KÜLTÜRÜN ÖZNESİ VE NESNESİ OLARAK KADIN: KADIN İLMİHALLERİ ÖRNEĞİ

İlmihaller, ilahî kaynaklı dini, anlama ve yaşanabilir kılma çabasının ürünüdür.Dolayısıyla, söz konusu eserlerin içeriğini, insanların günlük yaşamlarındaki davranışlarınailişkin dini hükümler/fetvalar oluşturmaktadır. Fetva, bir davranışın zamana,mekâna, şartlara bağlı olarak dini hükmünü açıklama amacıyla gerçekleştirilen bilimselçabanın ürünüdür. Anlama, yorumlama faaliyetinin sonucu olan fetva, insanîdirve bağlayıcı değildir. Her ne kadar fetva bu şekilde tanımlansa da; halk arasında, fetvalarıiçeren ilmihaller inanç, ibadet ve ahlak alanına ilişkin uygulamaların hükmü-nün öğrenileceği temel kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu kabul; zamana, mekâna,şartlara göre değişen ve kültür tarafından belirlenen insan zihninin ortaya koyduğuanlayışların, mutlak yargılara dönüşmesine neden olmuştur.Kültürün din üzerindeki etkisi anlayışlar yoluyla gerçekleşmektedir. Bu gerçekliğinen önemli örneklerinden birini kültürel dindarlığın kadın algısı oluşturmaktadır.Bu makale, din--kültür ilişkisi çerçevesinde ilmihallerdeki kadın algısını ve bu algınınmuhtemel nedenlerini ele almayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, özel olarak kadınlariçin yazılan, kadın ve aile ilmihallerinin ortaya koyduğu kadın algısı ele alınmaktadır.Ayrıca buna bağlı olarak oluşturulan dindarlık algısının kadın imgesi üzerindekietkisi ve bu algının Kur" an'ın insan anlayışı ile ne derece uyumlu olduğu da irdelenmektedir.Bu etki ve algı, varlıksal ve sosyal düzlem olmak üzere iki başlık altındaele alınmaktadır. Varoluşsal düzlemde, kadının yaratılışı, özel halleri ve fitne olaraknitelendirilmesinin gerekçeleri ve buna bağlı olarak verilen hükümler; sosyal düzlemdeise, kadının bir birey olarak evlenmesi, boşanması, şahitliği gibi hak ve sorumluluklarınıgerçekleştirmesine ilişkin olarak oluşturulan yargılar ele alınmaktadır. Sözkonusu yargılar yoluyla kadının, insan olarak değil toplumsal cinsiyet rolleri üzerindenkonumlandırılmakta olduğu tespit edilmiştir. Bu konumlandırmanın, kadını Allah'ınmuhatabı olmaktan çıkararak, kültürel din anlayışının muhatabına nasıl dönüştürdüğü,örneklerle irdelenmektedir.

Woman as the Subject and Object of Culture: Example of Woman Catechisms

Catechisms are products of efforts to understand and make religion livable whichhas divine origins. Therefore, the content of the study contains religious rulings/fatwarelated to the behaviors of people in daily life. fatwa is product of scientific effortthat is sought with the intent to explain its religious ruling depending on time, placeand conditions of behavior. Fatwa is the result of an understanding and interpretationactivity in which the construal is humane and non-binding. Although fatwa is descri—bed in this manner, in the community, catechisms which contain fatwa’s are acceptedas the main source of judgment and application which takes into consideration thescope of belief, worship and ethic that can be learned. This understanding causes theperceptions of the human mind which transforms or changes according to time, place—and conditions which is determined by culture into absolute judgment.The effect of culture on religion actualizes by way of understanding. One of themost important examples of this is the perception of women in cultural religiosity.This article deals with woman’s perception in catechisms within the framework ofreligion—culture and the probable reasons for this perception. In this context, the articlespecifically written for women, men’s and woman’s perceptions of family which ispresented by catechisms is discussed. Also, the article studies the effect of the per—ception of religiosity on woman’s image and to what extent this perception is suitableor compatible with the Quran in light of human understanding. This impact and per—ception is discussed under two headings; the existential plane and the social plane. Inthe existential plane, the creation of woman, her special circumstances and reasonsfor woman to be classified as fitna, and parallel with this are given judgments; in thesocial plane, judgments which were created concerning woman actualizing her rightsand responsibilities such as getting married, as an individual, divorce, and her testi—mony is deliberated. Women are positioned based on their social gender roles and nothumanly by way of relevant rulings. It is examined with examples that take woman outfrom the interlocutor of Allah and how it transforms woman into the interlocutor of theperception of cultural religion.

