Arap Dilcisi ve Hanefi Fakihi Hüsâmeddin Es-Siğnâki’nin Arap Diline Dair Görüşleri

Bu araştırmamızda, dil alanında çalışma yapmış bir Hanefi fakihin dil yaklaşımlarını ele alacağız. Fakih olup, dil alanında yapmış oldukları çalışmalar ile ün yapan âlimlerin dil kurallarının gelişmesine yardımcı olabilmişler ya da bu kurallar ile fıkıh alanına katkı sunabilmişler mi, sorusuna cevap arayacağız. Bu alanda çalışma yapmış olanlar, dili o nezih yerinden farklı bir yere taşıyarak, ana düşünce ve kurallarından uzaklaştırmış olabilirler mi? sorusuna cevap verebilmek amacıyla, örneğin 711 yılında vefat eden, en-Nihâye fî şerḥi’l-Hidâye ile el-Vâfî fî şerhi Uṣûli’l-fıḳh kitaplarının müellifi Hüsâmeddin es-Siğnâki’yi inceledik. Ünlü Hanefi fakihlerinden es-Sığnâkî, fıkıh alanındaki uzmanlığının yanı sıra sarf ve nahiv konularına olan vukufiyetini de içeren, Arap dili alanında telif ettiği eserleriyle dikkat çekmektedir. Sarf ve Nahiv ilimlerinin kolaylaştırılması faaliyetlerinde önemli bir role sahip olan Hüsâmeddin es-Siğnâki, Zemahşerî'nin el-Mufassal kitabını şerh ederek nahiv alanında el-Muvassal fi Şerhi’l-Mufassal, sarf ilmine dair en-Necâḥu’t-Tâlî Tilve’l-Merâh adlı eseriyle ön plana çıkmıştır. Fıkıh alanındaki yetkinliğini kullanarak dilsel konuları yorumlaması, delillerin araştırılması yöntemleriyle de kendisinden önce araştırma yapanların izinden gitmesi ve sonra gelenlere de dilsel alanda ışık tutması bakımından “illet” kavramının da “illetine” varılması gerektiğini söyleyerek; Mübteda, Haber ve Fail’in ref edilmeleri konusunu, Mefullerin ve Hâl konusunun nasb edilmesi, Muzari fiilin önüne nasb yada cezm eden edatları gelmeksizin merfu olması gibi konulara değinerek, sebebin sebebi yada illetin illeti gibi konuları ele alması bizleri bu alimi incelemeğe itmiştir. Araştırmamızda es-Siğnâki’nin kısa biyografisi ile nahiv usulü alanındaki özet görüşleri, nahiv ilminde yazdığı el-Muvassal fi Şerhi’l-Mufassal, sarf alanında yazmış olduğu en-Necâḥu’t-tâlî tilve’l-Merâh kitapları ile alanında temayüz etmiş olduğu görüş, tutum ve ulaştığı sonuçların değerlendirilmesini ele alacağız.

Anahtar Kelimeler:

Sarf-Nahiv Görüşleri, İlletin İlleti, es-Siğnâki, Fıkıh

The Opinions Of Arabic Linguist And Hanafi Jurist Hüsâmeddin Es-Siğnâki On The Arabic Language

