ünv. Türkiyat Araşt. Enst., İstanbul.
YURTSEVER, Murat (2000) (Haz.), İsmail Hakkî Bursevî Divan, Arasta Yay., Bursa.