PDF

___

Acar, H. İbrahim (2010). “Talak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklo— pedisi. 39/496—500.
Ahmed b. Hanbel (1313). el —Miisned. Mısır: Matbaatu’ l—Meymene.
Akbulut, Ahmet. (2014). “Kur’an’da Tanrı—Birey İlişkisi”. Otorite ve Bi— rey. Edt. Richard Heinzmann ve Mualla Selçuk, Münih, 29—56.
Akyüz, Niyazi.(t.y). Ana Başlıklarıyla Din Sosyolojisi, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Arpaguş, Hatice Kelpetin (2002). “Bir Telif Türü Olarak İlmihal”. Mar— mara Universitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi, C.22, S.1, 25—56.
Asımgil, Sevim Şahin Merve (2013). Kadın Kaleminden Kadın İlmiha— li, Istanbul: Ipek Yay.
Atar, Fahrettin (1995). “Fetva”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope— disi, 12/486—496. lstanbul.
Atay, Hüseyin (1997). Kur’an’a Göre Araştırmalar I-İII. Ankara: Atay Yayınevi.
Aydın, Mehmet Akif (1985). İslam—Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: Mar— mara Universitesi llahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
Berger Peter L. (1993). Dinin Sosyal Gerçekliği. Çev. Ali Coşkun, Istanbul: Insan Yay.
Beşer, Faruk. (1993). Hanımlara Özel İlmihal. Istanbul: Nün Yayıncılık. Böhürler, Ayşe Eker, Aslıhan (2008). Duvarların Arkasında Kadın. Istanbul: Timaş Yay.
Çalışkan, Hasan (2005). Hanımlara İlmihal. Konya: Serhat Kitapevi. Dökmen, Zehra Yaşin (2010). Toplumsal Cinsiyet. Ankara: Remzi Kita— bevi.
Döndüren, Hamdi (2004). Delilleriyle Aile İlmihali. İstanbul: Erkam Matbaası.
Düzgün, Şaban Ali (2011). “Kur’an’ın Değerler Sistemi ve Kadın Algı— mız”, Ortaçağ ’da Kadın. Edt. Altan Çetin, Ankara: Lotus Yayınları, 46— 59.
Coler, Ricardo (2010). Kadın Krallığı. Çev. Filiz Öztürk, İstanbul: Neme— sis Yay.
Connell, Raewyn (1998). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. Çev. Cem Soyde— mir, Istanbul: Ayr1nt1 Yay.
Ebu Davud, Süleyman b. el—Eş’as (1952). Sunen—i Ebi Davud, Mısır.
Er, lzzet (1990).Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. İstanbulzRisale Yay.,
Güvenç, Bozkurt (1994). İnsan ve Kültür. Istanbul: Remzi Kitabevi.
Hamilton, Annette (2008). Matrilocality and Patrilocality”, The Oxford Encyclopedia of Women in the World History, Edt. Bonnie G. Simith, Oxford University Press.
Haviland, William A. (2002). Kültürel Antropoloji, Çev. Hüsamettin İnanç ve Seda Çiftçi, İstanbul: Kaknüs Yay.
Haner, Rasim, Çayırlıoğlu, Yüksel ve Avcı, Aykut (2014). Kadın ve Aile İlmihali. İzmir: Işık Yay.
İbn Ebi Şeybe (1989). Musannef, Beyrut.
İstehani, Kadı Ebuşşuca’ (2005). Büyük Şafii İlmihali. İstanbul: İpek Yay. İzmirli, İsmail Hakkı (1998). “Kitâbu’l—İftâ ve’l—Kazâ, Sad. Abdurrahim Şenocak”, İslamiyat Dergisi, C.1, S. 3: 117—139.
Kara, Ali (2010). Ayet ve Hadisler Işığında Aile İlmihali. İstanbul: Erhan Yay.
Karaman, Hayreddin (2011). Aile İlmihali. İstanbul: Timaş Yay.
Marshall, Gordon 1999). Sosyoloji Sözlüğü, Çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü, Ankara: Bilim ve Sanat Yay.
Okumuş, Namık Kemal (2015). “İlmihâl Dindarlığının Ahlâk Algısı ya da “Ahlâklı İnsan”, Tasavvurumuzun Geleneksel Kaynakları Üzerine Bazı Tespitler”, e—Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, C.7, S.14: 258—300.
Pehlivan, Rauf. (2005). Kaynaklarıyla Büyük Kadın İlmihali. İstanbul: Motif Yay.
Thurner, Martin (2013). “Kültür”, İslamiyet—Hıristiyanlık Kavramları Sözlüğü, Edt. Mualla Selçuk, Halis Albayrak, Peter Antes, Richard He— inzmann, Martin Thurner, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
Yargı, Mehmet Ali (2012). “Bedel Karşılığında Boşanma ve Muhalaa Uygulamaları: Suudi Arabistan Örneği, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.42,S.1: 141—172.
Yaşar, Nebahat Tanrıverdi O. (2013). “Suudi Arabistan’da Kadın Hakla— rı”, Ortadoğu Analiz, C.5,S.50: 71—78.
http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosvalar/ 2013222 neba— hat.11_)df [Erişim tarihi: Nisan 2016].
Yörükan, Yusuf Ziya (1952). “İslam İlm—i Hâli”, Ankara Üniversitesi İla— hiyat Fakültesi Dergisi, C.1, S.1: 5—21.