Mustafa Kemal Paşa-Emir Faysal Anlaşması ve Milli Mücadele Döneminde Suriye ve Irak

27 Haziran 1916da Mekke Emiri Şerif Hüseyin İngiltereyle yaptığı anlaşmaya dayanarak Osmanlıya karşı ayaklanmış ve Arabistan krallığını ilan etmiş, oğlu Emir Faysal ise I. Dünya Savaşından sonra İngiliz ve Fransızlar tarafından işgal edilen Suriye ve Iraka girmiştir. İngiliz arşivinde, Mustafa Kemal Paşa ve Emir Faysal arasında, Faysalın Suriyeye girişinden sadece sekiz ay sonra -16 Haziran 1919da- düzenlenmiş görünen bir anlaşma metni bulunmaktadır. Bu anlaşma metninin sahte olduğunu savunan görüşlerin yanı sıra anlaşmanın gerçek olduğunu ve taraflarca imzalandığını savunan görüşler de bulunmaktadır. Oysa bizzat Mustafa Kemal Paşa tarafından söz konusu anlaşmanın kendisine ulaştığı, ancak imzalanmadan geri gönderildiği ifade edilmiştir. Öte yandan Mustafa Kemal Paşa, Suriye ve Irakta Millî Mücadele döneminde Batılı devletlere karşı baş gösteren isyan hareketlerini desteklediklerini söylerken, İngilizlerin himayesinde önce Suriye sonra da Irak kralı olmuş Emir Faysala karşı ihtiyatkâr bir tutum içinde bulunduklarını belirtmiştir. Bu makalede, anlaşmanın imzalanmayarak taslak olarak kalmış ve taslak metnin hangi çevrelerce ne maksatla hazır- lanmış olabileceğine dair değerlendirmemiz temellendirilmeye çalışılmıştır

Mustafa Kemal Pasha-King Faisal Agreement, the Situation of Syria and Iraq in the course of The Turkish National Struggle

On 27 June 1916, Şerif Hüseyin, Emir of Mecca rebelled against the Ottomans relying on the treaty signed with Britain and declared the Kingdom of Saudi Arabia. However, his son Emir Faysal entered Syria and Iraq which were occupied by the British and French troops following the World War I. Among the British archival sources, a contract could be found signed by Mustafa Kemal Pasha and Emir Faysal, on 16 June 1919, only eight months after Faysal s entrance to Syria. There are some criticisms on the possible fabrication of that contract. Mustafa Kemal Pasha states that even though he himself received the referred contract he sent it back without any approval or signature. Furthermore Mustafa Kemal Pasha expresses that in the course of the national struggle the Ankara government kept a vigilant eye on Emir Faysal, the king of Syria as well as Iraq under the auspices of Britain while supporting the upheavals against western countries in those lands. Thus, this paper aims to analyze why the contract remained unsigned.

