İslam’ın Klasik Çağında Oku Emrinin Eğitimsel Yorumları

Bu çalışmanın amacı, Alak suresinin bir ve üçüncü ayetlerinde tekrar eden “oku” emrinin İslâm’ın klasik çağında İslâm eğitim düşüncesi açısından nasıl yorumlandığını ortaya koymaktır. Doküman analizine dayalı nitel bir araştırma olarak yürütülen bu çalışmada, 8./14. asrın sonuna kadar tür ya da ekol ayırt edilmeksizin ulaşılabilen tüm tefsir eserleri örnekleme dâhil edilmiştir. Bu ayetlerde oku emrinin herhangi bir nesne almaması; kimin, neyi okuması gerektiği hususunda bağlayıcı bir hüküm koymaması dikkat çekicidir. Bu durum müfessirlere “Oku emrinin muhatabı kimdir, konusunu ne teşkil eder?” sorularını sormalarına kapı aralamıştır. Mâtürîdî ve İbn Teymiyye mutlak bırakılan oku emrinden hareketle bu hitabın “herkes”i, Kirmânî ve Beyzâvî ise “her şey”i kapsadığını belirtir. “İlim kim içindir?” ve “Konusu nedir?” sorularına kayıt getirmeyen ilk emir, “İlim nasıl ve niçin yapılır?” sorusuna “bismi rabbik” kaydını getirmiştir. Bu ifadeden hareketle yaptıkları yorumlarda müfessirler, okumaya Allah’ın adını anarak başlama, ondan yardım isteyerek okuma ve okumayı Allah için yapma sonuçlarını elde etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Eğitim, İslam, İslam Eğitim Felsefesi, İslam Eğitim Tarihi

Educational Interpretations of The Command to Read in The Classical Age of Islam

The purpose of this study is to reveal how the command "read" repeated in the first and third verses of Surah Alaq was interpreted in terms of Islamic educational thought in the classical age of Islam. In this study, which was conducted as a qualitative research based on document analysis, all tafsir works that could be accessed until the end of the 8th/14th century, regardless of genre or school, were included in the sample. It is noteworthy that the command to read in these verses does not take any object; it does not make a binding judgement on who should read what. This situation opened the door for the commentators to ask the questions "Who is the addressee of the command to read and what constitutes its subject?". Māturīdī and Ibn Taymiyyah, based on the absolute command to read, state that this address covers "everyone", while al-Kirmānī and al-Bayzāwī state that it covers "everything". The first commandment, which does not bring a record to the questions "For whom is knowledge for?" and "What is its subject matter?", has brought the record "bismi rabbik" to the question "How and why is knowledge done?". In their interpretations based on this statement, the commentators have concluded that reading should begin by mentioning the name of Allah, reading by asking for His help, and reading for the sake of Allah.

Keywords:

