Divan Edebiyatında “Adl ve Adalet” Üzerine Klişeler

İkili ilişkilerden toplumsal hayata, siyasetten devletler hukukuna kadar pek çok alanda belirleyici bir kavram olan “adalet”, divan şairlerinin de öncelikli konularından biridir. Kutadgu Bilig’den bu yana yazılmış çok sayıda ahlâk ve siyaset kitabı, adaletin yönetim mekanizmalarındaki işlevlerini tüm boyutlarıyla açıklar. Divan şiirinin, sevgiliyi bir hükümdar nitelikleriyle donatan klasik aşk anlayışı ise adalet kavramının çok farklı metinlerde yankı bulmasını sağlar. Özellikle mesneviler, bireysel ve toplumsal hayat penceresinden adalet kavramının gelişimini izleyebilmek için çok önemli ipuçları taşırlar. Lügatlerdeki “adalet” maddelerinden yola çıkarak Işknâme, Süheyl ü Nevbahâr, Cemşîd ü Hurşîd, Hurşidnâme, Gûy u Çevgân, Vâmık u Azrâ, Hayrâbâd, Mecnûnnâme vb. metinlerdeki ilgili bölümlere uzanan bu araştırma, kavramın çağrışım katmanlarına dair önemli bulgulara ulaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Divan edebiyatı, mesnevi, adl, adalet, adil.

Some Clichés on “Adl [Fairness] and Adalet [Justice]” in Divan Literature

The justice, which is a determinative concept in various fields – from mutual relations to social life, or from politics to international law – is one of the first priority themes of the Divan poets. Many books on morality and politics written since “Kutadgu Bilig” clarify the functions of justice within the administrative mechanisms in all aspects. However, the classical notion of love in Divan literature which depicts the beloved with the characteristics of a ruler provides the concept of justice to be echoed in diverse texts. Especially the mesnevis provide many important clues in order to follow up on the development of the concept of justice from individual and social perspectives. Starting with the definitions of “justice” in the dictionaries and ranging to the related parts of the texts such as Işknâme, Süheyl ü Nevbahâr, Cemşîd ü Hurşîd, Hurşidnâme, Gûy u Çevgân, Vâmık u Azrâ, Hayrâbâd, Mecnûnnâme, etc. this research comes up with important findings on the connotation layers of the concept.

Keywords:

Divan poets, Divan literature, law, airness, justice.,

PDF

___

Ahmed Vefik Paşa (1306), Lehçe-i Osmânî, İstanbul: Mahmut Bey Matbaası,.
Arat, Reşid Rahmeti (1951), Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki, Atabetü’l- Hakayık, İstanbul: TDK Yay.
Ayan, Gönül (1998), Lâmi’î, Vâmık u Azrâ- İnceleme-Metin, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
Ayan, Hüseyin (1979), Şeyhoğlu Mustafa, Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd) İnceleme-Metin-Sözlük-Konu-Dizini, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
Çavuşoğlu, Mehmet (1980), Vasfî, Dîvan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Çavuşoğlu, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (1988), Zati Divanı, 3, İstanbul: İstan- bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Dilçin, Cem (1991), Mes‘ûd bin Ahmed, Süheyl ü Nev-bahâr (İnceleme-Metin- Sözlük), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
İz, Fahir (1995), Eski Türk Edebiyatında Nazım, 2 cilt, 2. baskı, Ankara: Akçağ Yay.
Kadri, Hüseyin Kâzım (1943), Türk Lûgati, 4 cilt , İstanbul: TDK Yay.
Kutadgu Bilig (1942), Tıpkıbasım I: Viyana Nüshası, İstanbul: TDK Yay.
Kutlar, Fatma Sabiha (2005), Ûdî, Mâ-cerâ-yı Mâh, Ankara: Öncü Kitap.
Meriç, Münevver Okur (1997), Cem Sultan, Cemşîd ü Hurşîd (İnceleme-Metin), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
Mütercim Âsım (1250), El-Okyanusu’l-Basît fî Tercümeti’l-Ķâmûsi’l-Muhît, 3, Kahire: Bulak Matbaası.
Özmen, Mehmet (2001), Ahmed-i Dâ’i Divanı, Ankara: TDK Yay.
Pala, İskender (1989), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, 2 cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Silahdaroğlu, Fikri (1996), Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1000 Temel Eser Dizisi.
Şemseddin Sâmî (1318), Ķâmûs-ı Türkî, Sahip ve Naşiri Ahmed Cevdet, İs- tanbul: İkdam Matbaası.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1976), 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 4. baskı, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
Tarlan, Ali Nihad (1950), Fuzuli Divanı, I, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Tarlan, Ali Nihad (1966), Ahmed Paşa Divanı, İstanbul: MEB Yay.
Tezcan, Nuran (1994), Lâmi’î, Gûy u Çevgân, Stuttgart: Frans Steiner Verlag.
Topaloğlu, Bekir (1988), “Adl”, DİA, 1, İstanbul: TDV Yay.
Toska, Zehra (1989), Türk Edebiyatında Kelile ve Dimne Çevirileri ve Kul Mesud Çevirisi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Yüksel, Sedit (1965), Mehmed, Işk-nâme (İnceleme-Metin), Ankara: Ankara Üniversitesi.