In this study, we will examine the linguistic approaches of a Hanafi jurist who has worked in the field of language. We aim to explore whether jurists who have gained fame through their linguistic works have been able to contribute to the development of language rules and whether they have provided contributions to the field of jurisprudence with these rules. We also seek to address whether individuals working in this field may have shifted language from its pristine state, moving away from its core principles and rules. To answer these questions, we focus on Hüsâmeddin es-Siğnâki, the author of "en-Nihâye fî şerḥi’l-Hidâye" and "el-Vâfî fî şerhi Uṣûli’l-fıḳh," commentaries on the book "Uṣûli’l-fıḳh," who passed away in 711. Es-Siğnâkî, a renowned Hanafi jurist, excelled in jurisprudence and drew attention with his works in Arabic, including grammar and syntax. Hüsâmeddin es-Siğnâki, prominent for his contributions to simplifying the fields of morphology and syntax, stands out with his commentary "el-Muvassal fi Şerhi’l-Mufassal" on Zemahşerî's book "el-Mufassal" in the field of syntax, as well as his work "en-Necâḥu’t-Tâlî Tilve’l-Merâh" in the field of morphology. Leveraging his expertise in jurisprudence, he not only interpreted linguistic matters and investigated evidence but also followed the footsteps of his predecessors and illuminated linguistic matters for those who came after him. He emphasized that the concept of "cause" should lead to its own "cause," discussing topics such as the reference of the subject, predicate, and verb, as well as the attribution of objects and circumstantial adjuncts without the presence of prepositions causing attribution or omission, and delving into matters like the cause of a cause or the reason behind the reason. These factors prompted our investigation of this scholar. In our study, we will delve into es-Siğnâki's brief biography, his summarized views on syntax methods, his book "el-Muvassal fi Şerhi’l-Mufassal" in the field of syntax, and "en-Necâḥu’t-tâlî tilve’l-Merâh" in the field of morphology, evaluating his standout views, attitudes, and conclusions. It is correct to say that grammatical science occupies an important position in the field of grammatical regularization and grammatical science. While creating methods of grammar, linguists used Sema, Qiyas, and Ijma, paving the way for the formation of Islamic jurisprudence. Istishab, which is used in the field of fiqh, is also an example of this. This can also be seen in the writings of some scholars who classify Qiya/Ilet Quiyas, Shebeh, Istisan, and Itradu/Talad as Islamic sciences, especially in the fields of recitation, tafsir, hadith, kalam, and fiqh.For example, the issue of the science of qiraat and nahw, which is the basis of the jurisprudential debate on ablution, is understood to have been resolved by the science of language. Language is very important in the transmission of narratives in hadith texts. If it is asked why the fetawiyyah hindiyeh came to see things from a different perspective, even the astrologers needed Arabic to make the Qur'anic expressions comprehensible, and how skillful they were in the field of language to bind the Sunnah, in other words the hadiths, to linguistic rules, the The record shows. Did the jurists and other owners of learning who worked in the field of Arabic follow the methods of the linguists in dealing with the issue of salaf and nahif, or did the reasoning of the jurists come to fruition beyond the boundaries drawn by the linguists? It is also an interesting approach that the linguist Zamakhshari used to express his knowledge of the Hanafi and Shafi'i schools in poetry. It is clear that Sinaqi facilitated the religious language acquisition of the Turks and accelerated their learning of their religion. To see the geographical influence of his upbringing as a jurist, dealing with the basic structure and core vocabulary of the Arabic language as well as the linguistic proofs of Zamakhshari's commentary called "al-Najah" on his book "al-Mufassar," one of the most important Hanafi scholars in his region It is instructive to examine the biography of Husameddin al-Sinaki (d. 714/131), who is accepted.

Keywords:

