Türk Sağındaki Politik Çatallaşmaya Adalet Partisinden Bakmak: 1961-1967 Yılları Arası AP İçerisinde Yaşanan "Müfrit-Mutedil" Mücadelesi ve Bu Mücadelenin “Türkeş Hareketi” ile Olan Münasebeti
27 Mayıs 1960 askeri müdahalesi sonrasında DP kapanırken, birçok DP'li siyasetçi tutuklanarak Yassıada'da kurulan mahkemede yargılanmışlardır. Bu durum 1957 seçimlerinde DP'ye oy veren yaklaşık 4,5 milyonluk seçmenin hangi mecraya yöneleceği sorununu da beraberinde getirmiştir. Mevcut çerçevede, 27 Mayıs sonrasında Genelkurmay Başkanlığı görevini yürütmüş olan Ragıp Gümüşpala öncülüğünde, DP oylarına talip olma iddiasını taşıyan Adalet Partisi kurulmuştur. İçerisinde, Türkiye'nin çok partili hayata geçişi ile birlikte CHP karşısında yer alan birçok sağ kökenli siyasetçiyi barındıran bu parti 1961 seçimlerinde oyların yüzde34.80'ini elde ederek, DP'nin varisi olma iddiasını pekiştirmiştir. Parti kısa bir sürede seçmen tarafından en çok teveccüh gören bir yapı haline gelirken, parti içerisindeki "sağ koalisyon" beraberinde parti içi mücadeleleri de meydana getirmiştir. Bu meyanda parti içi mücadele, partiye dışarıdan "nüfuz" etmek isteyen kişi/kuruluşların da AP'ye ilgi duymasını sağlamıştır. Bu mücadele içerisinde "aşırı sağı" temsil ettiği düşünülen isimler "müfrit" olarak tavsif edilirken, "merkez sağ" pozisyonunda olduğu düşünülen siyasiler "mutedil" sıfatı ile anılacaktır. Söz konusu vaziyet çerçevesinde, 27 Mayıs sonrasında Başbakanlık Müsteşarlığı görevini yürüterek önemli bir politik figür haline gelen ve 13 Kasım 1960'da komite içi tasfiye sonucunda yurtdışına gönderilen Alparslan Türkeş ve arkadaşları hem AP içerisinde kendilerine yakın olan/müfrit siyasiler kanalıyla hem de kamuoyu araçları vasıtasıyla AP'ye nüfuz etmek istemişlerdir. 60'lı yıllar boyunca devam edecek ve Türkeş'in CKMP Genel Başkanı olması ile birlikte farklı bir boyut kazanacak bu münasebet seyri beraberinde hem AP'nin hem de CKMP'nin siyasi yelpazedeki yerini belirleyecek bir noktayı arz edecektir
SANLI, Ferit Salim, Evaluation of the Political Fragmentation in the Turkish Right by Examining Justice Party: “Struggle Between Radical and Moderate Members in Justice Party During 1961-1967 and the Relationship of This Struggle with “Türkeş Movement”, CTAD, Year 13, Issue 25 (Spring 2017), pp.4- 4
While the Democrat Party was closed down aftermath the military coup of May 27, 1960, many politicians from the Democrat Party were arrested and tried before the court which had been set up in Yassıada. This condition also brought the question of towards which direction almost 4.5 million electorates who voted for the Democrat Party in 1957 elections would tend. With the leadership of Ragıp Gümüşpala, who assumed the duty of Chief of Staff after May 27, the Justice Party which had the claims to aspire the votes of the Democrat Party was founded. This party which incorporated many rightist politicians opposing the Republican People’s Party (CHP) upon Turkey’s transition to a multi-party system, polled 38,4 % of votes in elections of 1961 and reinforced the claim to be heir of the Democrat Party. Whilst the Party had been the most welcomed structure by the electorates in a short period of time, the rightist coalition in the Party also brought about the intra-party struggles. The intra-party struggle caused the people and establishments who wished to influence the party from outside, to take interest in the Justice Party. In this struggle, while the people considered to be representing the “extreme right” were described as “Extremists”, the politicians considered to be at the position of the central right were referred as the “Centrists.” Within this framework, Alparslan Türkeş, who had become an important political figure by assuming the duty of Prime Ministry Undersecretariat after May 27, 1960, and his friends, who had been sent abroad on November 13, 1960 together with Alparslan Türkeş on account of the purification in military coup, wished to penetrate the Justice Party both by the centrist politicians in the Justice Party and through the public opinion means. This course of relationship which had continued during 1960s and gained a different dimension when Türkeş had been the president of the Republican Villagers Nation Party (RVNP), affected the politics of both the Justice Party and RVNP
___
- Birleşik Krallık Ulusal Arşivleri Dışişleri Bakanlığı
- (The National Archives of the UK Foreign Office / FO)
- FO 371/163833.