PDF

___

AKŞİN Sina (1986) Turkish-Syrian Relations in the Time of Faisal (1918-20), Turkish Yearbook of International Relations, Ankara, s. 3-17.
AL-JUMAILY QASSAM KH. ve İzzettin Öztoprak (1999) Irak ve Kemalizm Hareketi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
ASMAZ Ali (2000) ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya ve Rusya'nın Ortadoğu Politikaları ve BuPolitikalar İçinde Türkiye'nin Yeri, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 47 (Aralık), s. 85-91.
Atatürkün Bütün Eserleri, Cilt 6, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2001.
Atatürkün Bütün Eserleri, Cilt 8, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2001.
Atatürkün Bütün Eserleri, Cilt 10, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2002.
Atatürkün Bütün Eserleri, Cilt 12, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2003.
BOA İ.DUİT, No: 42/60, 10/Ş /1335 (Hicrî)
BOA HR.SYS, No: 2468/13, 02//1921 (Miladi)
BOA HR.SYS, No: 2636/24. 12//1919 (Miladi)
BIYIKLI Mustafa (2005) 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Batının Türkiye ve Ortadoğuyu İşgal Çabaları: BirStrateji ve Teknoloji Analizi, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt III, Sayı 2 (Temmuz), TC Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi, s. 65-87.
BIYIKLI Mustafa (2006) Batı İşgalleri Karşısında Türkiyenin Ortadoğu Politikaları Atatürk Dönemi-,Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
BOSTANCI Işıl Işık (2003) Suudi Arabistan Krallığının Resmen İlan Edilmesi, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt I, Sayı 2 (Temmuz), TC Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi, s. 21-39.
ÇAĞATAY Neşet (2002) İslam Ulusları Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
CANATAN Yaşar (1997) Türk-Arap Münasebetlerinin Bozulmasında Batı Devletlerinin Etkileri, TürkDünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 109 (Ağustos), s. 73-80.
CEBESOY Ali Fuat (1953) Milli Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyat, İstanbul.
DOĞANAY Hayati ve Selçuk Hayli (2006), Irakın Başlıca Coğrafi Özellikleri ve Petrol Yatakları, İkinci Orta Doğu Semineri Dünden Bugüne Irak Bildiriler I, TC Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:12, Elazığ, s. 231-246.
GÖZTOKLUSU Murat (2010) Özdemir Beyin Filistin-Suriye Kuvva-i Milliyesi ve Elcezire Konfederasyonu, Bengi Yayınları, İstanbul.
Hâkimiyeti Milliye, 10 Ocak 1920, s.1. Hâkimiyeti Milliye, 11 Şubat 1920, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 11 Şubat 1920, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 15 Temmuz 1921, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 20 Ocak 1920, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 21 Eylül 1921, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 23 Mart 1920, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 25 Mart 1920, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 27 Temmuz 1921, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 31 Mayıs 1921, s. 1. Hâkimiyeti Milliye, 6 Şubat 1920, s. 1.
HÜLAGÜ Metin (1993) Kurtuluş Savaşının Son Yıllarında Gerçekleştirilmeye Çalışılan İslam Birleşmiş Milletleri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 86 (Ekim), s. 150-161.
HÜLAGÜ Metin (1999) Millî Mücadele Döneminde Türkiye-İslam Ülkeleri Münasebetleri, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 45 (Kasım), s. 901-939.
KASALAK Kadir (2006) Suriyede Manda Yönetiminin Kurulması ve Türkiyeye Etkisi, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt IV, Sayı 2 (Temmuz), TC Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi, Elazığ, s. 69-87.
KILIÇ Remzi (2000) Irak ve Suriyenin Tarihî Coğrafyası ve XIX. Yüzyıl Sonu İtibariyle İdarî Konumu, Türk Kültürü, Sayı 441 (Ocak), s. 19-33.
KOLOĞLU Orhan (2004) Osmanlıdan Cumhuriyet Yıllarına Suriye İlişkileri, Popüler Tarih, Sayı 41 (Ocak), s. 58-61.
MEMİŞ Ekrem ve Nuri Köstüklü (1994) En Eski Dönemlerden Günümüze Ortadoğu-Anadolu İlişkileri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 89 (Nisan), s. 124-145.
ÖKE Mim Kemal (1988) Türk-Arap Uzlaşması İçin Boşa Giden Teşebbüsler, Ankara, 1988.
OKUR Mehmet (2002) Mondros Mütarekesinin Irak ve Suriye Cephelerinde Uygulanışında İngilterenin Yaklaşımı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 2 (Temmuz), s. 229-246.
RAFIQ ABDÜLKERİM (1994) Türkiye-Suriye İlişkileri 1918-1926, Çev. Sabahattin Samur, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 88 (Şubat), s. 31-72.
SAATÇİ Suphi (1996) Tarihi Gelişim İçinde Irakta Türk Varlığı, İstanbul Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul.
SARAY Mehmet (2006) Türkiye ve Yakın Komşuları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
SAY Seyfi (1997) Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Ortadoğuda Petrol Mücadelesi, İlim ve Sanat, Sayı 46-47, s. 89-93.
SONYEL Salâhi R. (1995) Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisinin Türkiyedeki Eylemleri, TürkTarih Kurumu, Ankara.
Suriye (1997), İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, MEB, Eskişehir, s. 64.
UÇAR Nail (1989) Şerif Hüseyin ve Oğulları, Hıyanet ve Nedamet, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 28, s.59-61.
UMAR Ömer Osman (1999) Suriyede Kurulan Kuvayı Milliye Teşkilatı ve Üyeleri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 121 (Ağustos), s. 87-96.
UMAR Ömer Osman (2003) Türkiye-Suriye İlişkileri, 1918-1940, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, Elazığ.
UMAR Ömer Osman (2010) Milli Mücadele Dönemi Atatürkün Ortadoğu Politikası, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, s. 443-470.
YILMAZ Hadiye (2010) Kurtuluş Savaşımız ve Asya-Afrikanın Uyanışı, Kaynak Yayınları, İstanbul.