Views on Grammar and Syntax, Cause of the Cause, es-Siğnâki, Jurisprudence,

PDF

___

Abdulkadir b. Muhammed b. Nasrullah Kuraşî. el-Cevahiru’l-Muzia fî Tabakati’l-Hanefiyye. Haydarâbâd: Matbaatu Meclis-i Dâirati’l-Ma’ârifi’l-Osmâniyye, 1332/1914.
Apaydın, H.Yunus. “TA‘LÎL”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/talil--usul
Askalânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-. Fetḥu’l-bârî. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Aydınlı, Abdullah. “SEMÂ”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sema--hadis
Bağdadî, Ebu Bkir b. Mücahid el-. e’s-Sebʿa fi’l-Kıraat. thk. Şevki Dayıf. Kahire: Daru’l-Mʿârif, 1400/1980.
Bağdatlı, İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn bi esmâʾü’l-müʾellifîn ve âs̱ârü’l-muṣannifîn. İstanbul: İstanbul’da Maarif Nezareti, 1370/1951.
Bardakoğlu, Ali. “İSTİSHÂB”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/istishab
Bedir, Mürteza - Koca, Ferhat. “PEZDEVÎ”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/pezdevi-ebul-usr
Bennâ, Muhammed. İtḥâfü fużalâʾi’l-beşer fi. bi.’l-ḳırâʾâti’l-erbaʿate ʿaşer. thk. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1407/1987.
Cezerî, Şemsüddin b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf b. el-. en-Neşr fi’l-KırâʾÂti’l-ʿAşr. thk. Ali Muhammed el- Sabbâğ. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Cinî, Osmân b. Cinî. el-Hasâʾis. thk. Muhammed Ali Neccar. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1427/2006.
Dönmez, İbrahim Kâfî. “İCMÂ”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/icma
Durusoy, Ali. “KIYAS”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/kiyas
Enbârî, Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh el-. Lümaʿu’l-edille fî uṣûli’n-naḥv. thk. Said el- Efeğanî. Dımaşk: Elcamiʿatu’s- Suriyye, 1377/1957.
Ensarî, Ahvâs b. Ahmed. Mecmuʿu şiʿr’l-Ahvas Bin Muhammed. thk. İbrahim el-Samerra’î. Bağdat: Mektebetü’l-Endelüs, 1389/1969.
Ergen, Muhammed Fatih. “Fakihlerin Abdestin Farzlarını Arap Dili İle İstidlâlleri: Mâide 5/6 Özelinde”. SDÜİFD 46/1 (Haziran 2021), 26-38. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduifd/issue/62972/894331
Gazzî, Takıyyüddîn b. Abdilkâdir et-Temîmî ed-Dârî el-. Ṭabakâtü’s-seniyye fî Terâcimi’l- Hanefiyye. thk. Abdul Fettah Muhammed el-Hulu. Riyad: Daru’r- Rifaʿî, 1403/1983.
Gündüzöz, Soner. “Arap Kültürünün İzinde Arapçada Çekirdek Kelime Kadrosu Sorunu”. NÜSHA 15/16 (ts 2005), 20-33. https://isamveri.org/pdfdrg/D02424/2005_V_16/2005_16_GUNDUZOZS.pdf
Gündüzöz, Soner. “Modern Bir Retorik Okuması Olarak Hadis Rivayetlerinde AnlatımTekniklerinin Varlığı Sorunu -Hudeybiye Antlaşması Örneği-”. Marife Dergisi 11/1 (Nisan 2011), 9-30. http://marife.org/tr/pub/issue/37800/436404
Hâleveyh, el-Hüseyn b. Ahmed İbn. Muḫtaṣar fî şevâẕẕi’l-Ḳurʾân( ḳırâʾât) min Kitâbi’l-Bedîʿ. Kahire: Mektebetü’l-Müsenna, 1353/1934.
Halife, Mustafa b. Abdullah Hâci. Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. thk. Muhammed Şerafettin Yaltkaya. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabiy, 1420/1999.
Hamevî, Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-. Muʿcemü’l-büldân. Beyrut: Daru Sâdir, 1416/1995.
Hasan b. Kasım Meridî - vd. el-Cenâ’d-dânî fî ḥurûfi’l-meânî. thk. Fahruddin Kabava. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1412/1992.
Hatiboğlu, Mehmed Said. “İslam Mükellefiyet Anlayışı ve Buna Aykırı Bir Maliki-Hanefi Kıyâsı”. AÜİFD 21/1 (Temmuz 1976), 185-198. https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/71531/1151141
İbn Hallikân, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. Vefeyâtü’l-Aʿyân ve Enbâʾü Ebnâʾi’z-Zamân mimmâ s̱ebete bi’n-naḳl evi’s-semâʿ ev es̱betehü’l-ʿAyân. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Daru Sâdır, 1398/1978.
İbni Faris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed. e’s-Sahibi fi’l-Luğa. thk. E’s-Seyyid Ahmed Sakır. Kahire: Silsiletü’z-Zaha’ir, ts.
Kartal, Mustafa. “Bir Nahiv Delili Olarak İstishâb”. OMUIFD cs./47 (Aralık 2019), 477-498. https://dergipark.org.tr/tr/pub/omuifd/issue/50704/617250
Kartal, Mustafa. “Taberî Tefsirinde İstişhâd”. İBAD cs./8 (Aralık 2019), 6-30. http://www.islambilimleri.com/DergiPdfDetay.aspx?ID=112
Kaya, Mahmut - Sâmî Şelhûb. “FERGÂNÎ”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/fergani
Kıftî, Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî el-. İnbâhü’r-Ruvât ʿAlâ Enbâhi’n-Nühât. thk. Muhammed Ebu’l- Fadl. Beyrut: Daru’l- Fikri’l-Arabiy, 1406/1986.