- FO 371/163834.
- FO 371/180151.
- FO 371/185825.
- Resmi Yayınlar
- Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Cilt:31,Dönem:1,Toplantı:3, Birleşim:110, 22 Haziran 1964.
- -----------------------------------, C. 8, D. 2, T:1, B:112, 15.7.1966.
- -----------------------------------, C. 8, D.2, T:1, B:116, 21.7.1966.
- -----------------------------------, C. 8, D:2, T:1, B:123, 3.8.1966.
- -----------------------------------, C. 9, D:2, T:2, B:14, 5.12.1966. Kitaplar ve Makaleler
- 60’lılardan Vatan Kurtarma Hikâyeleri (2014) Ed. Nuri Gürgür, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
- ABADAN UNAT Nermin (1966) Anayasa Hukuku ve Siyasal Bilimler Açısından 1965 Seçimleri Tahlili, Ankara Üniversitesi Siyasi Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
- ADIDEĞMEZ (1966) Düşen Maske, Bab-ı Ali’de Sabah, 4 Ekim AHMAD Feroz (2007) Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980),Çev. Ahmet Fethi,3.B,Hil Yayın, İstanbul.
- ALTUĞ Kurtul (1991) 27 Mayıs’tan 12 Mart’a, Yılmaz Yayınları, İstanbul.
- ATİLHAN Cevat Rıfat (1966) “ Diyanet İşleri Meselesi ve Derin Kökleri!”, Yeni İstiklal, 9 Kasım.
- ATSIZ Nihal (1997) Ordinaryüsün Fahiş Hataları, Makaleler: III, 2.B,İrfan Yayınları, İstanb AVCIOĞLU Doğan (1962) Rejim Buhranı, YÖN, 21 Şubat.
- AYDIN Suavi ve TAŞKIN Yüksel (2014),1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
- AYVAZOĞLU Beşir (2008) Tanrıdağı’ndan Hira Dağı’na Uzun İnce Yollar, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 4: Milliyetçilik, Ed.Tanıl Bora, Murat Gültekingil,3.B,İletişim Yayınları, İstanbul.
- BERK Bekir (1969) İslami Hareket Bakımından; Alparslan Türkeş, Milliyetçi Hareket Partisi, 9 Işık Doktrini Nedir? Ne Değildir?, Güneş Matbaası, İstanbul.
- BİL Hikmet (1966) Atatürk ve AP, Yeni Gazete, 29 Kasım.
- BİLGİÇ Sadettin (1998) Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
- BORA Tanıl (2017) Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, 2.B, İletişim Yayınları, İstanbul.
- ----------------- (2012) Türk Sağı: Siyasal Düşünce Tarihi Açısından Bir Çerçeve Denemesi, Türk Sağı, : Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri, Der: İnci Özkan Kerestecioğlu-Güven Gürkan Öztan, İletişim Yayınları, İstanbul. BUĞRA Tarık (1962) Türkeş’in Şansı, Yeni İstanbul, 25 Şubat.
- ------------------------- (1965) Zift Meselesi, Haber, 23 Mayıs ÇAKIR Osman (2010) Nevzat Kösoğlu İle Söyleşiler: Hatıralar Yahut Bir Vatan Kurtarma Hikâyesi, 2. Baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
- DELİORMAN Altan(2000) Tanıdığım Atsız, 2. Baskı, Orkun Yayınları, İstanbul.
- DEMİREL Tanel (2004) Adalet Partisi: İdeoloji ve Politika, İletişim Yayınları, İstanbul. DÜLGER Bahadır (1965) AP’ye Uyarı, Haber, 6 Haziran.
- ----------------------- (1965) Yine Petrol Meselesi, Haber, 21 Mayıs.
- EMRE Süleyman Arif (1990) Siyasette Otuz Beş Yıl, Akabe Yayınları, İstanbul.
- ERDEM Galip (1966) CKMP’nin Talihsizliği, Bab-ı Ali’de Sabah, 26 Mart
- ERGÜDER Özcan (1963) Bay Alparslan Türkeş, KİM, 6 Mart.
- EVLİYAOĞLU Gökhan (1966) CKMP Gericilere Kur Yapıyor, Ama.., Medeniyet, 14 Ekim.
- ------------------------------- (1966) Demirel- Türkeş Görüşmesi, CKMP ve Son Olaylar, Medeniyet, 18 Haziran.
- ------------------------------- (1963) Demokrat Parti-Adalet Partisi-Yeni İstanbul ve Alparslan Türkeş, Yeni İstanbul, 6 Mart.
- ------------------------------- (1966) Özarda, CKMP ve Türkeş, Medeniyet, 15 Temmuz EVLİYAOĞLU Kamran (1963) Çıkar Yol, Milliyet, 14 Şubat.