Education, Islam, Islamic Philosophy of Education, History of Islamic Education,

PDF

___

Abuarqub, Mamoun. “Islamic Perspectives on Education.” Islamic Relief Worldwide, 2009.
ânî, Ebü’l-Muzaffer es-Sem’. Tefsîru’l-Kur’ân. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
Atay, Hüseyin. “İslam’da Öğretim”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23, sy 1 (1979): 1-29.
Baltacı, Cahid. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. 2. bs. İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005.
Bayrakdar, Mehmet. İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. 8. bs. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd el-. Meâlimü’t-tenzîl. Riyad: Dâru’t-tayba, 1989.
Berg, Bruce L., ve Howard Lune. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Çeviren Asım Arı. Konya: Eğitim Kitabevi, 2019.
Beyzâvî, Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer el-. Envārü’t-tenzīl ve esrārü’t-teʾvīl. Dımeşk-Beyrut: Dâru’r-reşîd, 2000.
Binbaşıoğlu, Cavit. Eğitim Düşüncesi Tarihi. Ankara: Binbaşıoğlu Yayınevi, 1982.
Creswell, John W. Araştırma Deseni (Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları). Ankara: Eğiten Kitap, 2014.
———. Eğitim Araştırmaları (Nicel ve Nitel Araştırmanın Planlanması, Yürütülmesi ve Değerlendirilmesi). Çeviren Kolektif. 2. bs. İstanbul: EDAM Yayınları, 2019.
Dağ, Mehmet, ve Hıfzırrahman Raşit Öymen. İslam Eğitim Tarihi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
Endelüsî, Ebû Hayyân el-. el-Baḥru’l-muḥîṭ. 3. bs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.
Endelüsî, İbn Atıyye el-. el-Muḥarrerü’l-vecīz fî tefsīri’l-kitābi’l-ʿazīz. 2. bs. Beyrut: Dâru’l-hayr, 2007.
Gaznevî, Abdüssamed b. Mahmûd el-. “Tefsîru’l-fükahâ ve tekzîbü’s-süfehâ”. Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 2012.
Gözütok, Şakir. İslam Medeniyetinde Eğitim Felsefesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Gündoğdu, Yusuf Bahri. Alak Suresinin İlk Beş Ayetinin Eğitimsel Değeri. 3. bs. Ankara: Nobel Yayınları, 2021.
Hamidullah, Muhammed. Kur’ân-ı Kerîm Tarihi. Çeviren Salih Tuğ. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
Hâzin, Alaüddin Ali b. Muhammed el-. Lübābü’t-teʾvīl fī meʿāni’t-tenzīl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
Hüvvârî, Hûd b. Muhakkem el-. Tefsîru kitâbillahi’l-azîz. 1. bs. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1990.
İbn Berrecân, Ebü’l-Hakem Abdüsselam b. Abdurrahman. Tefsiru İbn Berrecân. Beyrut: Darü’l-kütübi’l- ilmiyye, 2013.
İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî. et-Teshīl li-ʿulūmi’t-tenzīl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
İbn Teymiyye. Tefsīru İbn Teymiyye. Demmam: Dâru İbni’l-Cevzî, 2011.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 2002.
Kaysî, Mekkî b. Ebî Tâlib el-. el-Hidāye ilā bulūġi’n-nihāye. Şârika, 2008.
Khalediy, Khaled al-. “Education and Methods of Teaching in Islam in the Era of Az-Zarnooji.” el-Mecma, sy 3-4 (2011 2010).
Kirmânî, Mahmûd b. Hamza el-. Ġarāʾibü’t-tefsīr ve ʿacāʾibü’t-teʾvīl. Cidde-Beyrut: Dâru’l-kıble lis’sekâfeti’l- İslâmiyye-Müessesetü ulumu’l-Kur’an, 1983.
Koca, Ferhat. “Mutlak”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31:402-5. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mutlak.
Köylü, Mustafa. “İslam Eğitimi’nin Temel Özellikleri”. İçinde Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi, editör Mustafa Köylü ve Şakir Gözütok. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-. el-Cāmiʿ li-aḥkāmi’l-Ḳurʾān. Dımeşk: Dâru’l-risâleti’l-âlemiyye, 2012.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen el-. en-Nüket ve’l-uyûn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Müessesetü’l-kütübi’s- sekâfiyye, t.y.
Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma Yöntemleri. Çeviren Kolektif. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2013.
Râzî, Fahreddin er-. et-Tefsīru’l-kebīr. Dâru’l-hadîs, 2012.
Semerkandî, Ebû’l-leys es-. Tefsīru’s-Semerḳandī. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
Sultana, Qazi Nusrat. “Philosophy of Education: An Islamic Perspective”. Philosophy and Progress 51, sy 1-2 (2014): 9-36.
Süleyman, Mukâtil b. Tefsīru Muḳātil b. Süleymān. 2002. bs. Beyrut: Müessesetü’t-târihi’l-arabiyyi, t.y.
Şimşek, Hasan, ve Ali Yıldırım. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. 12. bs. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiü’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. Hicr, 2001.
Tabersî, Emînu’d-dîn Ebû Alî el-Fazl b. el-Hasen et-. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l- Mürteza, 2006.
Teymî, Ebû Ubeyde Ma’mer b. Müsennâ et-. Mecâzu’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. el-Hasen et-. et-Tibyān fī tefsīri’l-Ḳurʾān. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, t.y.
Üstel, Füsun. Makbul Vatandaşın Peşinde (II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi). 3. bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed el-. et-Tefsîru’l-basît. Riyad: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd, 1430.
Yavuz, Kerim. Günümüzde Din Eğitimi. Adana: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1998.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-. el-Keşşāf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavāmiżi’t-tenzīl ve ʿuyūni’l-eḳāvīl fī vücūhi’t-teʾvīl. Riyad: Mektebetü’l-obeykân, 1998.