Kindî, İmru’l-Kays b. Âbis.(Ânis) b. el-Münzir el-Kindî el-. Divanu İmrü’l-Kays. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Divanu’l-Maarif, 1404/1984.
Köklüdağ, Mehmet. “An Introductıon To Arab Poetıcs”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi cs./47 (Aralık 2019), 599-604. https://dergipark.org.tr/tr/pub/omuifd/issue/50704/627379
Köklüdağ, Mehmet. “İşlevsellik Bakımından Klasik ve Çağdaş Arapça İkilemi”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi cs./1 (ts 2016), 35-58. http://www.islambilimleri.com/DergiPdfDetay.aspx?ID=6
Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Ezherî. ez-Zâhir fî Garîbi Elfâzi’ş-Şâfiʿî. thk. Muhammed Avad Murʿib, ts.
Nasr, Ahmed Hasan. el-Muvassal fî Şerhi’l-Mufassal. Suudi Arabistan: Ümmü’l- Kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1418.
Okur, Kâşif Hamdi. “Temel Fıkıh Kaynaklarına Göre İbadetin Dili”. Dini Araştırmalar Dergisi 1/3 (Nisan 1999), 171-203. https://dergipark.org.tr/tr/pub/da/issue/4440/61178
Osmân b. Cinî. el-Muḥteseb fî Tebyîni Vücûhi Şevâẕẕi’l-KırâʾÂt ve’l-Îżâḥ ʿAnhâ. Kahire: Vizaretğ’l- Evkâf- el- Meclisü’l- ʿAlâ li’l-Şu’ȗni’l- İslamiyye, 1420/1999.
Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsi. Beyrut: Daru Mektebeti’l- Hayat, ts.
Sultan, Abdullah Osman b. Abdurrahman. en-Necâh Tilve’l- Merâh. Ümmü’l- Kurâ Üniversitesi: Ümmü’l- Kurâ Üniversitesi Yüksek Lisans Enistütüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. Buġyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Aṣriyye, 1428/2007.
Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî. Ṭabaḳātü’l-müfessirîn el-İşrîn. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Vehbe, 1387/967.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-İktirâh fî Usûli’n-Nahv ve Cedelih. thk. Mahmut Yusuf Feccâl. Dubai: Darü’l-Buhûs li’d-Dirâsâti’l- İslâmiyyeti ve İhyai’t- Turâs, 1423/ 2002.
Şahin, Osman. “İstihsan Yönteminin Aklî Gerekçeleri ve Bazı Uygulama Şekilleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/1 (Şubat 2008), 41-74. https://dergipark.org.tr/tr/pub/daad/issue/4501/61987
Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm el-Halebî. ed-Dürrü’l-Masûn fî ʿUlûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Ali Muhammed Mavȗd vd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
Tâlib, Ali b. Ebû Tâlib. Divanu Ali b. Ebû Tâlib. thk. Naim Zerzȗr. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1378/1958.
Tekin, Abdulkadir. “Zemahşerî’nin Ahkâm Âyetlerini Yorumlama Metodu Bağlamında Fıkıhçı Kişiliği -El-Keşşâf Örneği”. AUID 6/10 (Haziran 2018), 213-260. https://dergipark.org.tr/tr/pub/amauifd/issue/37323/405306
Uzunpostalcı, Mustafa. “AHSÎKESÎ”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahsikesi
Ünal, Yavuz. “Gelenek-Sünnet İlişkisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (Mart 1999), 78-96. https://dergipark.org.tr/tr/pub/omuifd/issue/20304/215564
Yaran, Rahmi. “SİĞNÂKĪ”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/signaki
Yavuz, Yusuf Şevki. “NESEFÎ, Ebü’l-Muîn”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mart 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/nesefi-ebul-muin
Yemanî, Ahmed Muhammed Mahmut el-Yemanî el-. el-Vafî fi Usuli’l- Fıkh Dirase ve Tahkîk. Suudi Arabistan: Ümmü’l- Kurâ Üniversitesi, Doktora Tezi, 1418.
Yemenî, Mansur b. Felah el-Yemenî el-. Şerhu’l-Kafiye fi’n-Nahvi. Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi Arap dili Enstitüsü, Doktora Tezi, 1422.
Yıldız, Musa. “Bir Dilci Olarak Müneccimbaşı Ahmed Dede”. EKEV Akademi Dergisi 2/2 (Mayıs 2000), 105-122. http://musayildiz.com.tr/public/musayildiz/makale/bir-dilci-olarak-muneccim.pdf
Zemahşerî, Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim ez-. el-Fâʾiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs̱. thk. Ali Muhammed Beccavî - Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Daru’l-Marife, 1391/1971.
Ziriklî, Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-. Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ Mine’l-ʿArab ve’l-Müstaʿrebîn ve’l-Müsteşriḳīn. Beyrut: Daru’l- İlim li’l- Melayyîn, 1423/2002.
Zübeydî, Amr b. Ma‘dîkerib b. Abdillâh ez-. Divan’uz-Zubeydî. thk. Mataʿ el-Tarabîşî. Dımaşk: Mucemmeʿu’l- Luğati’l-Arabiyye, 1405/1985.
ʿAccâc, Rübe b. Mecmuʿu eşʿari’l-Arap. thk. William el-Verd el-Berusî. Küveyt: Daru İbni Kuteybe, 1321/1903.