- FAZIL Necip (1966) Demirel, Yeni İstanbul, 8 Ağustos.
- ----------------- (1966) Kim İdare Ediyor, Yeni İstanbul, 14 Temmuz.
- FENİK Mümtaz Faik (1963) Türkeş’e Kim İnanır, KİM, 6 Mart.
- GÖNÜL Mert (2011) Türk Düşünce ve Siyasi Hayatında Dr. Fethi Tevetoğlu, H.Ü.
- Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- HALE William (1996) Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayınları, İstanbul.
- ILICAK Nazlı (1975) 15 Yıl Sonra 27 Mayıs Yargılanıyor, Kervan Yayınları, İstanbul.
- İPEKÇİ Abdi (1965) 14’ler Politikada, Milliyet, 9 Mayıs.
- ----------------- (1965) AP’den Neden Ayrılıyorlar, Milliyet, 5 Mayıs.
- ----------------- (1966) Diyanet İşleri ve Hükümet, Milliyet, 8 Ekim.
- ----------------- (1965) Dörtlü Önerge, Milliyet, 28 Nisan.
- ----------------- (1962) Türkeş’in Açıklaması, Milliyet, 23 Ağustos.
- KABAKLI Ahmet (1966) Muhtariyet, Tercüman, 14 Ekim.
- KARABACAK Ahmet. B. (2011) Üç Hilalin Hikâyesi, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul.
- KARAKOÇ Sezai (1968) Devrim ve Doktrin, Bab-ı Ali’de Sabah, 4 Nisan.
- KAYA Halit (2014) Adalet Partisi ve Ragıp Gümüşpala (1961-1965), A. Ü. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- KAYALI Kurtuluş (2012) Ordu ve Siyaset: 27 Mayıs - 12 Mart, 5.Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
- KILIÇ Murat (2016) ‘Allah, Vatan, Soy, Milli Mukaddesat: Türk Milliyetçileri Derneği (1951-1953), İletişim Yayınları, İstanbul.
- KISAKÜREK Necip Fazıl (1963) Adalet Partisi’ne: Nefs Muhasebesi, Yeni İstiklal, 23 Ağustos.
- KÖKER Aydın (1962), Türkeş İhtilali Anlatıyor: İlk İhtilal Fikirleri ve İlk Toplantılar, Yeni İstanbul, 15 Şubat.
- -------------------- (1962) Türkeş İhtilali Anlatıyor: Halk Partisi’nin Tahrikleri, Yeni İstanbul, 17 Şubat.
- KURNAZ Cemal (2012) Deli Rüzgâr: Osman Yüksel Serdengeçti, Kurgan Edebiyat, Ankara.
- KÜÇÜK Yalçın (1998) Aydın Üzerine Tezler: 1830-1980,3.B,Tekin Yayınevi, İstanbul.
- MENDERES Suat (1965) Seçim Öncesinde Partilerin Tutumları, Medeniyet, 8 Mayıs.
- METİN İbrahim (2012), İhtilalciler Hesaplaşıyor Belgelerle 27 Mayıs-Ondörtler ve Dündar Taşer, Töre-Devlet Yayınları, İstanbul.
- NESİN Aziz (1964) Tahtaravalli-I, Yeni Tanin, 27 Kasım.
- ----------------- (1964) Tahtaravalli- II, Yeni Tanin, 28 Kasım.
- ÖNDER Tuncay (2009) Ali Fuat Başgil, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 5:Muhafazakârlık, ed.Tanıl Bora-Murat Gültekingil, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
- ÖRTÜLÜ Erdoğan (1966) Üç İhtilalin Hikâyesi, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
- ÖZDEMİR Hikmet (1986) Kalkınmada Bir Strateji Arayışı: Yön Hareketi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
- PERİN Cevdet (1968) AP ve Yeni Tehlikeler, Durum, 18 Nisan.
- ----------------- (1966) AP, Sağda Olamaz, Durum, 24 Kasım.
- ----------------- (1965) AP Teşkilatının Bilmedikleri, Durum, 6 Mayıs.
- ----------------- (1967) AP’nin Yakasını Bırakınız”, Durum, 12 Ağustos.
- ----------------- (1966) Elmalı Olayı ve TİP’in Tutumu, Durum, 15 Aralık.
- ----------------- (1967) Parti Kuracaklarmış!, Haber, 11 Haziran.
- ----------------- (1967) Türkiye Zavallı Değildir!, Haber, 16 Haziran.
- ----------------- (1966) Son Havadiste Hazırlanan Aday Listesi, Durum, 3 Şubat.
- ----------------- (1966) Yürek ve Kafa, Durum, 15 Eylül.
- PERİN Mithat (1966) Osman Turan Bu Ayıp Sana Yeter, Durum, 8 Eylül. REHA Mehmet (1967) Yeni Bir Parti, Fedai, 26 Haziran.
- SAKARYALI Avni (1965) Küçük Partilerin Hayatiyeti, Medeniyet, 30 Ekim.
- SANLI Ferit Salim (2017) Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisinden Milliyetçi Hareket Partisine Tarihsel Süreç, İdeoloji ve Politika (1960-1969), H.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- SERDENGEÇTİ Osman Yüksel (1966) Bizim Sesimiz, Yeni İstanbul, 6 Ağustos.
- ----------------------------------------- (1967) Türkeş Fobisi ve İftiralar, Milli Hareket, 6-15 Ocak.
- SEREN S. (1967) Bir Eski Hikâye, Haber, 10 Ocak.
- ----------------- (1966) CKMP Bir Tereke Peşinde, Haber, 10 Ocak.
- ----------------- (1966) İki İmtihan, İki Meydan Savaşı, Haber, 1 Aralık.
- SUAVİ Ali (1965) Cumhuriyetçi Köylü Millet ve Yeni Türkiye Partileri Birleşmelidir, Medeniyet, 13 Ekim.
- ----------------- (1965) Seçimleri Hangi Parti Kazanacak, Medeniyet, 17 Mayıs.
- ŞAHİNGİRAY Cehdi (1963) Türkeş’in Sapladığı Hançer Yarası Halen Kapanmadı, KİM, 6 Mart.
- TAŞKIN Yüksel (2007), Anti-Komünizmden Küreselleşme Karşıtlığına Milliyetçi Muhafazakâr Entelijensiya, İletişim Yayınları, İstanbul.
- ---------------------- (2009) Türkiye’de Sağcılık, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce, Cilt-9: Dönemler ve Zihniyetler, Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul.
- TOKER Metin (1968), Aşırı Sol Cephe Türkiye İçin Neyi Nasıl Hazırlıyor, Durum, 8 Şubat.
- ----------------- (1965) Cumhuriyet, İkili Tehdit Altında, Akis, 22 Ocak.
- ----------------- (1962) İki Ucun Ortasında Memleket Var, Akis, 15 Ocak.
- ----------------- (1976) Anayasada Milliyetçilik Mücadelesi, Töre-Devlet Yayınları, Ankara.
- TORUNOĞLU Ahmet Kaplan (1966) Politikanın Tükettiği Adam: Fethi Tevetoğlu, Yeni İstiklal, 7 Eylül.
- TEVETOĞLU Fethi (1967) Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910- 1967), Ayyıldız Matbaası, Ankara.
- TUĞCU Ahmet (1966), Tevetoğlu ve Karşısındakiler, Ötüken, Ekim.
- TURAN Ömer (2009) Doğan Avcıoğlu, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-9: Dönemler ve Zihniyetler, Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul.
- TURAN Nevzat (1966) Albayım Yataklar Senin İçin Değil, Bab-ı Ali’de Sabah, 31 Temmuz.
- TURGUT Hulusi (1995), Türkeş’in Anıları: Şahinlerin Dansı, ABC Yayınları, İstanbul.
- TÜRKEŞ Alparslan (1962) Bir Mektup, Yeni İstiklal, 18 Nisan.
- TÜRKEŞ Alparslan ve diğerleri (1965) Bazı Gerçekler (Savunmalar), Ayyıldız Matbaası, Ankara.
- ULUS Özgür Mutlu (2016) Türkiye’de Sol ve Ordu (1960-1971), İletişim Yayınları, İstanbul.
- ÜNAL Vecihi (1966) Doktrin Partileri, Bab-ı Ali’de Sabah, 26 Mart.
- YALÇIN M. Ali (1965) Adalet Partisindeki Kıpırdanmalar, Haber, 26 Nisan.
- YALMAN Ahmet Emin (1968) Ortak İki Fesad Ocağı, Durum, 25 Ocak.
- ------------------------------ (1966) Türk Milletinin Son Büyük Zaferi ve Neticeleri, Haber, 19 Aralık.
- ----------------------------- (1965) Türkeş: ‘Devlet Teşkilatı Ağır ve Pahalı İşliyor’ Dedi, Yeni Gazete, 12 Eylül.
- ISSN: 1305-1458
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Yayıncı: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü
Sayıdaki Diğer Makaleler
2. DÜNYA SAVAŞI SONRASI SOVYET TEHDİDİ VE TÜRKİYE (1945-1946)
AVUSTURYA-MACARİSTAN İMPARATORLUĞU’NUN OSMANLI İMPARATORLUĞU’NA İKTİSADÎ-ASKERÎ NÜFUZU (1914-1918)
I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Topraklarındaki Romen Esirler
Türkiye-Macaristan İlişkilerinde İtalya’nın Rolü (1928-1933)